Özel Eğitim Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 19, 31.03.2021

Mehmet Yavuz Ahmet Yıkmış

Öz

Bu araştırma özel eğitim alanında çalışan öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerini çeşitli değişkenler acısından incelemeyi amaçlanmıştır. Araştırma İstanbul ilinde bulunan 19 özel eğitim okulunda çalışmakta olan 373 öğretmenle gerçekleştirilmiştir. Araştırmada tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın verilerinin toplamasında Kaner, Şekercioğlu ve Yellice (2008) tarafından geliştirilmiş “Öğretmen Mesleki Tükenmişlik Ölçeği” , kullanılmıştır. Araştırma verilerinin analizi SPSS programı ile Kruskal-Wallis H Test sonucu ve Mann Whitney U testi uygulanmıştır. Araştırma sonucunda cinsiyet değişkeni açısından erkek öğretmelerden yana, ücret değişkeni açısından aldığı ücreti yeterli görmeyen öğretmenlerden yana, iş arkadaşlarından ve idarecilerden destek görme değişkeni açısından destek görenlerden yana, mezun olduğu branş değişkeni açısından özel eğitim branşı dışındaki diğer branşlardan mezun olanlardan yana anlamlı farklılık gözlenmiştir. Çalışma yılı değişkeni açısından 0-10 yıl ile 11-20 yıl arasında 11-20 yıl arasında çalışanlardan yana anlamlı farklılık gözlenmiş, 0-10 yıl ile 21 yıl ve üstü arasında 21 yıl ve üstü çalışanlardan yana anlamlı farklılık gözlenmiştir. Yaş değişkeni açısında 30 yaş altı ile 40 yaş üstü öğretmenler arasından 30 yaş altı öğretmenlerden yana anlamlı farklılık gözlenmiş, 31- 40 yaş ile 40 yaş üstü öğretmenler arasında 31-40 yaş arasında olanlardan yana anlamlı bir farklılık gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tükenmişlik, Mesleki tükenmişlik, Özel eğitim, Otizm Spektrum Bozukluğu, Zihin Engelliler

Kaynakça

• Akçamete, G., Kaner, S. ve Sucuoğlu, B. (2001). Öğretmenlerde tükenmişlik iş doyumu ve kişilik [Burnout, job satisfaction, and identity in teachers] Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Aksoy, S. U. (2007). Eskişehir ili özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin değerlendirilmesi [An evaluation of burnout levels among teachers in special education schools in Eskişehir]. Master’s Thesis, Eskişehir Osmangazi University Institute of Health Sciences Department of Psychiatry Medical Psychology Programme]. Eskişehir). Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/.
• Arslan, G. ve Arslan, G. (2014). Zihin engelli bireylere eğitim veren öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi (Tokat ili örneği) [An investigation of burnout levels among teachers working with mentally handicapped individuals (The case of the city of Tokat)]. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 49-66. DOI Number: http://dx.doi.org/10.12973/jesr.2014.42.4
• Aydemir, H. (2013). Özel eğitim alanında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ve yaşam doyumlarının incelenmesi [An investigation of burnout levels and satisfaction with life among teachers in the field of special education]. (Master's thesis. Abant İzzet Baysal University Institute of Educational Sciences, Bolu). Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusatTezMerkezi.
• Aydemir, H., Diken, İ., K., Yıkmış, A., Aksoy, V. ve Özokçu, O. (2015). Özel eğitim alanında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ve yaşam doyumlarının incelenmesi [An investigation of burnout levels and satisfaction with life among teachers in the field of special education]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(Special Issue), 68-86.
• Başaran, I. (2001). Özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin çalışma koşulları [The working conditions of teachers at special education schools], Ege Eğitim Dergisi, 1(1). 41-53.
• Baysal, A. (1995). Lise ve dengi okul öğretmenlerinde meslekte tükenmişliğe etki eden faktörler. Yayınlanmamış Doktora Tezi; Dokuz Eylül Üniversitesi, Sos-yal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Betoret, F. D. (2006). Stressors, self-efficacy, coping resources, and burnout among secondary schools teachers in Spain. Educational Psychology, 26(4). 519-539.
• Billingsley B. S. ve Cross L. H. (1991). Teachers’ decisions to transfer from special to general to general education. The Journal of Special Education, 24(4), 496-511.
• Billingsley, B. S. (2004). Special Education teacher retention and attrition: a critical analysis of the research literature. The Journal of Specıal Educatıon 38(1), 39–55.
• Boe, E. E., Bobbitt, S. A. ve Cook, L. H. (1997). Whither didst thou go? Retention, reassignment, migration, and attrition of special and general education teachers in national perspective. The Journal of Special Education, 30, 371(389), 496-511.
• Boe, E. E., Bobbitt, S. A., Cook, L. H., Whitener, S. D., ve Weber, A. L. (1997). Why didst thou go? Predictors of retention, transfer, and attrition of special and general education teachers from a national perspective. The Journal of Special Education, 30, 390–411.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı, Ankara: Pegem Akademi.
• Çelebi, E. (2013). Elazığ ve Malatya il merkezinde bulunan özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ve ilgili faktörler. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı.
• Cherniss, C. (1988). Observed supervisory behavior and teacher burnout in special Education. Exceptional Children, 54(5), 449-454.
• Çiftçi, H. D. (2015). Özel eğitim merkezlerinde çalışan öğretmenlerin mesleki yetkinlik ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi [Identifying the relationship between professional competency and burnout levels in teachers working at special education schools]. Mediterranean Journal of Humanities, V(1), 221-241.
• Dorman, J. (2003). Testing a model for teacher burnout. Australian Journal of Educational & Developmental Psychology, 3, 35-47.
• Egyed, C. J. ve Short, R. J. (2006). Teacher self-efficacy, burnout, experience and decision to refer a disruptive student. School Psychology International 27(4), 462-474.
• Embich, J. L. (2001). The Relationship of Secondary Special Education Teachers’ Roles and Factors That Lead to Professional Burnout. Teacher Education and Special Education, 24(1), 58-69.
• Fore, C., Martin, C. ve Bender, W. N. (2002). Teacher burnout in special education: the causes and the recommended solutions. Teacher Retention 86(1), 36-44
• Girgin, G. ve Baysal, A. (2005). Tükenmişlik sendromuna bir örnek: zihinsel engelli öğrencilere eğitim veren öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4 (4), 172-187.
• Girgin, G. ve Baysal, A. (2006). Zihinsel engelli öğrencilere eğitim veren öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyi ve bazı değişkenler (İzmir örneği). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (6), 1-10.
• Grbovic, M., Pranjic, N. Selmanovic, S., Brekalo-Lazarevic, S. and Jatic, Z. (2011). Montenegro special education teaching staff burnout: survey study. AIM, 19(19), 30-7.
• Hastings, R. P., and Brown, T. (2002). Coping strategies and the impact of challenging behaviors on special educators’ burnout. Mental Retardation, 40, 148–156.
• Işıkhan, V. (2017). Özel eğitim alanında çalışan personelin tükenmişlik düzeylerine etkide bulunan faktörlerin incelenmesi [An investigation of the factors affecting the burnout levels of the staff in special education]. Toplum ve Sosyal Hizmet, 28(1), 7-25.
• Johnson, S.M., Kraft, M.A. ve Papay, J. P. (2012). How context matters in high-need schools: The effects of teachers’ working conditions on their Professional satisfactions and their students’ achievement. Teachers College Record, 114(10), 1-39. https://scholar. harvard.edu/files/mkraft/files/johnson_kraft_papay_teacher_working_conditions_final.pdf. Ulaşım tarihi: 11.10.2020.
• Kaner, S., Şekercioğlu, G. ve Yellice, B. (2008). Öğretmen mesleki tükenmişlik ölçeği geliştirme çalışması [Developing a scale for teacher professional burnout]. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Kongresi [Congress on Measurement and Evaluation in Education and Psychology]
• Karahan, Ş. (2008). Özel eğitim okullarında çalışan eğitimcilerin öz-yeterlik algılarının ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi [Investigating the self-efficacy perceptions and burnout levels in educators at special education schools]. Master's thesis. Marmara University Institute of Educational Sciences, Istanbul). Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karahan, Ş. ve Uyanık Balat, G. (2011). Özel eğitim okullarında çalışan eğitimcilerin öz-yeterlik algılarının ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi [Investigating the self-efficacy perceptions and burnout levels in educators at special education schools]. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1), 1-14.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri [Scientific research methods]. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kayabaşı, Y. (2008). Bazı değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri [The burnout levels of teachers based on several variables]. Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 191-212.
• Lawrenson, G. M. ve McKinnon, A. J. (1982). A survey of classroom teachers of the emotionally disturbed: Attrition burnout factors. Behavioral Disorders, 8, 41-49.
• Maslach, C. (1982). Burnout, the cost of caring. New Jersey: Prentice-Hall.
• Maslach, C. ve Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: new perspectives, Applied ve Preventive Psychology, 7, 63-74.
• Maslach, C. ve Jackson, S. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, 99-113.
• Maslach, C. ve Jackson, S. (1984). Burnout in organizational settings. Applied Social Psychology Annual, 5, 133-153.
• Maslach, C. ve Zimbardo, P. G. (1982). Burnout – the cost of caring. New Jersey, Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs,
• Maslach, C., Jackson, S. E. ve Leiter, M. P. (1996). MBi manual (3rd ed.). Mountain View, CA: Consulting Psychologists Press.
• Mastrantuono, S. (2015). Job satisfaction and attrition among special education teachers, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Rowan University Department of Educational Services and Leadership. New Jersey, ABD.
• Miller, M. D., Brownell, M. T. ve Smith, S. W. (1999). Factors that predict teachers staying in, leaving, or transferring from the special education classroom. Council for Exceptional Children, 65(2), 201-218.
• Morvant, M., Gersten, R., Gillman, J., Keating, T. ve Blake, G. (1995). Attrition/retention of urban special education teachers: Multi-faceted research and strategic action planning. Final performance report, Volume 1. (ERIC Document Reproduction Service No. ED338154).
• Nichols, A. S. ve Sosnowsky, F. L. (2002). Burnout among special education teachers in self-contained cross-categorical classrooms. Teacher Education and Special Education, 25(1), 71-86.
• Oruç, S. (2007). Özel eğitim alanında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi (Adana ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Otacıoğlu, S. G. (2008). Müzik öğretmenlerinde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15), s,103–116.
• Ozan, M.B. (2009). A study on primary school teacher burnout levels: The northern Cyprus case. Education, 129(4), 692703.
• Özgen, I. (2010). Turizm işletmelerinde duygusal emek [Emotional labour in tourism enterprises]. Ankara: Detay.
• Papovic, S. (2009). Professional burnout syndrome. Materia Socio Medica, 21(4), 213-215
• Plash, S. ve Piotrowski, C. (2006). Retention issues: A study of Alabama special education teachers. Education, 127(125), 128.
• Platsidou, M. (2010). Trait emotional intelligence of greek special education teachers in relation to burnout and job satisfaction. School Psychology International, 31(1), 60-76.
• Platsidou, M. ve Agaliotis, I. (2008). Burnout, job satisfaction and instructional assignment related sources of stress in Greek special education teachers. International Journal of Disability, Development and Education (1034-912X), 55(1),61-76.
• Pugach, M. ve Johnson, L. (1995). Collaborative practitioners, collaborative schools. Denver, CO: Love Publishing Company.
• Right, T. A. ve Douglas, G. B. (1997), The Contribution of Burnout to Work Performance. Journal of Organizational Behavior, 18, 491-499.
• Sacco, M. D. F (2011). The psychophysiological ımpact of burnout in special and general education teachers. Unpublished Doctoral thesis, Graduate Faculty of Auburn University, Auburn, Alabama.
• Şahin, F. ve Şahin, D. (2012). Engelli bireylerle çalışan özel eğitim öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Öğretmen Eğitimi ve Eğitimcileri Dergisi, 1 (2), 275-294.
• Şahin, Ş. (2008). Beden eğitimi öğretmenlerinin tükenmişlik ve yaşam doyumu düzeyleri [The burnout and life satisfaction levels of physical education teachers]. Master's thesis. Mersin University Institute of Educational Sciences, Mersin). Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Schaufeli, W. B., Leiter, M. P. ve Maslach, C. (2009). Burnout: 35 years of research and Practice. Career Development International,14(3), 204-220.
• Singer, J. (1993). Are special educators' career paths special? Results from a 13- year longitudinal study. Exceptional Children, 59(262-279), 449-454.
• Skaalvik, E. M. ve Skaalvik, S. (2007). Dimensions of teacher self-efficacy and relations with strain factors, perceived collective teacher efficacy, and teacher burnout. Journal of Educational Psychology, 99(3), 611– 625.
• Stempien, L. R. ve Loeb, R. C (2002). Differences in job satisfaction between general education and special education teachers: Implications for retention. Remedial and Special Education, 23(5), 258–267.
• Strunk, K. O. ve Robinson, J. P. (2006). Oh, won’t you stay. A multilevel analysis of the difficulties in retaining qualified teachers. Peabody J Educ. 81(4), 65-94.
• Sucuoğlu, B. ve Kuloğlu, N. (1996) Özürlü çocuklarla çalışan öğretmenlerde tükenmişliğin değerlendirilmesi [Evaluating the burnout in teachers working with disabled children]. Türk Psikoloji Dergisi, 11(36) 44-60.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Boston: Allyn and Bacon.
• Thomas, W. R. (1984, April). Occupational stress among exceptional education teachers. Paper presented at the annual convention of The Council for Exceptional Children, Washington, DC.
• Vızlı, C. (2005). Görme engelliler ilköğretim okullarında çalışan öğretmenlerle normal ilköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Westling, D. L., Herzog, M., Cooper-Duffy, K., Prohn, K., & Ray, M. (2006). The teacher support program: A proposed resource for the special education profession and an initial validation. Remedial and Special Education, 27(3), 136-147. doi:10.1177/07419325060270030201
• Whitaker, S. D. (2000). Mentoring beginning special education teachers and the Relationship to attrition. Exceptional Children, 66(4), 449-454.
• Wisniewski, L. ve Gargiulo, R. M. (1997). Occupational stress and burnout among special educators: A review of the literature. The Journal of Special Education, 31(3), 496-511.
• Yavuz, M. ve Öztürk, H. (2016). Otistik spektrum bozukluğu olan öğrencilerle çalışan öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 47-67.
• Yıldız, S. M. (2015). Lider-üye etkileşimi, işyerinde mobbing ve mesleki tükenmişlik ilişkisi [The relationship among leader-member interaction, mobbing at the workplace, and professional burnout], Ankara, Detay Publishing.
• Zabel, R. H. ve Zabel, M. K. (2001). Revisiting burnout among special education teachers: Do age, experience, and preparation still matter? Teacher Education