TÜRKİYE’NİN KUZEY AFRİKA’DA NEOLİBERAL POLİTİKALARI VE DEĞİŞEN HEGEMONYASI

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 21 - 40, 02.07.2024

Aysuhan Gürel Adem Ali İren

https://doi.org/10.54132/akaf.1472955

Öz

Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethetmesi ile Kuzey Afrika’da görülmeye başlayan Osmanlı
Devleti’nin etkileri, Kanuni Sultan Süleyman’ın fetihleri ile devam etmiştir. Osmanlı Devleti’nin
zayıflaması ile Kuzey Afrika zengin kaynakları, coğrafi konumu nedeniyle Batılı devletlerin ilgi
odağı olmuştur. Osmanlı Devleti’nin hakimiyetinden çıkan kıta ülkelerinde, toplumsal karışıklıklar
meydana gelmiş ve ülkelerin yönetimlerinde istikrar sağlanamamıştır. Batılı ülkeler tarafından
yönetimlerine müdahale edilmiştir. Hazırlanan çalışmada, Türkiye’nin Kuzey Afrika ülkeleri ile
neoliberal politikalar kapsamında ilişkileri, yaşanan gelişmeler karşısında bölgesel hegemonyasındaki
değişimlerin tespiti amaçlanmıştır. 1980’li yıllardan sonra teknolojik, ekonomik ve sosyal gelişmeler
ülkelerin diyaloglarının her alanda artmasını sağlamıştır. Yaşanan gelişmelerin hızı ve ülkelerin
diyalogları küreselleşmeyi geliştirmiştir. Küreselleşme ile birlikte ülkelerin bağımlılıklarında ve
etkili oldukları bölgelerde değişimler meydana gelmiştir. Çalışmanın kapsamını, Türkiye’nin Kuzey
Afrika ülkeleri ile yaptığı temel anlaşmalar, 2010 ve 2023 yıllarındaki ihracat ve ithalat miktarları,
yükseköğretim öğrencilerinin kontenjanları, 2010-2023 yılları arasındaki savunma sanayi ürünleri
ve miktarları oluşturmuştur. Çalışmanın sonucunda, Türkiye’nin Kuzey Afrika ülkeleri ile geliştirdiği
diyalogları, kazanımları kapsamında bölgesel etkisinin arttığı ve hegemonyasının değiştiği barışçıl,
özerk bir yapı oluşturduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bağımlılık, Hegemonya, Kuzey Afrika, Libya, Neoliberalizm

TÜRKİYE’S NEOLIBERAL POLICIES AND CHANGING HEGEMONY IN NORTH

Öz

The influence of the Ottoman Empire in North Africa, which began with the conquest of
Egypt by Yavuz Sultan Selim, continued with the subsequent conquests of Suleiman the Magnificent.
As the Ottoman Empire weakened, North Africa became the focus of attention of Western states due
to its rich resources and strategic geographical location. The nations that emerged from Ottoman
rule were plagued by social upheaval and struggled to achieve stable governance. As Ottoman
influence waned, these countries weakened further, leading to interventions by Western powers in
their governance. This study examines Türkiye’s relations with North African countries within the
scope of neoliberal policies and analyses the changes in its regional hegemony in response to recent
developments. After the 1980s, technological, economic, and social developments have enabled to
increase the dialogue of those countries in every field. The rapid pace of recent developments and
the dialogues between countries have advanced globalization. With globalization, there have been
changes in national dependencies and influence of countries in various regions. The scope of this
study consists of Türkiye’s key agreements with North African countries, export and import amounts
in 2010 and 2023, quotas of higher education students, and the defence industry products and their
quantities between 2010-2023. The findings of this study indicate that Türkiye has created a peaceful,
autonomous structure through its dialogues and achievements with North African countries, where its
regional influence has increased, and its hegemony has transformed.

Anahtar Kelimeler

Dependency, Hegemony, North Africa, Libya, Neoliberalism

Kaynakça

• Afrika Ülkeleri Diplomatik Temsilcileri Ortak Stratejik Vizyon Geliştirme Projesi IV. Çalıştay Sonuç Raporu, “Afrika Ülkeleri-Türkiye Arasındaki Ekonomik İlişkiler”, Rapor No:24, 1-36.
• ARDIÇ, Nurullah (2011), “Arap Baharı’nı Anlamak: Adalet, Onur, Din ve Küresel Siyaset”, Türk Dış Politikası Yıllığı. AYDOĞAN, Bekir (24. 04. 2011), “Kamu Diplomasisi”. Politika Dergisi, https://politikadergisi. com/okur-makale/kamu-diplomasisi-1?quicktabs_son_yorumlar=3, (Erişim tarihi: 15.06.2024).
• BABACAN, Mehmet (11 Nisan 2020), “Hegemonya, Bağımlılık Perspektifinden Uluslararası Sistemi Açıklamak: Çatışma mı, İş birliği mi?”. Uluslararası Politika Akademisi, http://politikaakademisi.org/2020/04/11/hegemonya-bagimlilik- ve-kuresellesme-perspektifinden-uluslararasi-sistemi-aciklamak-catisma- mi-isbirligi-mi/, (Erişim tarihi: 15.06.2024).
• BAYGÜL, Sefa (2020), “Değişen Uluslararası Konjonktür ve Türk Dış Politikası Bağlamında Libya İç Savaşı Analizi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6), 155-166.
• BM Enformasyon Merkezi UNIC-Ankara, (5. 04. 2001), “Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi”, Madde 83.
• BM Enformasyon Merkezi UNIC-Ankara, (24 Ekim 1970), “Devletler Arasında Birleşmiş Milletler Şartına Uygun Şekilde Dostane Münasebetler Kurma ve İş birliği Yapmaya Dair Milletlerarası Hukuk İlkeleri Hakkında Bildiri”. S. 2625.
• BODUR, Halim (2013), Kronolojik 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• CHREKY, Alexander ve KANAT, Kılıç Buğra (2020), “Libya’da Amerikan Varlığı”, (ed. Muhittin Ataman ve Burhanettin Duran), “Libya Krizi Bölgesel ve Küresel Aktörlerin Politikaları”, Ankara: Seta Kitapları.
• CİVELEK, Uğur (06 Mayıs 2009), “Tek Taraflı Bağımlılıklar ve İstikrarsızlık”. Dünya, https://www.dunya.com/kose-yazisi/tek-tarafli-bagimliliklar-ve-istikrarsizlik/ 4194, (Erişim tarihi:15.06.2024).
• ÇINAR, Abdullah (2007), “Türkiye Afrika Ülkeleri Eksenine Bakış”, (ed. Oğuzhan Köse), “Türkiye ve Hıra, İ.H. ve Karaca, K. Türkiye Gençlik STK Platformu (TGSP) Sivil Toplum Kuruluşları için Bir Rehber, Türkiye Gençlik STK Platformu, Selika Ajans, Ankara.
• DEUTSCH Et Al., Karl W. (1957), Political Community and the North Atlantic Area, (ed.Brent F. Nelsen-Alexander Stubb), London: Lynne Rienner Publisher.
• DİNÇER, Mehmet (2019), “Türkiye Afrika İlişkileri ve Afrika Açılımı”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. DEİK (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu), “Afrika Pazarı: Fırsatlar, Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar”, www.samsuntso.org.tr/upload/dosyalar/Haber/İşadamlarına% 20Afrika%20pazarı%20tanıtıldı- 09042012132653-1.pdf, (Erişim tarihi: 15.06.2024).
• DOBBINS, James (2008), “Irak Derslerinin Alınması”, Francis Fukuyama, “Ulus İnşası”, (H. Kaya, Çev.), İstanbul: Profil Yayıncılık.
• DOĞAN, Gürkan ve DURGUN, Bülent, (2012). “Arap Baharı ve Libya: Tarihsel Süreç ve Demokratikleşme Kavramı Çerçevesinde Bir Değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (15), 61-90.
• DUMAN, Mehmet Zeki (2010), Türkiye’de Liberal-Muhafazakâr Siyaset ve Turgut Özal, Ankara: Kadim Yayınları.
• DÜZGÜN, Aslı Nur ve SARI ERTEM, Helin (2021), “Uluslararası İlişkiler Disiplininde Ontolojik Güvenlik Teorisi: Kavram ve Literatür Odaklı Bir İnceleme” Güvenlik Stratejileri Dergisi, 17(37), ss. 39-83.
• EKBLADH, David (2008), “Fikir Birliğinden Krize”, Francis Fukuyama, “Ulus İnşası”, (çev. Hasan Kaya) İstanbul: Profil Yayıncılık.
• EL-LAFİ, Ali Abdullatif, (2020), Kuzey Afrika ülkelerinin Libya Krizini Yönetimi, (ed. Burhanettin Duran- Muhittin Ataman), “Libya Krizi, Bölgesel ve Küresel Aktörlerin Politikaları” 2020, Ankara: Seta Kitapları.
• EVOLA, Julius (2016), Modern Dünyaya Başkaldırı, (F.L. Topaçoğlu, Çev.), İstanbul: İnsan Yayınları.
• FIRAT, Melek (20 Kasım 2009), “Türkiye- Afrika İlişkilerinin Tarihsel arka Planı ve Afrika Açılımında Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü”, Ankara Üniversitesi Afrika Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (AÇAUM), ss.1-8.
• FUKUYAMA, Francis (2016), Siyasi Düzen, (E. Başer, Çev.), İstanbul: Profil Yayıncılık.
• GIDDENS, Anthony- SUTTON, Philip W. (2018), Sosyolojide Temel Kavramlar, (A. Esgin, Çev.), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• GÜREL, Aysuhan (2022), “Türk İstihbarat Birimlerinin 1880 Sonrası Gelişimi ve Derin Devlet Yapılanmaları”, Anadolu Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, 4 (2), ss.50-62.
• HAZAR, Numan (28 Ağustos 2017), “Türklerin Afrika ile İlişkisinin Kısa Tarihi”, Türk Tarihi ve Kültür Araştırmaları, https://www.altayli.net/turklerin-afrika-ile-iliskilerinin- kisa- tarihcesi.html#:~:text=T%C3%BCrklerin%20Afrika%20 ile%20ili%C5%9Fkileri%20asl%C4 %B1nda,M%C4%B1s%C4%B1r’da%20 devlet%20kurdu%C4%9Funu%20g%C3%B6r%C3% BCyoruz, (Erişim tarihi: 15.06.2024).
• HEYWOOD, Andrew (2013), Küresel Siyaset, (N. Uslu ve H. Özdemir, Çev.), Ankara: Adres Yayınları.
• HEYWOOD, Andrew (2019), Küresel Siyaset, (N. Uslu ve H. Özdemir, Çev.), Ankara: Felix Kitap.
• İNAT Kemal vd. (2020), Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin Hakları, Ankara: Seta Kitapları.
• İSEDAK, Uluslararası Kalkınma İş birliği Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, Mayıs 2022, Yayın No:0022, ss.1-247.
• KABACAOĞLU, Özgün, “Neolibarelizm’in Dünü ve Bugünü”, Academia. edu. ss.1- 13.
• KAGAN, Robert (2008), Tarihin Geri Dönüşü ve Rüyaların Sonu, (çev. Birol Akgün, Nezir Akyeşilmen), Ankara: Orion Kitapevi.
• KAVAS, Ahmet (2021), “Tarihi Mirastan Yeni Temasların Başarısına: Türkiye Afrika İlişkileri”, Kriter, 6(63).
• KAVAS, Ahmet “Tevarik, Afrikada Büyük Sahra’da Yaşayan Bir Toplum,” İslam Ansiklopedisi 40. Cilt.
• KAYA, Bekir (21 Aralık 2022), “Libya’nın Türkiye’ye katılma talebi karşılıksız bırakıldı”, https://www.gzt.com/video/gercek-hayat/libyanin-turkiyeye-katilma-talebi- karsiliksiz-birakildi-2211964, (Erişim tarihi: 13.06.2024).
• KEKİLLİ, Emrah (2020), “Bölgesel ve Küresel Aktörlerin Politikaları”, Ankara: Seta Kitapları.
• KEKİLLİ, Emrah (Şubat 2020), “Berlin Konferansı ve Libya Krizinin Geleceği”, S. 310.
• KESKİN, Serdar Küresel ve Bölgesel Perspektiften Doğu Akdeniz Güvenliği, Ankara: Berikan Yayınevi.
• MANAFLI, Tural (2021), “Uluslararası İlişkiler Teorilerinde Neoliberalizm’in Yeri ve Önemi: Şanghay İşbirliği Örgütü ve Brics Karşılaştırması”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi), Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• NACİ, Hikmet (1955), Tarih Boyunca Kuzey Afrika ve “Berberiler”, İstanbul-1.
• NYE, Joseph S. (2017), Yumuşak Güç Dünya Siyasetinde Başarının Araçları, (R. İ. Aydın, Çev.), , Ankara: BB101 Yayınları.
• OĞUZLU, Tarık (2017), “Liberalizm”, (ed. Şaban Kardaş-Ali Balcı), “Uluslararası İlişkilere Giriş”, İstanbul: Küre Yayınları.
• ORAKÇI, Serhat (Mart 2020), “Afrika Kıtası’ndaki Küresel Rekabet”, İNSAMER, ss.1- 44.
• ORUÇ, Ali (Mayıs 2022), “Türkiye’nin Afrika Stratejisinin Dış Ekonomik İlişkiler Bağlamında Değerlendirilmesi ve Öneriler”, T.C. Cumhurbaşkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
• ÖZKUMOVA, Ecem Dereli (2019), “Merkez Çevre Teorileri”, https://www.academia. edu/37188923/Merkez_%C3%87evre_Teorileri_docx, (Erişim t a - rihi:15.06.2024). Resmî Gazete, “Afrika Stratejisi”, 26 Mart 2010, sayı 27533, Genelge No, 2010/7.
• SÜMER, Necati (2019), “Afrika Kıtasının Yeni Dini Hareketi: Godianizm”, Eskiyeni, C.38, ss.103-122.
• ŞENER, Bülent (2014), “Uluslararası ilişkilerde Hegemonya Olgusu ve ABD Hegemonyasının Siyasal ve Kültürel Kaynağı: “Amerikan İstisnacılığı” ya da “Açık/ Kaçınılmaz Yazgı”, International Journal of Social Science, (26), ss. 405- 420.
• TAŞKIN, Tamer “Afrika Pazarı: Fırsatlar, Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar “Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), s.1-196.
• T.C. Ticaret Bakanlığı “Tunus”, 07.10.2020, https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/serbest- ticaret-anlasmalari/yururlukte-bulunan-stalar/tunus#:~:text=T%C3%BCrkiye% 20ile%20Tunus%20Aras%C4%B1nda%20Serbest,Temmuz%20 2005%20tarihinde%20y%C3%BCr%C3%BCrl%C3%BC%C4%9Fe%20 girmi%C5%9Ftir, (Erişim tarihi: 15.06.2024).
• T.C. Ticaret Bakanlığı “4. Türkiye-Afrika Ekonomi ve İş Forumu”, 27.11.2023, https://uaabgm.ticaret.gov.tr/haberler/4-turkiye-afrika-ekonomi-ve-is-forumu, (Erişim tarihi: 15.06.2024).
• T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, “Arama Kurtarma Nedir”, https://denizcilik.uab. gov.tr/ana- kurtarma-nedir, (Erişim tarihi: 16.12.2023).
• TUNCER, Hüner (Temmuz 1997), Irkçılıktan Özgürlüğe (Güney Afrika), Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul.
• TÜRKKAN, Faiz vd. (1975), Libya-Türkiye El-Ele, Çözüm Yayınları, Levent İstanbul.
• Trade Map, www.trademap.org/Bilateral_TS.aspx?nvpm= 1%7c792%7c%7c012%7c%7cTOTAL%7c%7c%7c2%7c1%7c1%7c2%7c2% 7c1%7c1%7c1%7c1%7c1, (Erişim tarihi: 12.06.2024).
• Trade Map, www.trademap.org/Bilateral_TS.aspx?nvpm=1%7c792%7c%7c0 12%7c%7c93%7c%7c%7c4%7c1%7c1%7c2%7c2%7c1%7c1%7c1%7c1%7c1, (Erişim tarihi 12.06.2024).
• UCHEHARA, Kieran E. (2008), “Continuity and Change in Turkish Foreign Policy Toward Africa”, Akademik Bakış, 2(3), ss.43-65.
• United Nations, Law of the Sea, Division for Ocean Affairs and the Law of the Sea Office of Legal Affairs, 2021, Bulletin No:104, ss.1-40., https://www. un.org/Depts/los/doalos_publications/LOSBulletins/bulletinpdf/LOS-Bulletin104- web.pdf, (Erişim tarihi: 15.06.2024).
• Üçüncü Türkiye- Afrika Ortaklık Zirvesi 16-18 Aralık 2021, İstanbul, s.3, https:// tccb.gov.tr/assets/dosya/2021-12-18-afrikazirve-bildiri.pdf, (Erişim tarihi: 23.10.2023).
• Yükseköğretim Kurulu, (15 Haziran 2021). Yükseköğretimde Yeni YÖK Projeleri, “Yükseköğretimde Hedef Odaklı Uluslararasılaşma”. Yükseköğretim Bilgi Sistemi, https://istatistik.yok.gov.tr/, (Erişim tarihi: 02.11.2023).
• ZELAN, Murat (2021), Türkiye’nin Yumuşak Gücünün Tarihsel Bağlamda Değerlendirilmesi: Latin Amerika Örneği, Ankara Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.