Cosmogonical and Ontological Evaluation of the Problematic of Arche and Genesis in Pre-Socratic Philosophers

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 2, 339 - 354

Neslihan Doğan

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.1678191

Öz

Ancient Greek thinkers, known as pre-Socratics, were among the first architects of a rational approach to nature and the cosmos, have always held a special place in the effort to understand the processes of existence. The pillars of this activity, which, on one hand, marks a transition from theogony to cosmogony, and on the other, contructs the initialsteps for questioning existence, go back to the pre-Socratic philosophers. Focusing on two questions that formed the backbone of the intellectual evolution in that period, these thinkers first asked: “What is the nature of things (beings)?” or "what are things made of?" and briefly (i) brought up the point that is recorded as the problem of the arche. The question explicitly covered by the former, “how did the bodies with different qualities in nature come into being from the arche(s)?”, made (ii) the explanation of genesis and motion inevitable. Thus, when dealing with beings, nature, and the cosmos, the search for an arche stands on one side of the coin and the explanation of genesis and motion on the other. Therefore, the main purpose of this article is to demonstrate that a comprehensive understanding of pre-Socratic thinkers can only be achieved by addressing the problem of the arche and genesis together. Indeed, these two problems, which are the two sides of the same coin, whose effects are most visible in the context of cosmogony and ontology, constitute one of the main factors that set the pre-Socratic thinkers on different paths.

Anahtar Kelimeler

Cosmos , Being , Nature , Arche , Genesis

Sokrates Öncesi Filozoflarda Arkhe ile Oluş Sorunsalının Kosmogonik ve Ontolojik Açıdan Değerlendirilmesi

Öz

Doğa ile kosmos’a yönelik ilk rasyonel duruşu sergileyen ve böylece felsefe etkinliğine ev sahipliği yapan Antik Yunan düşün dünyası, olup biten süreçleri anlama çabasında her daim özel bir yere sahip olmuştur. Bir yönüyle theogonia’dan (Θεογονία) kosmogonia’ya (κοσμογονία) geçişin; bir yönüyle ise varlığın sorgulanmasına ilişkin basamakların inşası anlamına gelen bu etkinliğin sacayakları, Sokrates öncesi düşünürlere kadar uzanmıştır. Dönemin düşünsel evriminin omurgasını oluşturan “şeylerin (varlıkların) doğası nedir?” veya “şeyler neyden meydana gelmiştir?” şeklindeki sorular odağında ilerleyen bu düşünürler, (i) arkhe sorunsalını gündeme getirmişlerdir. Bu sorunsal tarafından açıkça kapsanan, “doğada farklı niteliklere sahip olan cisimler, arkhe’(ler)den nasıl meydana gelmiştir?” sorusu ise (ii) oluş ile devinimin açıklanmasını kaçınılmaz kılmıştır. Buna istinaden varlıklar, doğa ve kosmos söz konusu olduğunda madalyonun bir yüzünü arkhe arayışı; diğer yüzünü de oluş ile devinimin açıklanması oluşturmuştur. Buradan hareketle Sokrates öncesi düşünürleri özümsemenin ancak arhke ve oluş sorunsalına bir bütün olarak bakmaktan geçtiğini göstermek, makalenin temel amacını oluşturmaktadır. Zira madalyonun iki yüzünü ihtiva eden ve etkileri en çok da kosmogonia ve ontoloji bağlamında görülen bu iki sorunsal, Sokrates öncesi düşünürleri farklı patikalara sokan ana etkenlerden birini teşkil etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kosmos , Varlık , Doğa , Arkhe , Oluş

Kaynakça

• Aristoteles (2017). Metafizik. Ahmet Arslan (Çev.). İstanbul: Divan Kitap.
• Arslan, A. (2006). İlk çağ felsefe tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Armstrong, K. (2006). Mitlerin kısa tarihi. Dilek Şendil (Çev.). İstanbul: Merkez Kitap.
• Aslan, H. (2007). Sokrates öncesi filozofların doğa anlayışında dayanışma (Solidarity) düşüncesi, Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 9, 119-129. https://acikerisim.uludag.edu.tr/items/49b0b223-09de-4348-9e00-6dd64b1e3a71
• Ateş, K. (2009). Dünü ve bugünüyle evrim teorisi. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Barnes, J. (2005). The presocratic philosophers. London: Roudledge.
• Burnet, J. (1920). Early greek philosophy. London: A&C Black.
• Capelle, W. (2016). Sokrates’ten önce felsefe. Oğuz Özügül (Çev.). İstanbul: Pencere Yayınları.
• Curd, P. (2007). Anaxagoras of clazomenae. London: University of Toronto Press.
• Çüçen, K., Zafer, M. Z., & Esenyel, A. (2017). Varlık felsefesi. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Eco, U. (2020). Felsefe tarihi 1: Antik Yunan. Leyla T. Basmacı (Çev.). İstanbul: Alfa Basım.
• Erkızan, H. N., & Çüçen, K. (2013). Antik çağ ve orta çağ felsefe tarihi. Bursa: Sentez Yayınları.
• Erol, S. (2020). Deleuze ve antik felsefe. İstanbul: Çizgi Kitapevi.
• Esenyel, Z. (2014). Presokratik filozoflarda arkhe sorununun kozmolojik ve ontolojik bağlamda incelenmesi. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 22, 1-25.
• Heller, M. (2011). Philosophy in science. Kenneth W. Kemp & Zuzanna Maslanka Kieron (Trans.). London: Springer.
• Herakleitos (2020). Fragmanlar. C. Cengiz Çevik (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Iamblichus (1918). The life of Pythagoras. Thomas Taylor (Trans.). U.S.A.: Theosophical Publishing House.
• Jeagner, W. (2011). İlk Yunan filozoflarında tanrı düşüncesi. Güneş Ayas (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Kranz, W. (2014). Antik felsefe. Suad Y. Baydur (Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Laertios, D. (2007). Ünlü filozofların yaşamları ve öğretileri. Candan Şentuna (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Leukippos & Demokritos (2020). Atomcu felsefe fragmanları. C. Cengiz Çevik (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Naddaf, G. (2005). The greek concept of nature. New York: State University of New York Press.
• Parmenides (2015). Doğa hakkında. Y. Gurur Sev (Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Russell, B. (2018). Batı felsefesi tarihi. Ahmet Fethi (Çev.). İstanbul: Alfa Felsefe.
• Thilly, F. (2016). Felsefeye yolculuk. İbrahim Şener (Çev.). İstanbul: Karbon Kitap.
• Weber, A. (1938). Felsefe tarihi. H. Vehbi Eralp (Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Yardımcı, A. B. (2024). Antik Yunan felsefesinde arkhe kavramı ve görünüş-gerçeklik ayrımı: Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes'in perspektifinden bir inceleme, FLSF Dergisi, 39, 1-18. https://doi.org/10.53844/flsf.1517891
• Yıldız, E., & Şar, G. (2016). Herakleıtos’un oyunu herakleitos fragmanlarına yorumlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.