Polyphemos ve Depegöz Hikâyelerinde Canlıların Tasnifi

Yıl 2012, Cilt: 7 Sayı: 1, 281 - 311, 24.07.2014

Fatma Yıldırım

Öz

Dede Korkut kitabında yer alan Depegöz hikâyesi ile Odysseia’nın Polyphemos hikâyesi arasında XIX. yüzyıl başlarında keşfedilen benzerlik, zamanla yüzlerce başka benzer hikâyeyi de içerecek ilginç bir tartışma başlatır. Ancak, bu tartışmadaki hâkim tutum, ilgili hikâyelerin tarihselliğini pek de önemsemeyen naif bir karşılaştırmacılıktır. Dolayısıyla bu yazı, öncelikle, Depegöz metninin yorumlanış tarihi ve tarzını tartışmakta, sonra metin çözümlemesine geçmektedir. Yazıda önerilen alternatif okuma tarzı, Polyphemos ve Depegöz hikâyelerinin izlek ortaklıkları üzerinde durmaktadır. Getirilen çözümleme, iki metin arasındaki bariz bir izlek sürekliliği, “canlılar tasnifi” izleği üzerine kuruludur. Bu inceleme, hem Depegöz hikâyesinin asıl – yani dönemindeki– okuruyla arasına nasıl bir dünyevi etik tasa koymuş olabileceği, hem de Polyphemos hikâyesi ve Odysseia’yla nasıl bir gerçek –tarihi– ilişki kurmuş olabileceği konusunda birtakım çıkarımlara varmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Depegöz, Odysseia, Polyphemos, Karşılaştırmalı Halkbilim, Etik

The Classification of Living Beings in the Stories of Depegoz and Polyphemus

Öz

The certain similarity between the Depegoz story of The Book of Dede Korkut and the Polyphemus episode of Odyssey was discovered in the beginning of XIX th century and this discovery launched a discussion. In course of time the scope of discussion has expanded with the involvement of hundreds of similar stories. But the prevailing approach in this comparative discussion remained extremely ahistorical. Therefore this article tries to scrutinize the interpretation history of the Depegoz story first, and then offers an analysis of this story. This analysis bases on the common theme of “the classification of living beings” which characterizes both texts. The aim of this analysis is to supply some arguments on the original ethical concerns of the Depegoz story and its possible historical connection with the Odyssey.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Depegoz, Odyssey, Polyphemus, Comparative Folklore, Ethics

Kaynakça

• BRYER, A. (1975) “Greeks and Türkmens: The Pontic Exception”, Dumbarton Oaks Papers, 29, p. 115-151.
• BURKE, P. (1996) Yeniçağ Başında Avrupa Halk Kültürü, çev. Göktuğ Aksan, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Dede Korkut Oğuznameleri (2006) yay. Haz. Semih Tezcan – Hendrik Boeschoten, üçüncü basım, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• GLENN, J. (1971) “Homer’s ‘Kyklôpeia’”, Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Volume. 102, p. 133-181.
• HOMEROS (1978) Odysseia, çev. Azra Erhat – A. Kadir, ikinci basım, Sander Yayınları, İstanbul.
• HOMEROS (1971) Odysseia, çev. Ahmet Cevat Emre, 3. Basım, Varlık Yayınları, İstanbul.
• KAFADAR, C. (1996) Between Two Worlds: The Construction of the Otoman State, University of California Press, California.
• MALLORY, James P. (2002) Hint-Avrupalıların İzinde, çev. Müfit Günay, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• MEEKER, Michael E. (1992) “The Dede Korkut Ethic”, International Journal of Middle East Studies, Volume. 24, Number. 3, p. 395-417 . MUNDY, Cyril S. (1956) “Polyphemus and Tepegöz”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, XVIII, issue 2, p. 279-302.
• OLENDER, M. (1998) Cennetin Dilleri, çev. Nevzat Yılmaz, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• PICTET, A. (2010) Les Origines indo-européennes ou les Aryas primitifs. Essai de paléontologie linguistique, (1. Basım, 3. Cilt, 1859, 1863, 1877) Nabu Pres, Charleston.
• PROPP, V. (2011) Masalın Biçimbilimi, çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, A. (1997) Arkadaş Türkçe Sözlük, 2. Basım, Arkadaş Yayınları, Ankara.
• RENAN, Joseph E. (2010) Histoire générale et système comparé des langues sémitiques, (1.Basım 1855) Nabu Pres, Charleston.
• SAID, E. (1999) Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları, çev. Berna Ülner, Metis Yayınları, İstanbul.
• SAUSSURE, F. (2001) Genel Dilbilim Dersleri, çev. Berke Vardar, Multilingual Yayınları, İstanbul.
• TEZCAN, S. (2001) Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries) Cilt/ Volume:7, Sayı/Number:1 Yıl/Year:2012 311
• YAGUELLO, M. (2008) Hayali Diller, çev. Necmettin Kâmil Sevil, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.