Examining the Relationship Between Risky Behaviors, Moral Disengagement and Perceived Social Support

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 402 - 419, 30.09.2023

Müfide Merve Yazıcıoğlu Coşgun , Mücahit Kağan

https://doi.org/10.38151/akef.2023.61

Öz

The aim of this study is to examine the relationship between risky behaviors observed in university students and the concepts of moral distancing and perceived social support. As a matter of fact, it is undesirable for individuals to exhibit risky behaviors. Risky behaviors are a concept that explains the behaviors that negatively affect the lives of individuals and that involve risk for them. Risky behaviors appear as a situation that is more common in individuals especially in adolescence and youth. For this reason, it was deemed appropriate to work with university students in this study.
The study group consists of 646 university students studying in five different faculties of Erzincan Binali Yıldırım University in the 2019-2020 academic year. Relational survey method, one of the quantitative research methods, was used in the study. Regression analysis, which is one of the relational analysis methods, was used to examine the extent to which risky behaviors were predicted by the predictive variables of moral distancing and perceived social support.
As a result of the analyzes, it was determined that if the score obtained from the moral distancing variable in university students increased, it also caused an increase in all sub-dimensions of risky behavior. It has been determined that an increase in perceived social support from a special person increases some risky behaviors, while an increase in family and friend support decreases some risky behaviors. It was also found that male students tended to exhibit more risky behavior than female students. As a matter of fact, it has been determined that the probability of exhibiting risky behavior decreases when individuals, while exhibiting a risky behavior, question whether the behavior is morally appropriate and generally think that they percevied support from their social environment

Anahtar Kelimeler

Risky Behaviors, Substance Use, Perceived Social Support, Moral Disengagement

Riskli Davranışlar, Ahlaki Uzaklaşma ve Algılanan Sosyal Destek Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Öz

Bu çalışma; üniversite öğrencilerinde görülen riskli davranışların, ahlaki uzaklaşma ve algılanan sosyal destek kavramları ile ilişkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Riskli davranışlar, bireylerin hayatlarını olumsuz yönde etkileyen ve onlar için risk içeren davranışlarını açıklayan bir kavramdır. Riskli davranışlar, özellikle ergenlik ve geç ergenlik dönemindeki bireylerde daha fazla görülen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada üniversite öğrencileri ile çalışılması uygun görülmüştür.
Çalışmaya katılan grup, 2019-2020 öğretim yılında Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi’ne bağlı beş farklı fakültede öğrenim gören 646 üniversite öğrencisinden oluşmaktadır. Çalışmanın yöntemi nicel olup ilişkisel tarama yöntemi ile çalışma yürütülmüştür. Riskli davranışların ahlaki uzaklaşma ve algılanan sosyal destek yordayıcı değişkenleri tarafından ne düzeyde yordandığı incelendiğinden ilişkisel çözümleme yöntemlerinden regresyon analizi kullanılmıştır.
Yapılan analizler sonucunda üniversite öğrencilerinde ahlaki uzaklaşma değişkeninden elde edilen puanın artması durumunda, riskli davranış tüm alt boyutlarında da artışa sebep olduğu tespit edilmiştir. Özel insandan algılanan sosyal desteğin artmasının bazı riskli davranışları arttırdığı, aile ve arkadaş desteğinin artmasının ise bazı riskli davranışları azalttığı tespit edilmiştir. Ayrıca erkek öğrencilerin kadın öğrencilerden daha fazla riskli davranış sergileme eğiliminde oldukları bulunmuştur. Nitekim bireylerin riskli bir davranışı sergilerken, davranışın ahlaka uygun olup olmadığını sorguladıkları zaman ve genelde sosyal çevrelerinden destek aldıklarını düşündükleri zaman, riskli davranış sergileme olasılıklarının azaldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Riskli Davranışlar, Zararlı Madde Kullanımı, Algılanan Sosyal Destek, Ahlaki Uzaklaşma

Kaynakça

• Ak, B. (2010). Parametrik hipotez testleri, SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri, (Ş, Kalaycı, Ed), 5. Bs., 73-82, Asil Yayın Dağıtım.
• Akgül, A. ve Çevik, O. (2003). İstatistiksel analiz teknikleri, Emek Ofset.
• Alikaşifoğlu, M. (2008). Ergenlerde Davranışsal Sorunlar, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Adolesan Sağlığı II, Sempozyum Dizisi, 63, 55-59.
• Altındağ, A., Yanık, M., Yengil, E. ve Karazeybek, A. H. (2005). Şanlıurfa’da üniversite öğrencilerinde madde kullanımı, Bağımlılık Dergisi, 6(2): 60-64.
• Arıkan, İ., Yavuz, B., Yiğit, D. ve Ezgi E. (2017). Üniversite öğrencilerinde riskli davranışların ve bazı sosyodemografik faktörlerin incelenmesi: bir devlet üniversitesi örneği, J Contemp Med, 7(4), 348-354.
• Azzam, A. M. (2007). Why students drop out. Educational leadership, 64(7), 91-93.
• Bandura, A. (1990). Selective activation and disengagement of moral control, Journal of Social Issues, 46(1), 27-46.
• Bandura, A (1991). social cognitive theory of self-regulation. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50, 248-287.
• Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, G.V. & Pastorelli, C. (1996). Mechanisms of moral disengagement in the exercise of moral agency. Journal of Personality and Social Psychology, 71(2), 364-374.
• Bandura, A. (1999). Moral disengagement in the perpetration of ınhumanities. Personal and Social Psychology Review 3: 193-209.
• Birch, D. A. (1998). Identifying sources of social support, Journal of School Health, 68(4), 159-161.
• Bülbül, T. (2012). Yükseköğretimde okul terki: Nedenler ve çözümler. Eğitim ve Bilim, 37(166), 219-235.
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö., & Köklü, N. (2015). Sosyal bilimler için istatistik. 17. bs. Pegem Akademi.
• Byrnes, J. P., Miller, D. C. & Schafer, W. D. (1999). Gender differences in risk taking: A meta-analysis, Psychological Bulletin, 125 (3); 367-383.
• Cansız, C. (2019). Ergenlerde algılanan duygusal istismarın kendine zarar verme ve riskli davranışlar ile ilişkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Cohen, S. & Wills, T.A. (1985). Stress, social support, and the buffering hypothesis, Psychological Bulletin, 98(2), 310-357.
• Cutrona, C. E., Cole, V. Colangelo, N., Assouline, S. G. & Russel, D. W. (1994). Perceived parental social support and academic achievement: an attachment theory perspective, Journal of Personality and Social Psychology, 66(2), 369- 378.
• Çetin R. (2019). Ortaöğretim Öğrencilerinin Dindarlık Düzeyleri ve Ahlaki Çözülme Eğilimleri, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Çinçik, Z. B. (2019). Çukurova Üniversitesi aile hekimliği polikliniklerine başvuran üniversite öğrencilerinin riskli davranışları ve yaşam doyumları ile ilişkisi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Dowell, E. B., Burgess A. W. & Cavanaugh, D. J. (2009). Clustering of ınternet risk behaviors in a middle school student population, Journal Of School Health, 79(1), 547-553.
• Eker, D., Arkar, H. ve Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeği’nin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği, Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1), 17-25.
• Ekmekçioğlu, E. B. (2019). Etik liderlik ve işyeri sapkın davranışları ilişkisinde ahlaki uzaklaşma ve güç mesafesi oryantasyonunun rolü (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Erdoğan, N. (2007). Riskli cinsel davranışlar, Riskli davranışlar gösteren çocuk ve ergenler, (K. Ögel. Ed), Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği, 229-243.
• Erwin, P. (2000). Çocuklukta ve ergenlikte arkadaşlık, (O. Akınhay Çev), Alfa Yayınları.
• Fırat, S., Yoldaşcan, E., Çot, D. A., Dağlıoğlu, N., & Gülmen, M. K. (2016). Üniversite öğrencilerinde risk alma davranışları ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. Adli Tıp Bülteni, 21(3), 172-176.
• Gençtanırım Kuru, D. (2010). Ergenlerde Riskli Davranışların Yordanması, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Gençtanırım, D. (2014). Riskli davranışlar ölçeği üniversite formu: geçerlik ve güvenirlik çalışmaları, Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 5(1), 24-34.
• Gençtanırım Kurt, D. ve Ergene, T. (2017). Türk ergenlerde riskli davranışların yordanması, Eğitim ve Bilim, 42(189), 137-152.
• Gezici Yalçın, M., Şenyurt, A.Y., Gültepe, B. ve Coşkun, H. (2016). Ahlâkî uzaklaşma ölçeğinin türkçeye uyarlanması, Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 6 (1), 309-332.
• Gini, G., Thornberg, R. & Pozzoli, T. (2020). Individual moral disengagement and bystander behavior in bullying: the role of moral distress and collective moral disengagement, Psychology of Violence, 10(1), 38–47. https://doi.org/10.1037/vio0000223
• Hardy, S. A., Bean, D. S. & Olsen, J. A. (2015). Moral identity and adolescent prosocial and antisocial behaviors: ıneractions with moral disengagement and selfregulation, Journal of Youth and Adolescence, 44(8),1542-1554.
• İnal, H. C. ve Günay, S. (1993). Olasılık ve matematiksel istatistik, Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Yayınevi.
• İskender, A. (2018). Boş zamanda sıkılma algısı ile üniversite öğrencilerinin riskli davranışları arasındaki ilişkinin belirlenmesinde çok boyutlu algılanan sosyal destek araçlarının rolü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Jessor, R. (1991). Risk behavior in adolescence: a psychosocial framework for understanding and action, Journal of Adolescent Health, 12, 597-605.
• Jessor, R, Donovan, J. E. & Costa, F. M. (1991) Beyond adolescence problem behavior and young adult development, Cambridge University Press, Transferred to digital printing 2006.
• Jessor, R., Turbin, M. S., Costa, F.M., Dong, Q., Zhang, H. and Wang, C. (2003). Adolescent problem behavior in china and united states: a cross-national study of psychosocial protective factors, Journal of Research on Adolescence, 13 (3): 329–342.
• Kağan, M. ve Yazıcıoğlu, M.M. (2019). Üniversite öğrencilerinde riskli davranışların incelenmesi üzerine bir araştırma, Gümüşhane: II USKB Bildiri Kitabı, 1275-1278.
• Kağan, M. Ve Yazıcıoğlu M. M. (2021). Üniversite öğrencilerinde ahlaki uzaklaşma tutumunun çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi (TURKSOSBİLDER) 6 (1), 01-11.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri, 5. Bs. Asil Yayınları.
• Kandemir Özdinç, N. (2019). Sibling bullying and peer bullying relations to empathy, moral disengagament, problem solving and parental acceptance-rejection, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Karasar, N. (2015) Bilimsel araştırma yöntemi, 28. Bs., Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kızıltaş, A. (2019). Üniversite öğrencilerinin öz denetim, stresle başa çıkma ve sosyal destek algıları ile alkol ve madde kullanma riskleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Köklü, A. (2019). Ergenlerde ahlaki uzaklaşma ile riskli davranışlar ve empati yeteneği arasındaki ilişkinin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Körük, S. (2017). Üniversite öğrencilerinde riskli davranışların ortaya çıkmasında yordayıcı bir etken olarak uyumsuz şemaların telafileri, Nesne Psikoloji Dergisi, 5(9), 55-69.
• Körük, S. Ve Aypay, A. (2017). Ergenlerde riskli davranışların güvensiz bağlanma ve algılanan sosyal destek tarafından yordanmasında psikolojik belirtilerin aracı rolü, Uluslararası Hakemli Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi, 8, 23-51.
• Mancini, J., A. & Huebner, A., J. (2004). Adolescent risk behavior patterns: Effects of structured time-use, inter personal connections, self-system characteristics, and socio-demographic influences. Child and Adolescent Social Work Journal, 21(6), 647-668.
• Natan MB, Golubev V, Shamrai V (2010) Smoking during pregnancy: analysis of influencing factors using the Theory of Planned Behaviour. Int Nurs Rev, 57, 388–394.
• Newton, N. C. Havard, A. & Teesson, M. (2012). The association between moral disengagement, psychological distress, resistive self-regulatory efficacy and alcohol and cannabis use among adolescents in Sydney Australia, Addiction Research & Theory, 20:3, 261-269.
• Newton, N. C., Barrett, E.L., Swaffield, L. & Teesson, M., (2014). Risky cognitions associated with adolescent alcohol misuse: moral disengagement, alcohol expectancies and perceived self-regulatory efficacy, Addictive Behaviours, 39(1), 165-172. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2013.09.030
• Okutan, N. (2016). Ahlaki söylem ve siyasal kimlik ile ahlaki çözülme arasındaki ilişkiler, (Yayımlanmamış doktora tezi)
• Okutan, N. (2019). Vicdani/ahlaki körleşme: sosyal kimlik, algılanan gruplararası tehdit, yetkecilik ve söylem ilişkileri bağlamında değerledirme, Sosyal Bilimlerde Akademik Araştırmalar, (Taştan, Z; Duman, M.Z. ve Yılmaz, G. Ed) 1. Bs, Hiperyayın, 115-142.
• Ögel, K. (2007). Risk kavramının tanımı, Riskli davranışlar gösteren çocuk ve ergenler, (K. Ögel, Ed). Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği Yayınları, 13-25.
• Ögel, K., Tarı, I. ve Yılmazçetin Eke, C. (2006). Okullarda suç ve şiddeti önleme. Yeniden Yayınları, 17.
• Özer, A., Gençtanırım, D. ve Ergene, T (2011). Türk lise öğrencilerinde okul terkinin yordanması: aracı ve etkileşim değişkenleri ile bir model testi, Educ. Sci., 36(161), 302-317.
• Özkan, A. (2019). Üniversite öğrencilerinin narsisizm düzeyleri ile ahlaki kayıtsızlık ve saldırganlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Pallant, J. (2020). SPSS kullanma kılavuzu (S. Balcı & B. Ahi, Çev.) 3. Bs, Anı Yayıncılık.
• Park, H. (2007). Effects of social support, coping strategies, self-esteem, mastery, and religiosity on the relationship between stress and depression among korean immigrants in the united states: Structural equation modeling (Order No. 3290896). Available from ProQuest Dissertations & Theses Global. (304831339). Retrieved from https://www.proquest.com/dissertations-theses/effects-social-support-coping-strategies-self/docview/304831339/se-2
• Parladıcı, R. M. (2020). Ergenlerde problemli internet kullanımı, saldırganlık ve olumlu sosyal davranış arasındaki ilişkinin incelenmesi: ahlaki uzaklaşmanın aracı rolü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Racz, S. J., McMahon, R. J., & Luthar, S. S. (2011). Risky behavior in affluent youth: Examining the co-occurrence and consequences of multiple problem behaviors. Journal of child and family studies, 20, 120-128.
• Rogers, C. (2012). Client centered therapy (New Ed). Hachette UK.
• Rumberger, R. W. (2012). Dropping out: Why students drop out of high school and what can be done about it. Harvard University Press.
• Quinn, C.A. & Bussey, K. (2015). The role of moral disengagement in underage drinking and heavy episodic drinking, Substance Use & Misuse, 50(11), 1437-1448.
• Shapiro, R., Siegel, A. W., Scovill, L. C. & Hays, J. (1998). Risk-taking patterns of female adolescents: what they do and why, Journal of Adolescence, 21, 143–159.
• Siegell, A. W. & Cousin, J. H. (1994). Adolescents perception of the benefits and risks of their own risk taking, Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 2(2), 89- 99.
• Sjögren, B.; Thornberg, W. L. & Gini G. (2020). Bystander behaviour in peer victimisation: moral disengagement, defender self-efficacy and student-teacher relationship quality, Research Papers in Education, ISSN: 0267-1522, 1-23. https://doi.org/10.1080/02671522.2020.1723679
• Sorias O. (1988). Sosyal desteklerin ruhsal sağlığı koruyucu etkisinin depresyonlu ve sağlıklı kontrollerde araştırılması, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 27, 3, 1033-1039.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2020). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı. Nobel Akademi. Tarı Cömert, I. (2007). İnternet ve bilgisayar bağımlılığı, Riskli davranışlar gösteren çocuk ve ergenler, (K. Ögel, Ed) İstanbul: Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği, 227-286.
• Taştan, G. (2019). Lise öğrencilerinde algılanan sosyal destek düzeyi ile ebeveyn ergen ilişkisi niteliğinin sigara kullanımı üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Tunç Omar, A. (2019). Sigara kullanan ve kullanmayan ergenlerin, algılanan sosyal destek ve bağlanma stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Turhan, E., İnandı, T., Özer, C. ve Akoğlu, S. (2011). Üniversite öğrencilerinde madde kullanımı, şiddet ve bazı psikolojik özellikler, Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 9(1), 33-44.
• Tuzgöl Dost, M. ve Keklik, İ. (2014). Sürekli kaygı, umutsuzluk ve benlik saygısının ergenlerin riskli davranışlarını yordama gücü, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(51), 195-208.
• Uludağlı, N. P., & Sayıl, M. (2009). Orta ve ileri ergenlik döneminde risk alma davranışı: Ebeveyn ve akranların rolü. Türk Psikoloji Yazıları, 12(23), 14-24.
• Yazıcıoğlu, M. M. (2020). Üniversite öğrencilerinde algılanan sosyal destek, ahlaki uzaklaşma ve riskli davranışlar arasındaki ilişkilerin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Utkan, R. (2019).Romantik ilişkide psikolojik şiddet, algılanan sosyal destek ve öz yeterlik ilişkisinin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Yalçın Ö. (2014). Ahlaki ihlallere tanıklıkta ahlaki geri çekilme: ahlaki temel ve içgrup/dışgrup durumlarında gözlenen farklılıklar, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Yalçın Irmak, A., & Erdoğan, S. (2015). Dijital oyun bağımlılığı ölçeği türkçe formunun geçerliliği ve güvenilirliği. Anatolian Journal of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 16, 10-18.
• Yamaç, Ö. (2009). Üniversite öğrencilerinin algıladıkları sosyal destek ile stresle başa çıkma stilleri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Yavuz Birben, F. (2019). Ahlaki kayıtsızlığı azaltmaya yönelik bir eğitim programı geliştirilmesi ve etkililiğinin değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Yaycı, L. (2016). Lise öğrencilerinde aileden algılanan sosyal destek ile denetim odağı arasındaki ilişkinin incelenmesi, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 829-843.
• Yazıcı, Y. (2017). Bir üniversitede sağlık alanında eğitim gören birinci sınıf öğrencilerinde riskli sağlık davranışları, etkileyen faktörler ve algılanan sosyal destek ilişkisi, (Yayımlanmamış uzmanlık tezi).
• Yıldırım, B. (2016). Üniversite öğrencilerinde riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Yılmazçetin Eke, C. (2007). Riskli davranışlarla ilgili olarak yapılan araştırmalara bir bakış, Riskli davranışlar gösteren çocuk ve ergenler, (K. Ögel, Ed). Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği, 33-55
• Zuckerman, M. (2007). Sensation seeking and risky behavior. American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/11555-000