Modernization in Turkey in the 1950s and looking at everyday life changes through cinema: Istanbul Night film

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 3, 94 - 112, 30.04.2017

Esra Güngör

Öz

Along with the phenomenon of modernization, everyday life practices also show change/ transformation. The transition to multiparty system in Turkey in accordance with the changing policies of modernization in the daily life has changed. The change in the practices of everyday life in the 1950's is of particular importance, since modernization is viewed not only as a political process but as an economic, urban and social process, and that the change of politics also reveals the economic and socio-cultural transformations of the modernizing society. The cinema, seen as a social reflection and influence of Turkey in the struggle for modernization, has been placed in a socially realistic perspective and the structure of Turkish cinema from 1950 to 1960 and its place in everyday life changes has been discussed. The purpose of this article is to show the effects of modernizing elites about the daily life practices and to embody them through cinema. As a sample, Istanbul Geceleri (1950) was chosen randomly from the context of this period and examined by sociological analysis method by using Kracauer's view that cinema has recording and disclosure functions. Thus, the changes that the Turkish society experienced in the daily life practices of the 1950s were shown through cinema connections.

Anahtar Kelimeler

Modernization, 1950s in Turkey, everyday life, 1950s in Turkish cinema, Istanbul Geceleri

1950’ler Türkiye’sinde modernleşme ve gündelik hayat değişimlerine sinema üzerinden bakmak: İstanbul Geceleri filmi

Öz

Modernleşme olgusu ile birlikte toplumun gündelik hayat pratikleri de değişim/dönüşüm göstermektedir. Türkiye'nin çok partili hayata geçiş sürecinde değişen modernleşme politikaları ile doğru orantılı olarak, gündelik hayatı da değişim göstermiştir. Modernleşmenin sadece siyasal değil, ekonomik, kentsel ve toplumsal bir süreç olarak ele alınması, siyasanın değişiminin modernleşen toplumdaki ekonomik ve sosyo-kültürel dönüşümleri de ortaya çıkardığı görüşünden, 1950'li yıllardaki gündelik hayat pratiklerindeki değişim ayrı bir önem arz etmektedir. Modernleşme çabasındaki Türkiye’nin toplumsal bir yansıması ve etkileyeni olarak görülen sinema, toplumsal gerçekçi bakış açısına oturtularak, 1950-1960 dönemi Türk sineması yapısı ve gündelik hayat değişimlerindeki yeri tartışılmıştır. Makalenin amacı, modernleşmeci seçkinlerin gündelik hayat pratiklerine dair etkilerini göstermek ve bunları sinema aracılığıyla somutlaştırmaktır. Örneklem olarak İstanbul Geceleri (1950) filmi bu dönem içerisinden konuyla ilişkisi bağlamında rastgele seçilmiş ve Kracauer'in sinemanın kaydetme ve ifşa etme işlevlerine sahip olduğu görüşünden yararlanılarak sosyolojik analiz yöntemi ile incelenmiştir. Böylece, 1950'li yıllarda Türk toplumunun gündelik hayat pratiklerinde yaşadığı değişimler, sinema ilişkisi üzerinden gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Türkiye'de 1950'li yıllar, gündelik hayat, 1950'li yıllar Türk sineması, İstanbul Geceleri

Kaynakça

• Alkan, Mehmet Ö. (2015) Soğuk Savaş’ın Toplumsal, Kültürel ve Günlük Hayatı İnşa Edilirken... Türkiye’nin 1950’li Yılları, Ed. Tanıl Bora, ss. 565-618. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alpkaya, Faruk (2012) Toplumsal Yapı ve Toplumsal Değişme. 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, Der. Faruk Alpkaya ve Bülent Duru, ss. 7-17. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Aydın, Suavi (1993) Modernleşme ve Milliyetçilik. Ankara: Gündoğan Yayınlar.
• Aytaç, Ahmet Murat (2012) Türkiye’de Ailenin Tarihsel Dönüşümü: 1925-2010. 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, Der. Faruk Alpkaya ve Bülent Duru, ss. 299-320. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Bağce, Emre H. (2004) Modernliğin Temelleri ve İkircikli Serüveni. Modernlik ve Modernleşme süresinde Türkiye, Ed. Güngör Erdumlu, ss. 3-60. Ankara: Ebabil Yayıncılık.
• Bahçe, Serdal ve Benan, Eres (2012) İktisadi Yapılar, Türkiye ve Değişim. 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, Der. Faruk Alpkaya ve Bülent Duru, ss. 17- 70. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Balazs, Bela (2013) Görünen İnsan Ya da Sinema Kültürü, Çev. Oya Kasap. İstanbul: Say Yayınları.
• Belge, Murat (1983) Türkiye’de Günlük Hayat. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4, Der: Murat Belge, Bület Özüakın, ss. 836- 877. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozis, Yorgo (1969) Sayılamalara Göre Türk Sinemasının Ekonomik Durumu. Genç Sinema Dergisi, Sayı: 4: 3-7
• Brown, Bruce (1989) Marx, Freud ve Günlük Hayatın Eleştirisi, Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cantek, Funda Şenol (2015) Ellili Yıllar Türkiye’sinde Basın. Türkiye’nin 1950’li Yılları, Ed. Tanıl Bora, ss. 423-450. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çetin, Halis (2003) Gelenek ve Değişim Arasında Kriz: Türk Modernleşmesi. Doğu-Batı, Sayı 25: 11-41
• Depeli, Gülsüm (2011). Edebiyatta Otobiyografik Kurgu ve Gündelik Hayat: Hayat Bir Kervansaray. İki Kapısı Var: Birinden Girdim, Birinden Çıktım. Edebi Gündelik, Ed. Tuğba Taş, ss. 111-137. Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Duca, Lo (1993) Sinema Tarihi, Çev. Nuri Sarıdoğan. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Emiroğlu, Kudret (2013) Gündelik Hayatımızın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Erkılıç, Senem Duruel (2008) Toplumsal Beğenideki Değişimlerin Temsili Olarak Sinema ve Müzik: Ah Güzel İstanbul, Muhsin Bey ve Neredesin Firuze. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, Sayı 8: 123-143
• Eroğlu, Cem (2003) Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Giddens, Anthony (1994) Modernliğin Sonuçları, Çev. Ersin Kuşdil. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Göle, Nilüfer (2007) Batı Dışı Modernlik: Kavram Üzerine. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık, Der. Uygur Kocabaşoğlu, ss. 56-74. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gültekin, Mehmet Nuri (2011) Orhan Kemal’in Romanlarında Modernleşme, Birey ve Gündelik Hayat. 2. Basım İstanbul: Everest Yayınları.
• Harootuian, Harry (2006) Tarihin Huzursuzluğu: modernlik, kültürel pratik ve gündelik hayat sorunu, Çev. Mehmet Evren Dinçer. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Işın, Ekrem (1999) İstanbul’da Gündelik Hayat. İstanbul: YKY.
• Jameson, Fredric (2008) Modernizm İdeolojisi, Çev. Kemal Atakay, Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Karahanoğlu, Işıl (2007) 1950 – 1970 Yılları Arasında Türk Sinemasının Temel Özelliklerinin Oluşmasını Sağlayan Toplumsal, Ekonomik, Siyasi, Kültürel Etkenler ve Bunların Türk Sinema Tarihindeki Yeri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sinema TV Ana Sanat Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
• Kaynar, Mete Kaan (2015) Türkiye’nin 1950’li Yılları Önsöz. Türkiye’nin 1950’li Yılları, Ed. Tanıl Bora, ss. 11-14. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koçer, Dilara (2009) Demokrat Parti Dönemi (1950-1960) Kadın Dergilerinde Kadın İmajı. Zeitschrift für die Welt der Türken, Vol. 1, No. 2: 131-143.
• Kracauer, Siegfried (2015) Film Teorisi, Çev. Özge Çelik. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Lefebvre, Henri (2007) Modern Dünyada Gündelik Hayat, Çev. Işın Gürbüz. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Maman, Kamil (2013) Tek Parti Devrinden 27 Mayıs İhtilali’ne Kadar Demokratlar- DP’nin Kurucu Anlatıyor Refik Koraltan. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Onaran, Âlim Şerif (1994) Türk Sineması 1. Cilt. Ankara: Kitle Yayınları
• Özer, İnan (2011) Türkiye’de Kent, Kentleşme ve Kentsel Değişme. Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Ed. Mehmet Zencirkıran, ss. 329-360. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Özgüç, Agâh (1993) 100 Filmde Başlangıcından Günümüze Türk Sineması. İstanbul: Bilgi Yayınevi. Özgüden, Mehmet (2012) Türkiye’de Seçkinler. 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, Der. Faruk Alpkaya ve Bülent Duru, ss. 367-407. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Özkazanç, Alev (2012) Cumhuriyet Döneminde Siyasal Gelişmeler: Tarihsel Sosyolojik Bir Değerlendirme. 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, Der. Faruk Alpkaya ve Bülent Duru, ss. 71-105. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Özön, Nijat (1985) Sinema Uygulayımı, Sanatı, Tarihi. İstanbul: Hil Yayınları.
• Özön, Nijat (1995) Karagözden Sinemaya Türk Sineması ve Sorunları. Ankara: Kitle Yayınları.
• Şengül, H. Tarık (2012) Türkiye’nin Kentleşme Deneyiminin Dönemlenmesi. 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, Der. Faruk Alpkaya ve Bülent Duru, ss. 407- 453. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Taş, Tuğba (2011) Edebi Gündelik Sunuş. Edebi Gündelik, Ed. Tuğba Taş, ss. 9-12. Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Tazegül, Murat (2005) Modernleşme Sürecinde Türkiye. İstanbul: Babil Yayınları.
• Tekeli, İlhan (2010) Gündelik Yaşam, Yaşam Kalitesi ve Yerellik Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Timur, Taner (2003) Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. Ankara: İmge Kitabevi.
• TSA, İstanbul Geceleri. http://www.tsa.org.tr/film/filmgoster/5463/istanbul-geceleri, Erişim: 11.02.2017
• TUİK, Şehir ve köy nüfusu, 1927-2000. http://www.tuik.gov.tr, Erişim: 25.10.2016.
• Tunç, Sevecen (t.y.) Hayat’ın Yıldızları: 1950’lerin Türkiye’sinde Tüketim Kültürü, Futbol ve Şöhret. https://www.academia.edu/7667005/Hayat%C4%B1n_Y%C4%B1ld%C4%B1zlar%C4%B1_1950lerin_T%C3%BCrkiyesinde_T%C3%BCketim_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC_Futbol_ve_%C5%9E%C3%B6hret, Erişim: 10.10.2016. Tunçağ, Hülya (2013) Türkiye’de Cazın Öyküsü İlk Yıllar 2. http://www.artfulliving.com.tr/kultur-ve-yasam/turkiyede-cazin-oykusu-ilk-yillar-2-i-610, Erişim: 10.02.2017
• Vatandaş, Celalettin (2011) Kapsam ve Yöntem Açısından Türk Modernleşmesi. Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Ed. Mehmet Zencirkıran, ss. 63-101. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Yıldırım, Alican (t.y) Türk Sineması’nın 1950– 1975 Yılları Arasındaki Döneminin Sinema Dili Açısından İncelenmesi ve Bu Dile Etki Eden Faktörlerin Saptanması.
• https://www.academia.edu/20014720/T%C3%BCrk_Sinemas%C4%B1_n%C4%B1n_1950_1975_Y%C4%B1llar%C4%B1_Aras%C4%B1ndaki_D%C3%B6neminin_Sinema_Dili_A%C3%A7%C4%B1s%C4%B1ndan_%C4%B0ncelenmesi, Erişim: 21.12.2016.
• Yıldırım, Ergün (2012) Hayali Modernlik- Türk Modernliğinin İcadı. İstanbul: Doğu Kitapevi.