CUMHURİYET SENATOSUNUN 1961 ANAYASASI’NDA YER ALIŞ SÜRECİ VE KURUCU MECLİSTEKİ MÜZAKERELERİ

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 22, 541 - 560, 30.08.2023

Faruk Yahşi

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1316139

Öz

27 Mayıs 1960 askeri darbesinin ardından hazırlanan 1961 Anayasasının içeriğinin şekillenmesinde, Demokrat Parti’nin iktidarda kaldığı dönemde (1950-1960) yaşanan gerilimler etkili olmuştur. Anayasaya hâkim olan fikir, mecliste çoğunluğu elinde bulunduracak siyasi iktidarın frenlenmesidir. Bu fikir çerçevesinde; 1961 Anayasası kendinden önceki 1924 Anayasasına göre pek çok yenilik içermektedir. Bu yeniliklerden birisi de yasama organının çift meclis şeklinde düzenlenmiş olmasıdır.
1961 Anayasasına göre yasama organı Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olmak üzere iki ayrı meclisten oluşmaktadır. Üst meclis işlevi görecek Cumhuriyet Senatosunun üye yapısı Millet Meclisinden farklı tasarlanmıştır. Millet Meclisinin tüm üyeleri genel oyla doğrudan seçmenler tarafından seçilmektedir. Cumhuriyet Senatosunda ise genel oyla belirlenmemiş üyeler de bulunmaktadır. Bunlar; askeri darbeyi gerçekleştiren Milli Birlik Komitesi üyeleri ve Cumhurbaşkanı tarafından atanan üyelerdir.
Bu çalışmanın amacı; Cumhuriyet Senatosunun 1961 Anayasasında yer alış sürecini anayasayı hazırlamakla görevli Kurucu Mecliste yaşanan tartışmalar üzerinden ortaya koymaktadır. Yöntem olarak doküman analizinin benimsendiği çalışmada, birincil kaynak olarak kurucu meclis tutanakları incelenmiştir. Ayrıca döneme ait gazeteler ve akademik çalışmalar da incelenerek Cumhuriyet Senatosuna ilişkin tartışmalar analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda Cumhuriyet Senatosunun demokrasi açısından kusurlu özelliklere sahip olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

1961 Anayasası, Cumhuriyet Senatosu, Kurucu Meclis, Çift Meclis

THE PROCESS OF RECRUITMENT OF THE SENATE OF THE REPUBLIC IN THE 1961 CONSTITUTION AND ITS NEGOTIATIONS IN THE CONSTITUENT ASSEMBLY

Öz

The tensions experienced during the Democratic Party's rule (1950-1960) were influential in shaping the content of the 1961 Constitution, which was prepared after the May 27, 1960 military coup. The idea that dominates the constitution is to curb the political power that will hold the majority in the parliament. Within the framework of this idea; The 1961 Constitution includes many innovations compared to the previous 1924 Constitution. One of these innovations is that the legislature was organized as a bicameral.
According to the 1961 Constitution, the legislative body consists of two separate chambers, the National Assembly and the Senate of the Republic. The member structure of the Senate of the Republic, which will function as the upper house, is designed differently from the National Assembly. All members of the National Assembly are elected directly by the electorate by universal suffrage. In the Senate of the Republic, there are also members who are not determined by universal suffrage. These; They are the members of the National Unity Committee who carried out the military coup and the members appointed by the President.
The aim of this study; It reveals the process of the Senate of the Republic taking part in the 1961 Constitution through the debates in the Constituent Assembly, which is responsible for preparing the constitution. In the study, in which document analysis was adopted as the method, the minutes of the constituent assembly were examined as the primary source. In addition, the newspapers and academic studies of the period were examined and the discussions on the Senate of the Republic were analyzed. As a result of the analysis, it has been determined that the Senate of the Republic has flawed features in terms of democracy.

Anahtar Kelimeler

1961 Constitution, Senate of Republic, Constituent Assembly, Bicameral

Kaynakça

• Arsel, İ. (1955). Çift meclis sisteminin memleketimizde tatbiki hususunda bazı düşünceler. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(3), 59-99.
• AÜSBF. (1960). Siyasal Bilgiler Fakültesi İdari İlimler Enstitüsü’nün gerekçeli anayasa tasarısı ve seçim sistemi hakkındaki görüşü. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Aydın, S., & Taşkın, Y. (2020). 1960’tan günümüze Türkiye siyaseti (7. bs). İletişim Yayınları.
• Başgil, A. F. (1948). Demokrasilerin tehlikesi ve çifte meclis usulü. Hür Fikirler Mecmuası, 1(2), 75-78.
• Erdoğan, M. (2016). Türkiye’de anayasalar ve siyaset. Hukuk Yayınları.
• Erim, N. (1947). Anayasa meselemize dair (3). Siyasi İlimler Mecmuası, 199, 295-301.
• Feridun, S. (1962). Anayasalar ve siyasal belgeler. Aydın Güler Kitabevi.
• Gençkaya, Ö. F. (1998). Türk siyasal sisteminde kurucu meclis. S. Kili (Ed.), 27 Mayıs 1960 Devrimi Kurucu Meclis ve 1961 Anayasası içinde (ss. 15-32). Boyut Kitapları.
• Giritli, İ. (1953). Tek meclis mi, çift meclis mi? Siyasi İlimler Mecmuası, 272, 232-235.
• Gözler, K. (2000). Türk anayasa hukuku. Ekin Kitabevi.
• Heper, M. (2018). Türkiye’de devlet geleneği (N. Soyarık, Çev.; 6. bs). Doğu Batı Yayınları.
• Karpat, K. H. (2009). 1960 sonrası siyasal sistem ve sosyal gruplar. G. Ayas (Ed. & Çev.), Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji içinde (ss. 159-225). Timaş Yayınları.
• Küçüka, V. (1953a). Anayasa anketi ve aydınlarımız (1): Ord. Prof. Sıddık S. Onar ne diyor? Siyasi İlimler Mecmuası, 264, 627-632.
• Küçüka, V. (1953b). Anayasa anketi ve aydınlarımız (3): Prof. Hüseyin Nail Kubalı ne diyor? Siyasi İlimler Mecmuası, 266, 79-87.
• Milli Birlik Komitesi Genel Kurul Toplantısı. (1961). Görüşülen işler: Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu (5/7) (S. Sayısı: 35) (Cilt: 5, 83. Birleşim, 1. Oturum). TBMM Kütüphanesi.
• Özbudun, E. (1986). Türk anayasa hukuku. Yetkin Yayınları.
• Özbudun, E. (2012). 1924 anayasası. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özgişi, T. (2011). Türk parlamento tarihinde Cumhuriyet Senatosu’nun yeri. Türkiyat Mecmuası, 21(2), 291-323.
• Pantül, M., & Yalçın, B. S. (1982). Türk parlamento hukukunda ikinci meclisler. Cumhuriyet Senatosu Vakfı Yayınları.
• Parla, T. (1984). Anayasalar ve kurucu meclisler üzerine bazı karşılaştırmalı notlar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 38(3-4).
• Parla, T. (2009). Türkiye’nin siyasal rejimi (1980-1989) (6. bs). Deniz Yayınları.
• Tanör, B. (2016). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri (1789-1980) (27. bs). Yapı Kredi Yayınları.
• T.C. Kurucu Meclisi Anayasa Karma Komisyonu. (1961). Türkiye Cumhuriyeti Kurucu Meclisi Anayasa Karma Komisyonunun Anayasa Tasarısının Bazı Maddeleri Hakkında Raporu (Esas No 5/7, Karar No. 30). TBMM.
• T.C. Temsilciler Meclisi Anayasa Komisyonu. (1961). Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu (5/7) (Karar No. 27, Sıra Sayısı: 35). TBMM.
• Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi. (1961a). Görüşülen İşler: Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu (5/7) (Cilt: 3, 47. Birleşim, 4. Oturum). TBMM Kütüphanesi.
• Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi. (1961b). Görüşülen İşler: Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu (5/7) (Cilt: 4, 58. Birleşim, 4. Oturum). TBMM Kütüphanesi.
• Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi. (1961c). Görüşülen İşler: Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu (5/7) (Cilt: 5, 70. Birleşim, 3. Oturum). TBMM Kütüphanesi.
• Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye’de siyasal partiler (1859-1952). Doğan Kardeş Yayınları.
• Yavuz, B., & Bülbül, M. (2012). Çift meclis sistemi ve Türkiye. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(1), 217-260.
• Yazıcı, S. (2011). Yeni bir anayasa hazırlığı ve Türkiye seçkincilikten toplum özleşmesine (2. bs). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Anayasa meseleleri: Prof. Dr. Ali Fuat Başgil fikirlerini anlatıyor. (1947, Temmuz 27). Vatan.
• Anayasa meselesi ve parti başkanlığı. (1947, Ağustos 2). Vatan.
• CHP Kurultayı taahhüde girdi. (1959, Ocak 15). Milliyet.
• Halk Partisi ayan teşkilini istiyor. (1950, Temmuz 3). Milliyet.
• Hürriyet Partisi resmen kuruldu. (1955, Aralık 21). Milliyet.
• İkinci bir meclisin teşkiline doğru. (1947, Temmuz 21). Cumhuriyet.
• Muhalefet cephesi dün bir taahhütname imzaladı. (1957, Eylül 5). Milliyet.
• Prof. Nihat Erim’in anketimize cevabı. (1947, Ağustos 5). Vatan.