Bağdatlı Rûhî Divani’nda Osmanlı Savaş Kültürüne Ait Kavramlar / In Ruhi of Baghdad’s Divan Concepts of the Ottoman War Culture

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 7, 121 - 146, 27.05.2017

Erdem Sarıkaya

Öz

Savaş, evrensel
bir kavramdır. Sanatkârlar, bu kavramdan çeşitli şekillerde yararlanırlar.
Savaş aletleri, edebî eserlerde malzeme olarak kullanılır.  Bazen savaş meydanları edebî eserlerde mekân
olarak karşımıza çıkar.  Savaş kültürüne
ait kavramların edebî eserlerdeki yansımalarını takip etmek hem edebiyat hem de
sosyoloji için önemli veriler sağlayacaktır.

             Fuzûlî, Bâkî, Taşlıcalı Yahyâ ve
Hayâlî Beğ gibi klâsik Türk edebiyatının zirve isimleri ile birlikte XVI.
yüzyılın edebî çehresine renk veren şairlerden Bağdatlı Rûhî, hacimli bir
divana sahiptir. Rindane ve âşıkane şiirler kaleme alan Bağdatlı Rûhî’nin
edebiyatımızdaki asıl önemi, toplumsal aksaklıklar karşısında sesini şiirle
yükselten bir şair olmasından gelmektedir.

             Bağdatlı Rûhî,
askerî sınıfa mensup bir sipahidir. Mesleği sayesinde pek çok devlet büyüğünün
hizmetinde savaşlara katılmış, böylelikle doğup büyüdüğü Bağdat ve civarının
dışına çıkarak Osmanlı coğrafyasının değişik bölgelerini görme fırsatını
yakalamıştır. Onun şiirlerinde savaş meydanlarının, kurulan hayale zemin
oluşturduğu görülür. Ayrıca şair, savaş aletleri başta olmak üzere savaşa ait
pek çok unsuru çeşitli anlam ilgileriyle anlatım ögesi olarak şiirlerinde
kullanır.

             Bu çalışmada, Bağdatlı Rûhî’nin
şiirlerinde geçen Osmanlı savaş kültürüne ait ögeler dört ana başlık altında
incelenecek ve bu ögelerin şairin şiir sanatındaki yeri belirginleştirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klâsik Türk edebiyatı, XVI. yüzyıl Türk şiiri, Bağdatlı Rûhî, Savaş

In Ruhi of Baghdad’s Divan Concepts of the Ottoman War Culture

Öz

War is a
universal concept. Men of literature can benefit from this concept in several
ways. War instruments, used as a material in literary
works. Sometimes the place of literary works is the battlefield. To
follow the reflections of the concepts of war culture in the literary works
provide important data for both literature and sociology. Ruhi of Baghdad and
such leading figures of classical Turkish literature as Fuzuli, Baki, Taşlıcalı
Yahya, Hayali Beg, Zati were influential in the 16th century. Ruhi has a thick divan
volume. Having written ravishing love poems, is important as a poet in our
literature in that his poetry raises its voice against social disruptions.

             Ruhi of Baghdad
was a cavalry soldier belonging to the military class. Thanks to his profession,
he participated in the war in the service of many large states, having the
opportunity to see the different regions of the Ottoman geography, though born
and raised in Baghdad. The battle fields set the scene in his poetry for his
imagination. In addition, he mentions war instruments and their various
meanings and many elements of war together as narrative elements.

             This study examines the elements of
the Ottoman war culture in Ruhi’s poetry in four groups, highlighting them in his
style of poetry.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Ruhi of Baghdad, War

Kaynakça

• AK, C. (2000), Bağdatlı Rûhî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divan’ından Seçmeler, Gaye Kitabevi, Bursa.
• AK, C. (2001), Bağdatlı Rûhî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin, c: 1-2, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa.
• AKÜN, Ö. F. (1994), “Divan Edebiyatı”, DİA, c: 9, Diyânet Vakfı Neşriyât, İstanbul.
• BANARLI, N. S. (2001), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c: 1, MEB Basımevi, İstanbul.
• CLAUSEWİTZ, C. V. (1999), Savaş Üzerine, Çev.: H. Fahri Çelikel, Özne Yayınları, İstanbul.
• ÇETİNER, A. (2003), 21. Yüzyılda Savaş Stratejileri, Selis Kitaplar, İstanbul.
• DEVELLİOĞLU, F. (2001), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 18. b., Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• DOĞAN, M. N. (2009), Eski Şiirin Bahçesinde, 4. b., Yelkenli Yayınevi, İstanbul.
• ELIADE, M. (2007), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, c: 2, Çev.: Ali Berktay, 2. b., Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• ERALP, T. N. (1993), Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silâh Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silâhlar, AKM Yayını, Ankara.
• ERGİN, M. (2002), Orhun Abideleri, 29. b., Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• ESRÂR DEDE. (2000), Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviye, Haz.: İlhan Genç, AKM Yayınları, Ankara.
• GIBB, E. J. W. (1999), Osmanlı Şiir Tarihi, Çev.: Ali Çavuşoğlu, c: 1-2 /3-4-5, Akçağ Yayınları, Ankara.
• GÖYÜNÇ, N. (1999),“Kuruluş Devrinde Askerî Teşkilât ve Devşirme Düzeni”, Osmanlı, (Edt: Güler Eren), c: 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• HALAÇOĞLU, Y. (1995), XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilât ve Sosyal Yapı, 2. b., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995.
• İLHAN, S. (1999), Türk Askerî Kültürünün Gelişmesi ‘Kutsal Ocak’, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• İLİN, M.-Segal, E. (2008), İnsan Nasıl İnsan Oldu, Çev.: Ahmet Zekerya, 15. b., Say Yayınları, İstanbul.
• KABAKLI, A. (2006), Türk Edebiyatı, c: 2, 13. b., Türk Edebiyat Vakfı Yayınları, İstanbul.
• KURNAZ, C. (1997), Divan Edebiyatı Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ÖZCAN, A. (2002), “Osmanlı Devleti’nin Askerî Yapısı”, Genel Türk Tarihi, (Edt: Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci), c: 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• ÖZTOPRAK, N. (2001), Rûhî, Timaş Yayınları, İstanbul.
• ÖZTOPRAK, N. (2005),“Rûhî’nin Şiir Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 12, ss. 101-136
• ÖZTOPRAK, N. (2006), “Rûhî’nin Şair Anlayışı”, Osmanlı Araştırmaları: Mehmed Çavuşoğlu Armağanı, S. 28 / 4, ss. 93-122.
• PAKALIN, M. Z. (2004), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c: 2-3, MEB Basımevi, İstanbul.
• PALA, İ. (2002), Şairlerin Dilinden, 3. b., L & M Yayıncılık, İstanbul.
• PALA, İ. (2007), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, 15. b., Kapı Yayınları, İstanbul.
• TURAN, O. (2003), Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi-Türk Dünya Nizamının Millî, İslamî ve İnsanî Esasları, 14. b., Ötüken Neşriyât, İstanbul.
• TZU-SUN. (2000), Savaş Sanatı, Çev.: Sibel Özbudun-Zeynep Ataman, 3. b., Anahtar Kitaplar, İstanbul.
• YAVUZ, K. (1999), “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Yılları Şairlerinden Olan Âşık Paşa’da Ordu Fikri ve Alp Tipi”, Osmanlı, c: 9, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• YÜCEL, Ü. (1999), Türk Okçuluğu, AKM Yayınları, Ankara.
• ZUHAYLİ, V. (1996), İslâm Hukukunda Savaş, Çev.: İsmail Bayer, İhtar Yayıncılık, İstanbul.