İnternet Haberciliğinde Doktorlara Yönelik Nefret Söylemi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 17, 17 - 40, 27.04.2024

Elif Hatice Bahçecioğlu

Öz

Habercilik açısından tartışılan konulardan biri, liberal-çoğulcu ve eleştirel yaklaşımların öğretileri doğrultusunda gazeteciliğin tarafsızlığına ilişkin bakış açısıdır. Şüphesiz bu bakış açısı internet haberciliğinin yarattığı yeni yöntemlerle tartışma alanını genişletmiş; böylece gazeteciliğin evrensel kodları değer kaybına uğrayarak etik ilkeleri zedelemiştir. Merak uyandırıcı, sansasyon yaratıcı bir niteliğe çekilen her konu, “tık” odaklı habercilik anlayışıyla düzenlenmekte, sağlık haberciliği de bu formattan etkilenmektedir. Öyle ki doktor temalı konuların işleniş ve sunuş biçiminde, “doktor hatası”/“doktor ihmali” gibi kalıp yargılarla mağduriyet, felaket, üzüntü, şok edici unsurlarla seçilen bir habercilik dili öne çıkmaktadır. Yargı kararının kesinleşmediği, taraflara eşit yer verilmediği, dengeli haberciliğin gözetilmediği bu dilde, medyanın “suçlu gösterme” eğilimi açığa çıkmakta; bu da doktorlara yönelik nefret söylemine neden olarak medya etiğini sekteye uğratmaktadır. Dolayısıyla çalışmanın amacı sağlıkta şiddet sorununa farklı bir perspektifle yaklaşarak, doktorlara yönelik nefret söyleminde internet haberciliğinin rolünü ortaya koyarak doktor kimliğine yönelik etik ihlalde bulunulduğunu açıklamaktır. Çalışmada kovid-19 virüsünün Türkiye’de ilk görüldüğü vakayı takriben iki yıllık süreçte, yazılı basının internet versiyonundan anahtar kelimelerle amaçlı örneklem doğrultusunda seçilen dört haber, van Dijk’ın eleştirel söylem çözümlemesi sistematiğine göre incelenmiş; bu haberlerde kalıp yargılar, önyargı, ötekileştirme, ayrımcılık, damgalama gibi nefret söyleminin temel unsurları bulgulanmıştır. Böylece nefret söyleminin kavramın temel türlerini aşarak ilk kez bir mesleği hedef aldığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Medya etiği, nefret söylemi, internet haberciliği, sağlıkta şiddet, doktor

Kaynakça

• Agtaş, Ö. (2018). Nefret söylemi, dilsel yaralanma ve siyasal faillik. Ayrımcılığın Yüzleri. Ü. Doğanay (Der.), ss. 63-78. Kapasite Geliştirme Derneği.
• Alğan, C. & Şensever, L. (2010). Ulusal basında nefret suçları: 10 Yıl, 10 örnek. Sosyal Değişim Derneği.
• Article19. (2015). Hate speech explained a toolkit. Article19: London
• Atılgan, S. & Kutvan, A. B. (2017). Örgütlerde yönetsel etik ve etik yönetimi. Çağlayan Kitabevi.
• Aslan, K. (2004). Haber nasıl okunur? Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Aygül, E. (2010). Facebook’ta nefret söyleminin üretilmesi ve dolaşıma sokulması. Yeni medyada nefret söylemi. (Hzl. T. Çomu), ss. 95-141. Kalkedon.
• Bahçecioğlu, E. H. (2022). Sosyal medyada kovid-19 salgını sürecinde sağlık çalışanlarına yönelik önce destek sonra nefret söylemi. TRT Akademi, 7(15): 498-531. https://doi.org/10.37679/trta.1100897
• Başdinç, G. (2020). Ana akım medya dilinin halkbilimi açısından eleştirel söylem analizine tabi tutulması [Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bezirgan Arar, Y. ve Bilgin, N. (2010). Gazetelerde ötekileştirme pratikleri: Türk basını üzerine bir inceleme. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 30: 1-17.
• Binark, M. (2010). Nefret söyleminin yeni medya ortamında dolaşıma girmesi ve türetilmesi. Yeni medyada nefret söylemi. (Hzl. T. Çomu), ss. 11-55. Kalkedon.
• Binark, M. & Bayraktutan G. (2013). Ayın karanlık yüzü: Yeni medya ve etik. Kalkedon.
• Boyle, K. (2010). Nefret söyleminin kontrolü: Uluslararası standartlar Türkiye’den neler istiyor? Nefret suçları ve nefret söylemi. A. Çavdar & A. B. Yıldırım (Eds.), ss. 64-70, (Çev. S. Bölme). Hrant Dink Vakfı Yayınları.
• Cangöz, İ. (2013). İnsanların savaşı, kelimelerin barışı. Gazeteciliğe başlarken okuldan haber odasına. (2. Baskı), S. Alankuş (Der.), ss. 73-98). IPS İletişim Vakfı.
• Çakır, P. & Temir, E. (2021). İnternet haberciliğinde etik sorunlar: Aldatıcı başlık üzerine ampirik bir çalışma. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi (KIAD), 7: 1-26.
• Çambay, S. (2016). Yeni medyada etik sorumluluk gazetecilik: Hak haberciliği. Medya etik medya-iletişim- etik. F. Örs (Ed.), ss. 105-125 Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Çelenk, S. (2010). Ayrımcılık ve medya. Televizyon haberciliğinde etik. B. Çaplı & . Tuncel (Eds.), ss. 211-229. Fersa.
• Daştan, F. (2021). Gazetecilikte haberin objektif niteliği. Euro Politika, 9: 41-50.
• Dedeoğlu, G. (2016). Teknoloji, iletişim, yeni medya ve etki. Sentez.
• Değirmenci, Ö. (2021). İnternet gazeteciliğinde gelişen etik ihlaller: Hürriyet.com.tr ve Milliyet.com.tr örneği [Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Demir, V. (2006). Medya etiği. Beta.
• Demirel, S. D. (2016). Yeni medyanın ekonomi politiği: Dijitalleşen kapitalizm üzerinden etiği yeniden düşünmek. Medya etik medya-iletişim-etik. F. Örs (Ed.), ss. 81-105. Sentez Yayıncılık.
• Devran, Y. (2010). Haber söylem ideoloji. Başlık Yayın.
• Dirini, İ. (2010). Okur yorumlarıyla yeniden üretilen nefret söylemi. Yeni medyada nefret söylemi. (Hzl. T. Çomu) ss. 55-95. Kalkedon.
• Doğanay, Ü. (2018). Ayrımcılık, söylem ve medya. Ayrımcılığın yüzleri. Ü. Doğanay (Der.), ss. 16-39. Kapasite Geliştirme Derneği.
• Doğu, B. (2010). Sanal nefret pratikleri: İnternet’te nefret söylemi ve karşı örgütlenmeler. Yeni medyada nefret söylemi. (Hzl. T. Çomu), ss. 223-253. Kalkedon.
• Dolgunyürek, D. Ö. (2018). İnternet gazeteciliğinde ortaya çıkan ihlallerin önlenmesi için çözüm önerileri ve internet gazetecilerinin hakları. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1): 211. https://doi.org/10.30561/sinopusd.424214
• Durna, T. Ve Kubilay, Ç. (2010). Söylem kuramları ve eleştirel söylem çözümlemeleri. Medyadan söylemler. T. Durna (Der.), ss. 47-81. Libra Kitap.
• Dursun, Ç. (2003). Haber ve habercilik/gazetecilik üzerine düşünmek. Gazetecilik ve habercilik. Der. Sevda Alankuş, ss. 63- 85. IPS.
• Dursun, Ç, (2014). TV haberlerinde ideoloji. (2. Baskı). İmge Kitabevi.
• Durur, E. K. (2017). Medyada şiddetin bir başka yüzü: ‘Doktora saldırı’ haberleri. Atatürk İletişim Dergisi, Sayı 14 / 2017 Sağlık İletişimi Özel Sayı, 45-60.
• Erer, S. (2013). Kitle iletişim araçları ve tıp etiği Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(3): 24-28. Evers, H. (2010). Medya etiği. Televizyon haberciliğinde etik. B. Çaplı & H. Tuncel (Eds.), ss. 45-61. Fersa Matbaacılık.
• Geçer, E. (2018). Sağlık haberciliği ve hasta-hekim ilişkileri: Etkileşimler ve riskler. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5): 169-180.
• Göregenli, M. (2013). Nefret söylemi ve nefret Suçları. Medyada nefret söylemi kavramlar, mecralar, tartışmalar. M. Çınar (Ed.), ss. 57-75. Hrant Dink Vakfı Yayınları.
• Güz, N. (2005). Haberde yönlendirme ve kamuoyu araştırmaları. Nobel.
• İnceoğlu, Y. & Çoban, S. (2014). “Öteki”leştirme sürecinde medyanın yeri. Azınlıklar, ötekiler ve medya. Y. İnceoğlu & S. Çoban (Der.), ss. 50-103. Ayrıntı.
• İnce, M. (2018). İnternet haberciliğinde çok tıklanma beklentisi ve tuzak başlıklar. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2): 297-313.
• Kara, M. (2019). Türkiye’de internet haberciliği: İnternet haber sitesi kullanıcıları üzerine bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karaçay, E. (2018). Yeni medya ortamında kadına yönelik haberlerde nefret söylemi [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karaduman, S. (2017). Eleştirel söylem çözümlemesinin eleştirel haber araştırmalarına katkısı ve sunduğu perspektif. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 4(2): 31-46.
• Kaya, R., ve Çakmur, B. (2014). Siyaset bilimi ve medya çalışmaları. Siyaset bilimi kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler. (4. Baskı). (Hzl. G. Atılgan & E. A. Aytekin), ss. 567-577. Yordam Kitap.
• Kaya, A. E. E. (2020). Liberal medya etiğinin sorgulanması ve alternatif medya etiğinin Türkiye haberciliği üzerinden değerlendirilmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (1): 283-299. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.670529
• Keskin, Z. E. (2004). Türkiye’de haber incelemelerinde van Dijk Yöntemi. Haber hakikat ve iktidar ilişkisi. Ç. Dursun (Der.), ss. 391-407. Elips Kitap.
• Kılıç, D. (2005). Haber yapma sürecinin belirleyici unsurları ve basın ahlakı. Selçuk İletişim, 3(4) 130-141.
• Kılıç, D. (2013). Habercilik ve Medya Etiği. Medya ve etik. (1. Baskı). A. O. Ünlüer (Ed.), ss. 82-106. TC Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Köker, E. v Doğanay, Ü. (2010). Irkçı değilim ama... yazılı basında ırkçı-ayrımcı söylemler. İHOP. Le Bon, G. (1969). Kitleler psikolojisi. (Çev. S. Demirkan), Bedir Yayınevi.
• Özçağlayan, M., & Apak, D. (2017). Soğuk Savaş yıllarında algı yönetimi, haber ve propaganda ilişkisi. Marmara İletişim Dergisi, 28: 107-130.
• Özdil, M. (2017). Kolektif ve Bireysel kimlikler bağlamında sosyal bütünleşme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28): 383-400.
• Özel, E. K. & Deniz, Ş. (2019). “Tık” ve “etik” arasında sıkışan gazetecilik: İnternet gazeteciliğinin ortaya çıkardığı yeni etik sorunlar ve gazetecilerin konuya bakış açısı üzerine bir araştırma. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1): 443-466. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.426458
• Özer, Ö. (2011). Haber söylem ideoloji. LT Literatürk.
• Özer, Ö. (2015). Teun Adrian Van Dijk örneğinde eleştirel söylem çözümlemesi. İletişim araştırmalarında yöntemler uygulama ve örneklerle. B. Yıldırım (Ed.), ss. 197-287. Literatürk Akademi.
• Özerkan, Ş. (2002). Medya, dil ve ideoloji. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 1(12): 63- 76.
• Özerkan, Ş. (2009). Haber analizi ve arşiv incelemeleriyle Türkiye’de 9 gazete. Nobel Yayın
• Özerkan Ş. (2012), Haberde objektiflik, Marmara Üniversitesi İletişim Dergisi, 47-54
• Schlapp, H. (2002). Gazeteciliğe giriş (5. Baskı). (Çev. I. Aygün). Konrad Adenauer Vakfı Yayını.
• Şeker, M. (2003). Haber söylemi içinde yapılandırılmış örtülü nesnellik ihlalleri. Selçuk İletişim, 2(4): 100-113.
• Şerif, M. ve Şerif, C. W. (1996). Sosyal psikolojiye giriş I. (Çev. M. Atakay & A. Yavuz). Sosyal Yayınları.
• Şimşek, M. C. (2001). Medya etiği giriş. Marmara İletişim, 11(11): 291-309.
• Talimciler, A. (2012). Ötekine yönelik nefretin fark edilmediği ya da kanıksandığı alan: Türkiye futbol medyası. Nefret söylemi ve/veya nefret suçları. Y. İnceoğlu (Der.), ss. 247-289. Ayrıntı.
• Taşdemir, O. (1996). Medya ve hekim ilişkileri. XII. Ulusal Kardiyoloji Kongresi, 16-20 Ekim 1996, Antalya.
• Taylan, A. ve Ünal, R. (2017). Ana akım medyada sansasyonel habercilik: Sağlık iletişimi örneği. Atatürk İletişim Dergisi, 14: 27-44.
• Tokgöz, O. (1981). Temel gazetecilik. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınlar.
• Uluç, G. (2009). Medya ve oryantalizm. Anahtar Kitaplar.
• Uzun, R. (2007). İletişim etiği: Sorunlar ve sorumluluklar. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi. Van Dijk, T. A. (1991). Racism and press. Routledge.
• Van Dijk, T. A. (2007). Medya içerikleri bir söylem olarak haberin disiplinler arası çözümlemesi. Medya metinlerini çözümlemek: İçerik, göstergebilim ve söylem çözümleme yöntemleri. G. Ş. Atabek & Ü. Atabek (Der.), ss. 164-179. Siyasal Kitabevi.
• Van Dijk, T. A. (2010). Söylem ve iktidar. Nefret suçları ve nefret söylemi. A. Çavdar & A. B. Yıldırım (Eds.), ss. 9-45. Hrant Dink Vakfı Yayınları.
• Van Dijk, T. A. (2014). Critical discourse studies: A sociocognitive approach. Methods of critical discourse analysis. R. Wodak & M. Meyer (Eds.), ss 62-85. Sage.
• Weber, A. (2009). Nefret söylemi el kitabı. (Çev. M. Çulhaoğlu). Avrupa Konseyi Yayınları.
• Yağlı, S. (2007). Haber ve ideoloji ilişkisi: Haber metinlerinde gerçekliğin sunumu. Yeni Düşünceler, 2: 355-366.
• Yavaşçalı, A. H. Ve Şirvanlı, T. (2022). Dijital mecrada alternatif medya ve ana akım medyadaki sağlık haberlerinin karşılaştırmalı analizi: Medyascope ve Hürriyet örneği. Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, 30(1): 27-46.
• Yeniceler Kortak İ. (2022) İnternet gazeteciliğinde “son dakika” başlığıyla atılan tık tuzaklı haberlerin etik çerçeveden incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2): 488-503.
• Yılmaz, H. M. (2020). Kitle psikolojisi, ideoloji ve etki paradigması [Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yurdakul, H. (2018). Kitle iletişimde haber ve etki: Liberal ve eleştirel yaklaşımlar. Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 1: 62-77.
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/yuruyerek-girdigi-hastaneden-yatalak-cikti-darp-edildigini-one-surdu-41921986
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/sigil-ameliyati-icin-gittigi-hastanede-hayatini-kaybetti-polis-memuru-vedat-tugrulun-aci-olumu-41776314
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/otomobil-dere-yatagina-devrildi-1-olu-2-yarali-6978489
• https://www.sozcu.com.tr/2021/gundem/skandal-iddia-hastane-bahcesinde-herkesin-gozu-onunde-oldu-6623188/