“TERRIFIC DISEASE”: STRUGGLING WITH SYPHILIS IN THE FIRST HALF OF THE 20TH CENTURY IN TURKEY

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 119 - 148, 31.05.2020

Hatice Guzel Mumyakmaz

Öz

This study deals with how syphilis disease, which started to appear in the Ottoman geography since the 19th century and spread in various ways, was seen by the society and the state and what kind of the preventive and treatment measures were adopted. To investigate this issue, the documents in the Ottoman and Republic Archives, Assembly Records and the Official Gazette were used. Research studies and theses related to the subject were also used as secondary sources. As it originated in the West, the disease was called “frengi” or “illet-i efrenc” and spread in a variety of ways such as wars in which soldiers infected each other, prostitution, and passing from family to children. Reasons such as hiding, ignoring, lack of doctors and hospitals especially in villages and townships, slowed down the treatment of the disease. In addition, it is seen that in order to prevent the spread of the disease throughout the country, a number of ways including providing examinations for free, sending medical doctors, sending pharmacists, establishing hospitals were adopted. In addition, laws such as the "Regulations for Outbreaking Diseases" and "Law on the Restriction of Syphilis" were passed during the transition from the Ottoman State to the Republic. Gazi Mustafa Kemâl Pasha expressed the health policy of the new Republic as protecting the health of the people, limiting deaths, increasing the population, preventing infectious diseases and thus keeping the people healthy and vigorous. During the Republican Period, medicines were brought from abroad with the Cabinet Decision for the treatment of the disease. Since the end of 1925, Syphilis Fighting organizations were established. With the Public Sanitary Law enacted in 1930, the Deputy of Health and Social Affairs was tasked with improving the sanitary conditions of the country, combating all diseases and causes that harm the nation's health, and providing medical and social aid to the public. The texts written to raise awareness of syphilis were sent from the CHP General Secretariat to be read in the Public Houses and Public Rooms.

Anahtar Kelimeler

Syphilis, Infectious, Prevention of Health and Generation, Struggle with Syphilis

“İLLET-İ MÜTHİŞE”: 20. YÜZYILIN İLK YARISINDA TÜRKİYE’DE FRENGİ İLE MÜCADELE

Öz

Çalışma 19.yüzyıldan itibaren Osmanlı Coğrafyasında görülmeye başlayan ve çeşitli yollarla giderek artan frengi hastalığının, toplum ve devlet nezdinde nasıl görüldüğünü, yayılımının engellenmesini ve tedavisine dönük ne gibi tedbirler alındığını konu edinmektedir. Çalışmada, Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerindeki belgeler, Meclis Zabıt Cerideleri ve Resmî Gazetelerden yararlanmıştır. İkincil olarak konu ile ilgili araştırma eserleri ve tezler de kullanılmıştır. Batı’dan gelmesi sebebi ile frengi ya da “illet-i efrenc” olarak anılan hastalık, bilhassa savaşlarda askerlerin birbirine bulaştırması, fuhuş ve aileden çocuklara geçme gibi çeşitli şekillerde yayılmıştı. Ayıp sayılarak saklanma, önemsememe, köy ve nahiyeler başta olmak üzere her yerde ilgili doktor ve hastane bulunmaması gibi sebepler tedavisini yavaşlatmıştı. Bununla birlikte ülkede yayılımın önünü kesmek için, muayenelerin ücretsiz olarak yapılmasının sağlanması, seyyar tabip, eczacı gönderme, hastaneler kurma, gibi yolların benimsendiği görülmektedir. Hastalığı engellemek için Osmanlı Devleti’nden Cumhuriyet’e geçiş sürecinde “Emrâz-ı Sâriye Nizamnâmesi” ve “Frenginin Men ve Tahdidi Hakkında Kanun” gibi kanunlar çıkarılmıştı. Gazi Mustafa Kemâl Paşa yeni Cumhuriyetin sağlık politikasını halkın sağlığını koruma, ölümleri sınırlandırma, nüfusu çoğaltma, bulaşıcı hastalıkların engellenmesi ve bu sayede halkı sağlıklı ve dinç tutma olarak ifade etmişti. Cumhuriyet Döneminde hastalığın tedavisi için Bakanlar Kurulu Kararı ile yurt dışından ilaçlar getirtilmişti. 1925 yılının sonundan itibaren Frengi Mücadele teşkilatları kuruldu. 1930’da Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, memleketin sağlık şartlarını iyileştirmek, milletin sağlığına zarar veren bütün hastalıklar ve sebepleri ile mücadele etmek, halka tıbbi ve sosyal yardım da bulunmakla görevlendirilmişti. Frengi ile ilgili halkı bilinçlendirmek üzere kaleme alınan metinler, Halkevleri ve Halk odalarında okunmak üzere CHP Genel Sekreterliğinden gönderilmişti.

Anahtar Kelimeler

Sifilis, Frengi, Bulaşıcı Hastalıklar, Sağlığı ve Nesli Koruma, Frengi Mücadelesi

Kaynakça

• Ağırbaş, İ.- Akbulut, Y.- Önder, Ö. R. (2011). “Atatürk Dönemi Sağlık Politikası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.48., ss.733- 748.
• Arpacı, M. (2014), “Hastalık, Ulus ve Felaket: Türkiye’de Frengi İle Mücadele (1920-1950)”, Toplum ve Bilim, 130, ss.59-86.
• Başkaya, M. (Tarihsiz), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Samsun’da Sağlık Alanında Karşılaşılan Sorunlar, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, academia.edu., 73, ss.73-92.
• Behçet. H. (1339), Frengi Tedavisine Dair Münakaşat ve Avrupa Müellifin Mütehassısasının Cevabları, İstanbul, Necmi İstikbal Matbaası.
• Bulut, F. (2009). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tehlikeli Bir Miras: Frengi”, Tarih Okulu, İlkbahar, S.3, s.109-123.
• Çalık, R.-Tepekaya, M. (2006). “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”dergisosyalbil.selcuk.edu.tr., ss.206-228.
• Engin, R. (2019). Geçmişten Günümüze Türkiye’de Sağlık Politikaları Uygulamaları,Tekirdağ Namık Kemâl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı Tezsiz Yüksek Lisans Projesi.
• Genç, C. (2019). Batı Karadeniz’de Frengi Hastalığıyla Mücadele (1860-1922), Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hot, İ. (2004). “Ülkemizde Frengi Hastalığı İle Mücadele”, T-Klin Tıp Etiği Hukuku Tarihi, 12(1), ss.36-43.
• Karal Akgün, S.-Uluğtekin, M. (2001). Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a II, Ankara, Türk Hava Kurumu Basımevi.
• Kılıç, R. (2014). Türkiye’de Frenginin Tarihi, Kebikeç, 38, ss.298-305.
• Korkmaz, Y. (2019). Osmanlı’da Frengi İle Mücadele (1880-1918), Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nur, R. (1239). Bel Soğukluğuna ve Frengiye Yakalanmamak Çaresi ve Yakalanmış Olanların Çaresi, Muhtar Halit Kütüphanesi, İstanbul.
• Ocak, B. (2019). “Hamidiye Etfal Hastanesi’nin Kurucusu İbrahim Paşa’nın Frengi Hakkındaki Layihası”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, XIX/38, (Bahar/Spring), ss.5-25
• Özdinç, A. (2020). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Frengi 1916-1925 Yılları Arasında Salnamelerde Bolu Sancağı”, Abant Tıp Dergisi, C.9., S.1., ss.8-19.
• Özkaya, H. (2016). “Cumhuriyet Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele” Türk Aile Hekimliği Dergisi, 20(2), ss.77-84.
• Sarıyıldız, G. (1998). “Osmanlılarda Hıfzıssıhha”, İslam Ansiklopedisi, C.17., ss.319-321.
• Tantay, A. (2007). “Millî Mücadele Yıllarında İzmir’de Etkili Olan Başlıca Bulaşıcı Hastalıklar (Emrâz-ı Sariye)”, ÇTTAD, VI/15, Güz, ss.39-54.
• Tat, A. L. (1983). “Frengi”, Dermatoloji, Türkiye Klinikleri, C.3, S.3, Eylül, ss.275-277.
• Tekir, S. (2019). “Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’de Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1923-30)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,65, ss.407-430.
• Temel, M. (1998). “Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Yıllarında Türkiye’de Bulaşıcı ve Zührevi Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler”, İlmi Araştırmalar, 6, İstanbul, ss.227-243. Temel, M. (2017). “İrade-i Milliye Gazetesi’ndeki Sağlıkla İlgili Haber, İlan ve Yazılar”, Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, S.14., ss.1-11.
• Yanıkdağ, Y. (2017). “Psikopatlar, Frengililer, Veremliler ve Mâderzad Caniler: Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine Dejenerasyon Korkusu”, Ed. Kurt, B-Yaşayanlar, İ., Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı, Tarih Vakfı Yurt Yay., ss.47-70.