Mesopotamian ʾImālah in light of Quranic Reading Traditions

Yıl 2025, Sayı: 2, 91 - 102, 30.09.2025

Marjin Van Putten Çevirmen: Nazife Nihal İnce

Öz

The Mesopotamian Qəltu dialects are well-known for their extensive use of ʾimālah. This paper reexamines the historical development of this ʾimālah and identifies three independent processes. One of these processes clearly continues the phonemic distinction between two early Arabic phonemes *ē and *ā which have merged to ā in Modern Standard Arabic. It is shown that this phonemic distinction was present in several Quranic reading traditions from Kufa. It is shown that specifically the reading tradition of al-Kisāʾī (d. 189/804) shows clear traces of all three ʾimālah processes now found in the Mesopotamian Qəltu dialects, and thus serves as one of our earliest witnesses of these processes.

Anahtar Kelimeler

ʾImālah , Quranic reading traditions , Qəltu dialects , al-Kisāʾī , Arabic grammatical tradition

Kıraat Geleneği Işığında Mezopotamya İmâlesi

Öz

Mezopotamya Qəltu lehçeleri, yaygın bir şekilde imâle kullanmasıyla bilinir. Bu makale, söz konusu imâlenin tarihsel gelişimini yeniden incelemekte ve üç bağımsız süreç tanımlamaktadır. Bu süreçlerden biri, Modern Standart Arapçada ā foneminde birleşmiş olan iki erken dönem fonemi *ē ve *ā arasındaki ayrımı açıkça devam ettirmektedir. Anılan fonemik ayrımın Kufe menşeli birkaç Kur'an kıraatinde mevcut olduğu da ortaya çıkarılmıştır/gösterilmiştir. Bunlardan özellikle el-Kisâî (ö. 189/804) kıraatinin, Mezopotamya Qəltu lehçelerinde halihazırda bulunan her üç imâle sürecinin açık izlerini gösterdiği ve dolayısıyla bu süreçlerin en eski tanıklarından biri olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İmâle , Kur’an kıraatleri , Qəltu lehçeleri , Kisâî , Arapça dilbilgisi geleneği

Kaynakça

• Abu-Haidar, F. Christian Arabic of Baghdad. Wiesbaden: Harrassowitz, 1991.
• Bar-Moshe, Assaf. The Arabic Dialect of the Jews of Baghdad. Wiesbaden: Harrassowitz, 2019.
• Blanc, H. Communal Dialects in Baghdad. Cambridge: Distributed for the Center for Middle Eastern Studies of Harvard University by Harvard University Press, 1964.
• Cowell, M.W. A Reference Grammar of Syrian Arabic. Washington, D.C.: Georgetown University Press, 1964.
• Crystal, D. A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Oxford: Basil Blackwell, 1991.
• Dânî, Ebû Amr. et-Teysîr fî’l-Kırââti’s-Seb’. Ed.: Pretzl, O. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1984.
• Dânî, Ebû Amr. Câmi’u’l-beyân fî’l-Kırââti’s-Seb’i’l-meşhûra. Ed.: Cezâirî, M. Saddûk. Beyrut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 2005.
• Fârisî, Ebû Ali. el-Hucce fî ileli’l-Kırââti’s-Seb’. Eds.: Abdulmevcûd, Âdil Ahmed – Muavveḍ, Ali Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1971.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Kitâb fîh luğâtu’l-Kur’ân. Ed.: Sarî’, Câbir b. Abdullah. Unpublished, 2014.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Me’ânî’l-Kur’ân. Eds.: Neccâr, M. Ali, Necâti, Ahmed Yusuf. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1983.
• Fück, J. Arabiya. Untersuchungen zur Arabischen Sprach- und Stilgeschichte. Berlin: Akademie-Verlag, 1950.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr. Neşru’l-Kırââti’l-Aşr. 5 Cilt. Ed.: Süveyd, Eymen Ruşdî. Beyrut & İstanbul: Dâru’l-Ğavsânî, 2018.
• İbn Hâleveyhi, Ebû Abdullah. el-Hucce fî’l-Kırââti’s-Seb’. Ed.: Mekrem, Abdulâl Sâlim. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1979.
• İbn Mihrân, Ahmed. el-Ğâye fi’l-Kırââti’l-‘Aşr. Ed.: el-Canbâz, M.Ğ.. Riyad: Dâru’ş-Şevvâf li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1990.
• Levin, A. “The Authenticity of Sîbevayhi’s Description of the ‘İmâla”. In: Jerusalem Studies in Arabic and Islam 15 (1992), 74–93.
• Müberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. Kitâbu’l-Muktedab. 5 Cilt. Ed.: Udayme, M. Abdulhalik. Kahire: 1994.
• Putten, M. Van. Quranic Arabic: From Its Hijazi Origins to Its Classical Reading Traditions. Leiden & Boston: Brill, 2022.
• Putten, M. Van. “The Development of the Triphthongs in Quranic and Classical Arabic”. In: Arabian Epigraphic Notes 3 (2017), 47–74.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Osman. Kitâbu Sîbeveyhi. Ed.: Hârûn, Abdüsselam Muhammed. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1988.
• Ṭaberî, Ebû Ca’fer. Tafsîru’t-Ṭaberî. Câmi’u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Ed.: et-Türkî, Abdullah. Kahire: Dâru Hecer, 2001.