TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNDE AŞINAN SINIRLAR: SEKÜLER Mİ DİNSEL Mİ?

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 28, 189 - 214, 31.08.2025

Hasan Bozkurt Çelik

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1606863

Öz

Makale, modern Türk milliyetçiliğinin inkişafından günümüze uzanan Türk milliyetçiliğinin seküler mi yoksa daha din esaslı bir milliyetçilik mi olduğu tartışmalarını özetlemek ve bu ikileme 21. Yüzyıl Türkiye’sinden bakarak yorumlamak amacındadır. İnceleme yapılırken modern Türk milliyetçiliğinin öne çıkan düşünürleri ve farklı dönemlerde değişebilen algı ve yorumları karşılaştırılarak değerlendirilmeye çalışılacak ve modern bir ulus ile kadim bir millet ya da modern bir ulusçuluk ile kökü daha eski olma iddiasında bir milliyetçilik arasındaki ayrışma ya da salınım tespit edilmeye çalışılacaktır. Hem teorik hem pratik ve hem seküler hem de daha mütedeyyin milliyetçilik algı ve anlayışlarının bu ikili okuması, söz konusu ikilemin aşınmaya başladığı ve sekülerliğin daha çok cumhuriyet ve cumhuriyetçilik ile; dinselliğin ise daha çok kültür ve gelenek ile eklemlendiği veya şekillendiği yeni bir forma doğru yol aldığı savını ortaya koyacaktır. Kutupların birbirine yaklaştığı bu yeni form, milliyetçiliğin çağa ve coğrafyaya göre şekillenme ve ayak uydurma yeteneği ile birlikte düşünülecek, bu anlamda hakim milliyetçilik kuramlarına eleştiriler de yöneltilecek, son olarak da tartışmaların gelecekte nasıl evrileceğine dair bazı öngörüler ile tamamlanacaktır. Meselenin siyasi ve kültürel alana dair geniş bir yelpazede ele alınacak olması bir sınırlılık gibi görünse de; değinilen her örnek, yorumlanan her mütefekkir veya kavram yalnızca başlıkta verilen ikilem ekseninde ele alınarak bu durum aşılmaya çalışılacaktır. Makalede literatür taraması ve karşılaştırmalı analiz yöntemlerinden yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ulus , Türk Milliyetçiliği , Seküler Milliyetçilik , Türk-İslam Ülküsü

ERODING BOUNDARIES IN TURKISH NATIONALISM: SECULAR OR RELIGIOUS?

Öz

The article aims to summarize the debates on whether Turkish nationalism is a secular or a more religion-based nationalism from the development of modern Turkish nationalism to the present day and to interpret this dichotomy from the perspective of 21st century Türkiye. In doing so, the prominent intellectuals of modern Turkish nationalism and their perceptions and interpretations that may change in different periods will be compared and evaluated. In addition, the divergence or oscillation between a modern nation and an ancient/older nation (millet), or between a modern nationalism and a nationalism that claims to have older roots will be identifiedThis dual reading of the perceptions and understandings of nationalism, both theoretical and practical, both secular and more pious, would suggest that the dichotomy in question has begun to erode and is moving towards a new form in which secularism is articulated or shaped more by the republic and republicanism and religiousness is articulated or shaped more by culture and tradition. This new form, in which the poles are converging, will be considered together with the ability of nationalism to shape and adapt to the era and geography, in this sense, criticisms will be directed to the dominant theories of nationalism, and it will be completed with some predictions about how the debates will evolve in the future. Although it may seem like a limitation that the issue will be dealt with in a wide range of political and cultural fields, this will be overcome by addressing each example, each commented thinker or concept only on the axis of the dilemma given in the title. Literature review and comparative analysis methods will be utilized in the article.

Anahtar Kelimeler

Nation , Turkish Nationalism , Secular Nationalism , Turkish-İslamic Ideal

Kaynakça

• Akçura, Y. (1976). Üç tarz-ı siyaset. Ankara: Tarih Kurumu Basımevi
• Akçura, Y. (2016). Türkçülüğün tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Armstrong, J.A. (2018). Milliyetçilikten önce milletler. (Çev. S. Erdem Türközü). İstanbul: İletişim Yayınları
• Arvasi, S.A. (1994). Türk İslam Ülküsü Cilt 1. İstanbul: Burak Yayınevi
• Anderson, B. (2015). Hayali cemaatler: Milliyetçiliğin kökenleri ve yayılması. (Çev. İskender Savaşır). İstanbul: Metis Yayınları
• Arsal, S. M. (1955). Milliyet duygusunun sosyolojik esasları. İstanbul: Çeltüt Basımevi
• Atsız, H.N. (2015). Türk ülküsü. İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Berghe, P.L. (1978). Race and ethnicity: A sociobiological perspective. Ethnic and Racial Studies. 1(4), 401-411
• Bilgin, O. (2018). Türk milliyetçiliği ve kemalizm meselesi: Hegemonya, asimilasyon, mücadele. Akademik Hassasiyetler. 5(10), 331-360.
• Bora, T. , Can, K. (2004). Devlet ve kuzgun: 1990’lardan 2000’lere MHP. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Connor, W. (1994). Ethnonationalism: The quest for understanding. Princeton: Princeton University Press.
• Demir, H. (2019). MHP’den önce MHP’den sonra. İsmail Faruk Aksu, Konur Alp Koçak (Der.) Kuruluşunun 50. yıldönümünde Milliyetçi Hareket Partisi. İçinde. Tasav Yayınları.
• Erdem, G. (2013). Ülkücünün çilesi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Erdem, T. (2020a). Türk milliyetçiliği. Tevfik Erdem (Ed.) Milliyetçilik içinde (s. 329-351). Otorite Kitap.
• Erdem, T. (2020b). Sosyoloji notları. İstanbul: Otorite Kitap.
• Erdem, T. (2022, 18 Temmuz). 1961 anayasası, kurucu meclis ve milliyetçilik tartışması. 02.08.2022 tarihinde https://www.sde.org.tr/tevfik-erdem/genel/1961-anayasasi-kurucu-meclis-ve-milliyetcilik-tartismasi-kose-yazisi-27106 adresinden edinilmiştir.
• Gat, A. , Yakobson, A. (2019). Uluslar: Siyasi etnisite ve milliyetçiliğin uzun tarihi ve derin kökleri. (Çev. Şeyma Özcan). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Geertz, C. (1973). The interpretation of cultures. New York: Basic Books
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve ulusçuluk. (Çev. Büşra Ersanlı Behar, Günay Göksu Özdoğan). İstanbul: İnsan Yayınları
• Georgeon, F. (1996). Türk milliyetçiliğinin kökenleri: Yusuf Akçura (1876-1935) (Çev. Alev Er). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Georgeon, F. (2016). Osmanlı-Türk modernleşmesi 1900-1930. (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Gökalp, Z. (2014). Türkçülüğün esasları. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Gökalp, Z. (2016). Türkleşmek İslamlaşmak muasırlaşmak. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Gökalp, Z. (2018). Yeni Mecmua yazıları. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Göle, N. (2017). Seküler ve dinsel: Aşınan sınırlar (Çev. Erkan Ünal)
• İstanbul: Metis Yayınları.
• Güngör, E. (1980). Türk kültürü ve milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Gürpınar, D. (2011). Ulusalcılık: İdeolojik önderleri ve takipçileri. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Hayes, C.J.H. (2010). Milliyetçilik: Bir din. (Çev. Murat Çiftkaya). İstanbul: İz Yayınları.
• Hechter, M. (1975). Internal colonialism: The Celtic fringe ın British national development 1536-1966. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Hechter, M. (2004). Containing nationalism. Oxford: Oxford University Press
• Heyd, U. (2002). Türk ulusçuluğunun temelleri (Çev. Kadir Günay). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Hobsbawn, E.J. (1993). 1780’den günümüze milletler ve milliyetçilik “program, mit, gerçeklik” (Çev. Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Hobsbawn. E.J. (2013). Giriş: Gelenekleri icat etmek. Eric Hobsbawn,
• Terence Ranger (Der.) Geleneğin İcadı içinde (Çev. Mehmet Murat Şahin). İstanbul: Mesele Kitapçısı
• Kellas, J.G. (1991). The politics of nationalism and ethnicity. New York: Macmillian Education
• KONDA ve Hisar Okulları İTAM (2024). İkinci yüzyılın eşiğinde gençlik ve toplumsal değerler araştırması. 5 Eylül 2024 tarihinde https://konda.com.tr/rapor/187/toplumsal-degerler-ve-genclik-arastirma-raporu adresinden erişilmiştir.
• KONRAD (2021) Türkiye gençlik araştırması. 5 Eylül 2024 tarihinde https://www.kas.de/tr/web/tuerkei/einzeltitel/-/content/tuerkiye-genclik-arast-rmasi-2021 adresinden erişilmiştir.
• KONRAD (2023) Türkiye gençlik araştırması. 5 Eylül 2024 tarihinde https://www.kas.de/tr/web/tuerkei/einzeltitel/-/content/tuerkiye-genclik-arast-rmas-2023 adresinden erişilmiştir.
• Macit, N. (2011). Türk milliyetçiliği kültürel akıl içtihat siyaset. Ankara: Berikan Yayınevi
• MHP Parti Programı. (t.y.) Mhp parti programı. 12 Eylül 2024 tarihinde https://www.mhp.org.tr/usr_img/_mhp2007/kitaplar/mhp_partiprogrami_2024.pdf adresinden erişilmiştir.
• MHP Seçim Beyannamesi. (2007). 12 Eylül 2024 tarihinde https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/86460b75-b0cb-4c28-b474-62aa918b12fb adresinden erişilmiştir.
• Nairn, T. (1981). The break-up of Britain: Crisis and neo-nationalism. London: Verso Edition.
• Öz, M. (2023). 14 mayıs seçiminin mesajı: Cumhuriyet’in ikinci yüzyılını da Türk milliyetçileri inşa edecektir. 18 Kasım 2023 tarihinde https://www.turkocaklari.org.tr/mehmet-oz/14-mayis-seciminin-mesaji-cumhuriyetin-ikinci-yuzyilini-da-turk-milliyetcileri-insa-edecektir/2052 adresinden erişilmiştir.
• Parla, T. (2009). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de korporatizm. İstanbul: Deniz Yayınları.
• Poulton, H. (1997). Top hat, grey wolf and crescent: Turkish nationalism and the Turkish Republic. New York University Press.
• Smith, A. (2002). Küresel çağda milletler ve milliyetçilik (Çev. Derya Kömürcü). İstanbul: Everest Yayınları
• Uzer, U. (2013). The Kurdish identity of Turkish nationalist thinkers: Ziya Gökalp and Ahmet Arvasi between Turkish identity and Kurdish ethnicity. Turkish Studies. 14(2). 394-409.
• Turan, O. (2017). Türk cihan hakimiyeti mefkuresi tarihi: Türk dünya nizamının milli, İslami ve insani esasları. İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Türkeş, A. (1979). Gönül seferberliğine. Ankara: Hasret Yayınları.
• Yayla, A. (2015). Kemalizm liberal açıdan bir tahlil. Ankara: Liberte Yayınları.