Yapay zekânın tüketim kültürü bağlamında değerlendirilmesi: Black Mirror örneği

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 9, 31 - 43, 30.04.2019

Sait Yıldırım

Öz

Yapay zekâ, kısa tarihinde sağlık, ulaşım, iletişim ve denetleme alanlarının yanında esas olarak iki önemli alanın gelişmesine aracılık etmiştir. Bunlar: savaş teknolojisi ve kapitalizm üzerinden tüketim kültürüdür. Özellikle İkinci Dünya Savaşı sürecinde savunma sanayisine odaklanan teknolojik gelişmeler; 20. yüzyıl sonlarına doğru kapitalizm, küreselleşme ve tüketim olgularının işlevselleşmesine aracılık etmiştir. Teknolojinin insan yaşamını kolaylaştırmasının yanında yapay zekâ ve tüketim ilişkisinin, kontrolsüz tüketim ve robotik teknolojilerin insan yaşamına hâkim olması gibi tedirginlikler gündeme gelmiştir. Yapay zekâyı geliştiren ve toplumsal refahın artmasına aracılık eden gelişmiş devletler, özellikle sinema ve ideolojik aygıtlar aracılığı ile teknolojik gelişimlerin geçmişten günümüze bireysel ilişkiler ve değerlerin tüketilmesine yol açtığını vurgulamaktadır. Bu noktada 20. yüzyılda distopik tasavvurlar ile aktarılan, teknolojik gelişmelerin getireceği felaketler algısı, 21. yüzyılda özellikle medya ve sinema aracılığı ile gözler önüne serilmiştir. Bu çalışmada sürecin temsili göstergesi olarak Black Mirror dizisinin 1. Sezon 2. Bölümü üzerinden bir değerlendirilmeye gidilmiştir. Bu bölümde distopik romanlarda aktarılan yapay zekâ ve tüketim ilişkisinin insanları tekelleştirmesinin gerçek yaşamdaki görünümü üzerine odaklanılmıştır. Bölümde, bireylerin mekanik yapı içerisinde üretimin bir parçası olmaları ile birlikte sadece medya ve internet aracılığı ile sosyal yaşamlarını sürdürdükleri gözlenmiştir. Ayrıca sergilenen tüm araçlar, işlevler ve amaçlar tüketime aracılık etmektedir. Tüketim olgusunun tüm gerçekliği ile aktarıldığı filmde teknoloji ve yapay zekânın tüketim olgusu içerisindeki biçimlenişi üzerine dikkat çekilmiştir. Bu kapsamda çalışmada film üzerinden tüketim olgusunun gelişim göstergeleri ve gerçekliği tartışılmakla birlikte yapay zekâ olgunsun etki alanı ve geçmişten günümüze toplumsal yapıda konumlanış biçimine yer verilmektedir. Teorik olarak tüketim olgusunun gelişimi, yapay zekânın oluşumu ve tüketim kültürü ile işlevselleşme sürecine değinilmiştir. Çalışmanın amacı 21. yüzyılda tüketim olgusunun yaşamın her alanına yayılması ile birlikte her şeyin tüketimin bir nesnesi biçiminde kullanılması üzerine yapay zekâ ve tüketim kültürü ilişkisini Black Mirror dizisi üzerinden içerik analizi metodu kullanarak bir tartışma ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Tüketim Kültürü, Küreselleşme, Yapay Zekâ, Black Mirror

Kaynakça

• Referans1 Appleby, Joyce (2012) Amansız Devrim Kapitalizmin Tarihi, Çev. Ali Cevat Akkoyunlu. İstanbul: Alfa Yayınları
• Referans2 Baudrillard, Jean (2013) Tüketim Toplumu – Söylenceleri/Yapıları, Çev. Hazal Deliceçaylı-Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Referans3 Bauman, Zygmunt (2012) Küreselleşme - Toplumsal Sonuçları, Çev. Abdullah Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Referans4 Bauman, Zygmunt (2014) Azınlığın Zenginliği Hepimizin Çıkarına mıdır?, Çev. Hakan Keser. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Referans5 Bathurst Otto, Lyn Euros, Welsh Brian. “Black Mirror” https://www.netflix.com/title /70264888.
• Referans6 Bocock, Robert (1997) Tüketim, Çev. İrem Kutluk, Ankara: Dost Yayınevi.
• Referans7 Boratav, Korkut (2005) Türkiye İktisat Tarihi 1908-2005. Ankara: İmge Yayınları.
• Referans8 Castells, Manuel (2006) Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür – Kimliğin Gücü Cilt II. Çev. Ebru Kılıç. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Referans9 Debord, Guy (1996) Gösteri Toplumu ve Yorumlar. Çev. Ayşen Emekçi- Okşan Taşkent. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Referans10 Doğan, Abdullah (2002) Yapay Zekâ. İstanbul: Kariyer Yayınları.
• Referans11 Durning, Alan (1998) Tüketim Toplumu ve Dünyanın Geleceği, Çev. Sinem Çağlayan. Ankara: Tema Vakfı Yayınları.
• Referans12 Ersoy, Çağlar (2017) Robotlar, Yapay Zekâ ve Hukuk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık
• Referans13 Haton, Jean Paul., Haton, Marie Christine (1991). Yapay Zeka. Çev. Ayşen Emekçi-Alev Türker. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans14 Huxley, Aldous (2007). Cesur Yeni Dünya. Çev. Ümit Tosun. İstanbul: İttaki Yayınları.
• Referans15 Lordon, Frederic (2013) Kapitalizm, Arzu ve Kölelik Çev. Akın Terzi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Referans16 Miller, Geoffrey (2012) Tüketimin Evrimi Cinsiyet, Statü ve Tüketim. Çev. Gülçin Vardar. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Referans17 Oleron, Pierre (1992) Zeka. Çev. Ela Güngören. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans18 Orwell, George (2005) Bin Dokuz yüz Seksen Dört. Çev. Celal Üster. İstanbul: Can Yayınları.
• Referans19 Ritzer, George (2000) Büyüsü Bozulmuş Dünyayı Büyülemek Tüketim Araçlarının Devrimcileştirilmesi. Çev. Şen Süer Kaya. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Referans20 Selik, Mehmet (1980) İktisadi Doktrinler Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Referans21 Turing, Alan M. (1950). “Computing Machinery and Intelligence”. Mind, (49), 433-460.
• Referans22 Wallerstein, İmmanuel (2012) Tarihsel Kapitalizm ve Kapitalist Uygarlık. Çev. Necmiye Alpay. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Referans23 Yılmaz, Atınç (2017) Yapay Zekâ. İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayıncılık.
• Referans24 Zamyatin, Yevgeni (1988) Biz. Çev. Füsun Tülek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.