ABBASİLER DÖNEMİ (H.255-270/MS.869-883) BAĞDAT’TA ZENCİ İSYANI ve ALİ B.MUHAMMED’İN ROLÜ

Yıl 2023, , 97 - 112, 25.06.2023

Canan Özlem Özberk

https://doi.org/10.54132/akaf.1309187

Öz

Bağdat’ta Abbasiler döneminde ortaya çıkan zenci isyanı aslen beyaz olan ve Hz. Ali’nin soyundan geldiğini iddia eden Ali b.Muhammed öncülüğünde vuku bulmuştur. Aslen Zenci olmayan birinin zenci ayaklanmasında başat rol oynaması hem tarihsellik bağlamında toplum-içi güç mücadelesine en güzel örnek, hem de dönemin Bağdat kozmopolitiğinde Afrika etnik grubunun bu güç mücadelesindeki edilgen rolü anlamak açısında önemli bir referanstır. H.255/M.869’lu yıllarda, insan gücene ihtiyaçtan dolayı Basra ve çevresindeki bataklık ve çiftliklerde çalışması için getirilen Zencilerin ayaklandırması sadece bulunduğu muhitte kalmamış kısa sürede Samerra, Bağdat, Güney Irak ve diğer ülkelere sıçramıştır. Zenci köleleri ayaklandırarak Abbasilere askeri ve maki külfet oluşturan Ali B. Muhammed, Abbasilerin parçalanması ve güney bölgelerin eski ihtişamlı dönemlerin sona ermesinde temel aktör olmuştur. Bağdat’ı güvenlik açısından sıkıntıya koyan isyancı Zenciler ve bu ayaklanma başat konumda olan lider Ali b.Muhammed, kendi hâkimiyetini inşa etme girişimi başarısız olmuş ve Ali’nin öldürülmesi ile ayaklanma H.270/M.883’te son bulmuştur. Çetin geçen mücadeleler son bulsa da isyanın yaşandığı bölgeler; bölge halkı, yönetimi, ticari faaliyetleri, askeri ve ekonomik yapısı olumsuz etkilenmiştir. Bu çalışmanın temel amaçlarındandır. Bu çalışma, Ali b.Muhammed’in yazdığı şiirler, dini motif ve sembolleri kullanarak Zenci ayaklanmasını organize etmesin altında yatan saikleri anlamak ve isyanın tarihsel retrospektifi, ortaya çıkartan faktörleri mercek altına almayı amaçlamaktadır. Dışarıdan bölgeye gelmiş bir lider olarak Zencileri ayaklanmasında başat rol oynayan Ali b.Muhammed’in Abbasi halifesi zayıflatma girişimi nihai hedefine ulaşamasa da, önemli oranda bölge istikrarını etkilemiştir. Bu makalenin sonuçlarından biri de, bir liderin (Ali b.Muhammed) aynı etnik kökenden olmamasına rağmen, kendi menfaati için merkezi otoritenin boşluklarını doldurarak ve insanların ırksal nefretini yönlendirerek bir toplum kitlesini yönetebileceği gerçeğidir.

Anahtar Kelimeler

Abbasiler, Zenci, İsyan, Ali b.Muhammed, Kölelik, Muvaffak

Destekleyen Kurum

HACI BAYRAM VELİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DOÇ. DR. YUNUS TURHAN'IN DESTEĞİ İLE

Proje Numarası

1

Teşekkür

Ödevimi yaparken emeği geçen herkese teşekkürlerimi bir borç bilirim. Başta aileme ve bana ödevimde yardımlarını esirgemeyen Doç.Dr.Yunus Turhan hocama saygı ve sevgilerimle...

ABBASİLER DÖNEMİ (H.255-270/MS.869-883) BAĞDAT’TA ZENCİ İSYANI ve ALİ B.MUHAMMED’İN ROLÜ

Öz

Zanj Rebellion that emerged in Baghdad during the Abbasid period has been orchestrated by Ali b.Muhammad who claimed to be descended from Ali, the son-in-law of Prophet Muhammad. Such rebellion led by a non-Black person played a leading role in the black uprising is good case to comprehend the intra-social power struggle in the context of historicity and an important reference in understanding the passive role of the African ethnic group in this power struggle in the Baghdad cosmopolitanism of the period. In H.255/A.869, the uprising of the Zanj, who were brought to work in the swamps and farms in and around Basra due to the need for manpower, did not only stay in the surrounding area, but spread to Samerra, Baghdad, Southern Iraq and other countries with a short time. Ali B. Muhammed, who created a military and maquis burden on the Abbasids by revolting the black slaves, became the main actor in the disintegration of the Abbasids and the end of the old glorious periods of the southern regions. Though, the rebellious Zanj has put Baghdad in trouble in terms of security, and the leader of this uprising, Ali b.Muhammad, failed in their attempt to build their own dominance, and the uprising ended in H.270 / M.883 with the murder of Ali. The magnitude of such revolt was so significant, since it had adversely influenced administration, commercial activities, military and economic structure of Baghdad. This article aims to understand the motives behind Ali b.Muhammed's organization of the Zanj uprising through using his poems, religious motifs and symbols, and to examine the historical retrospective of the revolt and the factors that revealed it. Although the attempt to weaken the Abbasid caliph of Ali b.Muhammad, did not reach its final goal, it significantly affected the stability of the region. One of the results of this article is that a leader, though he is not the same ethnicity, (Ali b.Muhammad) could led a mass of society by filling power-gap of central authority and direct people’s racial hatrat for the sake of his goals in line with his own interests

Anahtar Kelimeler

Abbasids, Negro, Rebellion, Ali b.Muhammad, Slavery, Successful

Proje Numarası

1

Kaynakça

• Baydar, M. (2007). Abbasiler Tarihinde (H255-270/M869-883) Zenci İsyanı, Sebep Ve Sonuçları [Thesis, Deü Sosyal Bilimleri Enstitüsü]. Http://Acikerisim.Deu.Edu.Tr:8080/Xmlui/Handle/20.500.12397/11600
• Ali, Adem (2022), “Abbasi Halifeliğinde (Irak) Zenci İsyanı”, Oxford Araştırma Ansiklopedileri, African History, (Erişim Tarihi: 18.05.2023)
• Bozan, O. (2013). Abbasi İdaresi Altında Ermeniler Ve Ermeni İsyanları. İstem, 22, Article 22.
• Çeli̇k, S. (2006). Abbasiler Döneminde Hurremiye Mezhebi Ve Babek İsyanı. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(15), Article 15.
• Demirci, M. (2021). Siyah Öfke: Ortaçağ İslam Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı.
• El-Hibri, T. (2021). The Abbasid Caliphate: A History. Cambridge University Press. Https://Doi.Org/10.1017/9781316869567
• -Küçükdağ, Yusuf, “Zenc”, İslam Ansiklopedisi, C.44, Türkiye Diyanet Vakfı, S.249-250. Https://Cdn2.İslamansiklopedisi.Org.Tr/Dosya/44/C44014285.Pdf
• Konak, İ. (2018). Abbasiler Döneminde El-Cezîre Bölgesindeki Hâricî Ayaklanmaları. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4, Article 4.
• Özer, S. (2007). 19. Yüzyılda Mısır’da Kölelik Ve Köle Ticareti. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 5(1), Article 1.
• Samadi, S. B., & Yüksel, A. T. (2008). Abbâsî Hâkimiyeti Döneminde Bağdat’ın Sosyal Ve Ekonomik Hayatından Görünümler. İstem, 12, Article 12.
• Tor, D. G. (2017). The Political Revival Of The Abbasid Caliphate: Al-Muqtafī And The Seljuqs. Journal Of The American Oriental Society, 137(2), 301–314. Https://Doi.Org/10.7817/Jameroriesoci.137.2.0301
• Ulu, S. (2022). Zenci İsyanındaki Mezhebi Unsurlar (255-270/869-883) [Masterthesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Https://Dspace.Ankara.Edu.Tr/Xmlui/Handle/20.500.12575/87527
• Uluişik, H. (2019). İlk Dönem Abbâsî Veliahtları Ve Eğitmenleri (132-232/749-847). İstem, 33, Article 33. Https://Doi.Org/10.31591/İstem.547897
• Talhami, Ghada Hashem (1997), “Zanj İsyanı Yeniden Değerlendirildi”, Uluslararası Afrika Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.10, Sayı 3.