Musāmaḥa And Tolerance in Terms Of Islamic Philosophy and Western Philosophy

Yıl 2020, Sayı: 9, 37 - 68, 24.12.2020

Semra Kızılarslan

https://doi.org/10.46231/akademiar.672739

Cited By: 1

Öz

Musāmaḥa and tolerance are two words that are used interchangeably in Turkish language. Tolerance as a necessity of social life; it means giving convenience to the people in the face of responsibilities, tolerating the social structure, and ignoring the mistakes, and imperfections that are not important, not giving difficulties to the non-self, not interfering with them, and not oppressing them, ignoring the differences, and imperfections, and expressing various beliefs, thoughts, and behaviors freely. The term of tolerance which is derived from Latin “tolerare” used in Turkish language as means enduring, go through hoops, have difficulties, and make concessions. These two concepts are used in daily life contain philosophical meanings. In order to understand the philosophical mindset of these two words, one should look at how the philosophers in the Western, and Islamic society are understood. Aim of this article is to emphasize the concept of musâmaḥa, and tolerance through Avennasr, Avicenna, John Locke and Voltaire, and to underline the differences between these two concepts via philosophers.

Anahtar Kelimeler

Musāmaḥa, Tolerance, Avennasr, Avicenna, John Locke, Voltaire

İslam Felsefesi ve Batı Felsefesi Açısından Müsamaha ve Tolerans

Öz

Müsamaha ve tolerans Türkçede birbiri yerine kullanılan iki sözcüktür. Toplumsal yaşamanın bir gerekliliği olarak müsamaha; insanlara sorumluluklar karşısında kolaylık gösterme, toplumsal yapıyı sarsıcı mahiyette ve önemli olmayan hata ve kusurları hoş görme ve bağışlama, kendinden olmayanlara güçlük çıkarmama, onlara müdahale ve baskıda bulunmama, farklılık ve kusurları görmezden gelme, çeşitli inanç, düşünce ve davranışları özgürce dile getirme anlamına gelmektedir. Batıdan dilimize geçen tolerans kavramı ise Latince “tolerare” kelimesinden türetilmiş olup tahammül etme anlamına gelse de taviz verme, felaketlere katlanma, sıkıntı çekme anlamlarını da taşımaktadır. Günlük hayatta kullanılan bu iki kavram felsefi anlamlar barındırmaktadır. Bu iki sözcüğün felsefi zihniyetini anlamak için Batı ve İslam toplumunda filozoflar tarafından nasıl anlaşıldığına bakmak gerekir. Bu yazıda amaçlanan Fârâbî, İbn Sînâ, John Locke ve Voltaire üzerinden müsamaha ve tolerans kavramını ve bu iki kavram arasındaki farkları filozoflar üzerinden vurgulamaktır. Metinde ilk önce müsamaha ve tolerans kavramlarının sözlük anlamlarına yer verilmiştir. Daha sonrasında Fârâbî, İbn Sînâ’da müsamaha ve John Locke ve Voltaire’de tolerans kavramlarına yer verilmiş ve ilgili eserleri üzerinden her iki kavram ile ilgili felsefi düşünce ve arka plan sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Müsamaha, Tolerans, Fârâbî, İbn Sînâ, John Locke, Voltaire

Kaynakça

• Abduh, Muhammed, “İslam’da Müsamahakârlık”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, çev. Osman Keskioğlu, Ankara 1961, ss. 84-86.
• Akarsu, Bedia, “Hoşgörü”, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1975.
• Dante Alihghieri, İlahi Komedya, çev. Rekin Teksoy, Oğlak Klasikleri, İstanbul 2011.
• Atak, Seyit Ahmet, “Hoşgörü Kavramının Voltaire Felsefesine Çeşitli Yansımaları”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Mart 2011, Sayı 17, ss. 85-101.
• Atalay, Yasemin,” Felsefi Açıdan Tolerans ve Hoşgörü”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2008.
• Batuhan, Hüseyin. Batıda Tolerans Fikrinin Gelişmesi, Anıl Yayınevi, İstanbul 1959.
• Bunnin, Nicholas; Yu, Jiyuan, The Blackwell Dictionary of Western Philosophy, Blackwell Publishing, USA 2004.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul 2014.
• Cihan, Ahmet Kamil, “Fârâbî’nin Savaş Teorisi”, Diyanet İlmi Dergi, 52:1, 2006, s. 167-180.
• Çetinkaya, Bayram Ali, “Hacı Bektaşi Veli’de İnsan Felsefesi”, Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, Ankara 17-18 Ağustos 2009, edit.: Filiz Kılıç, s. 59-88.
• Çiftçi, Şaban, “Kur’an ve Sünnet Işığında Evrensel Barışın Vazgeçilmezi ‘Müsamaha ve Kolaylık’”, Turkish Studies, Ankara Winter 2014, Volume 9/2, s. 523-537.
• Devellioğlu, Ferit.“Hoşgörü”, OsmanlıcaTürkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara 2012.
• Ebü'l-Fazl Cemâleddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali, Lisanü'l-Arab, Müessesetü'l-A'lemi li'l-Matbuat, Beyrut 2015, c. 2, 3.
• Ebû Nasr El-Fârâbî, Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât, çev. Mehmet S. Aydın, Aldülkadir Şener, M. Rami Ayas, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2017.
• Ertuğrul, İsmail Fenni, Lugatçe-i Felsefe, İstanbul 1923.
• Fârâbî, El-Medînet’ül-Fâzıla-Erdemli Şehir Halkının Görüşlerinin İlkeleri, çev. Yaşar Aydınlı, Litera Yayıncılık, İstanbul 2018.
• _____, Fârâbî’nin İki Eseri (Fusûlu’l-Medenî ve Tenbîh ʽAlâ Sebîli’s-Sa’âde), çev. Hanifi Özcan, M.Ü İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2017.
• Gafarov, Anar, “Felsefi ve Dini Açıdan Birlikte Yaşamanın Temel Değerleri Üzerine Bir Analiz”, Değerler Eğitimi Dergisi, c. 13, sayı: 31, ss. 87-133, Haziran 2016.
• Hacı Bektâs-i-Velî, Makâlât, haz. Prof. Dr. Ali Yılmaz, Prof. Dr. Mehmet Akkuş, Dr. Ali Öztürk, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2007.
• Horton John, Mendus Susan, Toleration, Identity and Difference, St. Martin Press, New York 1999.
• Ilgınlar, Elif Sena, Yunus Emre’den Seçmeler, Timaş Yayınları, İstanbul 2005.
• İbn Sînâ, Arifler ve Olağanüstü Hadiselerin Sırları, şrh.: Fahreddîn Râzî, çev. Ömer Türker, Hayykitap, İstanbul 2018.
• _____, İşaretler ve Tembihler, çev. Muhittin Macit, Ali Durusoy, Ekrem Demirli, LiteraYayıncılık, İstanbul 2017.
• _____, Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik II, çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Kalın, Mehmet, F., “Voltaire’nin Dini Hoşgörü Anlayışı ve İslam’la İlgili Düşüncelerinin Değerlendirilmesi”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 7, Kars 2017, s. 31-51.
• Kaplan, Kadir, “Yunus Emre Şiirlerinde İnsan ve Doğa”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2018, XI-I, s. 155-166.
• King, T. Preston. Toleration, George Allen&Unwin Ltd., London 1969.
• Küçükbezirci, Yağmur, “Mevlana’nın Hoşgörü Felsefesi ve İletişim”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 30, 2013, ss. 19-25.
• Locke, John. A Letter Concerning Toleration, çev. William Popple, Pennsylvania State University, USA 1998.
• Locke, John. A Letter Concerning Toleration and Other Writings, edit.: Mark Goldie, Liberty Fund, Indianapolis 2010.
• Locke, John, Tolerans Üzerine Bir Mektup, çev. Fikret Yılmaz, Atıf Yayınları, Ankara 2017.
• Maurois, André, Voltaire, çev. İrfan Konur, Hilmi Kitabevi, İstanbul 1932.
• Mevlânâ Celâleddin, Dîvân-ı Kebîr, haz. Abdülbâki Gölpınarlı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• Ocak, Ahmet, Yaşar, “Hacı Bektâş-ı Velî”, TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/haci-bektas-i-veli, (20.04.2019)
• Ökge, Ahmet, “2007 Dünya Mevlana Yılı Münasabetiyle”, Tasavuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl: 8 (2007), sayı: 20, ss. 203-210.
• Özcan, Hanifi, Maturi’de Dini Çoğulculuk, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1995.
• Paine, Thomas, Rights of Man, Common Sense, and Other Political Writings, edit.: Mark Philip, Oxford World's Classics, Oxford University Press, USA 1998.
• Râğıb el-İsfâhâni, Müfredât Kuran Kavramları Sözlüğü, çev. Yusuf Türker, Pınar Yayınları, İstanbul 2007.
• Râğıb el-İsfâhâni, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Daru’l-Marife, Beyrut ts.
• “Religious Pluralism and Civic Religion in Al-Farabi”,https://digressionsnimpressions.typepad.com/digressionsimpressions/2015/10/religious- pluralism-and-civic-religion-in-al-farabi.html (30.03.2019).
• Said, Edward S., Orientalism, Vintage Books, New York 1979.
• Sâmi, Şemseddin. ”Müsamaha”, Kamûs-ı Türkî, edit.: Niyazi Adıgüzel, Raşit Gündoğdu, Ebul Faruk Önal, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2015.
• Seyyar, Ali, “Hoşgörü”, Ahlak Terimleri, Rağbet Yayınları, İstanbul 2015, s. 263-264.
• Şulul, Cevher, “İbn Sînâ ve Siyaset Felsefesi”, Journal of Islamic Research, 27:2 (2016), s. 111-121.
• Tatçı, Mustafa, Yûnus Emre Dîvânı, edit.: İbrahim Akkuş, cilt 2, H Yayınları, İstanbul 2008.
• Ünal, Zeki, “İslam’da ve Müslüman Türklerde Dini Müsamaha”, Diyanet Dergisi, c. 17, s. 3 Mayıs/Haziran 1978, s. 180-190.
• _____, “İslam’da ve Müslüman Türklerde Dini Müsamaha”, Diyanet Dergisi, c. 17 s. 6 Kasım/Aralık 1978, s. 363-375.
• Voltaire, Türkler, Müslümanlar ve Ötekiler, haz. Osman Yenseni, Nisa Matbaacılık, İstanbul 1969.
• _____, Voltaire's Philosophical Dictionary, Carlton House, New York 2006.
• Yılmaz, Fikret, John Locke ve Susan Mendus’un Tolerans Anlayışları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara, 2019.
• _____, “John Locke’un Tolerans Anlayışına Bir Eleştiri”, Kesit Akademi Dergisi, Yıl: 3, Sayı:8, Haziran 2017, s. 281-304.
• https://www.almaany.com/en/dict/ar-en English-Arabic Dictionary, (09.04.2019).
• Büyük Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, s. 1626; Genel Türkçe Sözlük (21.05.2019) http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5ce30fff8 99f89.3759890.