Türkiye’de Akran Zorbalığını İnceleyen Çalışmaların Değerlendirilmesi: Bir Meta-Sentez Çalışması

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 253 - 276, 30.09.2025

Gülten Türkan Gürer , Temel Çalık , Ferudun Sezgin

https://doi.org/10.38151/akef.2025.155

Öz

Bu araştırmada, Türkiye’de akran zorbalığını konu alan çalışmaların meta sentez yöntemi ile değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Anlamsal içerik analizinin kullanıldığı çalışmanın evreni YÖK Ulusal Tez Merkezi, TÜBİTAK ULAKBİM Sosyal ve Beşeri Bilimler Veri Tabanı, Google Akademik veri tabanlarında dizinlenen akran zorbalığı konulu çalışmalardan oluşmaktadır. Araştırmanın çalışma grubu ölçüt örnekleme yöntemi kullanılarak belirlenen 9 çalışmadan oluşmaktadır. Araştırmanın çalışma grubunu oluşturan dokuz çalışmanın 5 tanesi tez ve 4 tanesi makaledir. Araştırmanın geçerliliği için araştırmanın tüm adımları açık şekilde rapor edilmiştir. Ayrıca elde edilen bulguların başka araştırmalar tarafından test edilebilmesi için de açıklamalara yer verilmiştir. Kodlayıcılar arasındaki güvenirlik düzeyi ise %90 olarak hesaplanmıştır. Araştırma bulgularının yorumlanmasında genel gerilim teorisinden yararlanılmıştır. Araştırmanın sonucunda; akran zorbalığının tanımlanması, akran zorbalığının türleri, akran zorbalığının nedenleri temalarına ulaşılmıştır. Akran zorbalığının tanımlanması ana teması kapsamında güç dengesizliği, kasıtlı zarar verme, ilişkisel zarar verme ve tekrarlama alt temalarına ulaşılmıştır. Akran zorbalığının türleri ana teması kapsamında; sözel zorbalık, psikolojik/duygusal zorbalık, fiziksel zorbalık, kişisel mal ve eşyalara zarar verme ve siber zorbalık alt temalarına ulaşılmıştır. Son olarak akran zorbalığının nedenleri ana teması kapsamında ise aileye ilişkin nedenler, bireye ilişkin nedenler, medyaya ilişkin nedenler, çevreye ilişkin nedenler, okula ilişkin nedenler alt temalarına yer verilmiştir. Bu bağlamda, tüm okullar için kapsamlı müdahale programları geliştirilmeli ve özellikle yüksek riskli olarak belirlenen okullara özel önem verilmelidir. Bu programların geliştirilme sürecinde okulun iç ve dış paydaşlarının aktif katılımı sağlanmalıdır. Millî Eğitim Bakanlığı öncülüğünde her eğitim kademesi için ve tüm paydaşlara yönelik eğitimler düzenlenmelidir. Gelecek araştırmalarda akran zorbalığının diğer bileşenlerini içeren meta-sentez çalışmalarının alanyazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Zorbalık , Akran Zorbalığı , Meta-sentez

An Evaluation of Studies on Peer Bullying in Türkiye: A Meta-Synthesis Study

Öz

This study intends to systematically evaluate peer bullying research conducted in Türkiye employing the meta-synthesis method. Utilizing semantic content analysis, the study encompassed peer bullying studies indexed in the YÖK National Thesis Centre, TÜBİTAK ULAKBİM Social and Humanities Database, and Google Scholar. The study group consisted of nine studies selected using the criterion sampling method, including five graduate theses and four peer-reviewed journal articles. To ensure the validity of the study, all research procedures were thoroughly documented. Further, detailed explanations were provided to facilitate the replication and verification of the findings in future research. Inter-coder reliability was calculated at 90%. The interpretation of the findings was guided by General Strain Theory. Three main themes emerged from the analysis: the definition of peer bullying, types of peer bullying, and causes of peer bullying. Under the umbrella theme of ‘defining peer bullying’, the identified sub-themes were power imbalance, intentional harm, relational harm, and repetition. The theme of types of peer bullying included sub-themes, viz., verbal bullying, psychological/emotional bullying, physical bullying, damage to personal property, and cyberbullying. For the causes of peer bullying, the sub-themes included family-related, individual-related, media-related, environment-related, and school-related factors. In light of these findings, it is recommended that comprehensive intervention programs be developed for all schools, with particular attention to those identified as high-risk. Both the internal and external stakeholders should be actively involved in the development of these programs. Moreover, training initiatives should be implemented at all educational levels and for all stakeholders, coordinated under the leadership of the Ministry of National Education. It is anticipated that the prospective meta-synthesis studies examining other components of peer bullying will contribute further to the academic literature.

Anahtar Kelimeler

Bullying , Peer Bullying , Meta-synthesis

Kaynakça

• Agnew, R. (1992). Foundation for a general strain theory of crime and delinquency. Criminology, 30(1), 47–88. https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1992.tb01093.x
• Agnew, R. (2001). Building on the foundation of general strain theory: Specifying the types of strain most likely to lead to crime and delinquency. Journal of Research in Crime and Delinquency, 38(4), 319–361. https://doi.org/10.1177/0022427801038004001
• Albdour, M., & Krouse, H. J. (2014). Bullying and victimization among African American adolescents: A literature review. Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 27(2), 68–82.
• Arıcak, T., Siyahhan, S., Uzunhasanoğlu, A., Saribeyoğlu, S., Çıplak, S., Yılmaz, N., & Memmedov, C. (2008). Cyberbullying among Turkish adolescents. CyberPsychology & Behavior, 11(3), 253–261. https://doi.org/10.1089/cpb.2007.0016
• *Atış Akyol, N., Yıldız, C., & Akman, B., (2018). Öğretmenlerin akran zorbalığına ilişkin görüşleri ve zorbalıkla baş etme stratejileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 439–459. 10.16986/huje.2017032926
• Ayas, T., & Pişkin, M. (2015). Akran zorbalığı belirleme ölçeği ergen formu. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (50), 316–324.
• Ball, H. A., Arseneault, L., Taylor, A., Maughan, B., Caspi, A., & Moffitt, T. E. (2008). Genetic and environmental influences on victims, bullies and bully‐victims in childhood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49(1), 104–112. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2007.01821.x
• *Bayar, A., & Balcı, M. (2023). Okul rehber öğretmenlerinin bakış açısından akran zorbalığı ve çözüm yolları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 10(4), 87–105.
• Berchiatti, M., Ferrer, A., Galiana, L., Badenes-Ribera, L., & Longobardi, C. (2022). Bullying in students with special education needs and learning difficulties: The role of the student–teacher relationship quality and students’ social status in the peer group. Child & Youth Care Forum, 51(3), 515–537.
• Bond, L., Carlin, J. B., Thomas, L., Rubin, K., & Patton, G. (2001). Does bullying cause emotional problems? A prospective study of young teenagers. British Medical Journal, 323, 480–484. https://doi.org/10.1136/bmj.323.7311.480
• Bondas, T., & Hall, E. O. (2007a). A decade of metasynthesis research in health sciences: A meta method study. International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-being, 2(2), 101–113. https://doi.org/10.1080/17482620701251684
• Bondas, T., & Hall, E. O. (2007b). Challenges in approaching metasynthesis research. Qualitative Health Research, 17(1), 113–121. https://doi.org/10.1177/1049732306295879
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2010). Bilimsel araştırma yöntemleri (7. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Carmona, Á., & Montanero, M. (2025). Bullying and social exclusion of students with special educational needs in primary education schools. Social Sciences, 14(7), 430. https://doi.org/10.3390/socsci14070430
• Carter, L. M. (2024). General strain theory. Salem Press Encyclopedia. Retrieved February, 21, 2025, from https://research.ebsco.com/c/vhf5ci/viewer/html/ctyxasfhin?modal=cite
• Connell, N. M., Morris, R. G., & Piquero, A. R. (2016). Predicting bullying: Exploring the contributions of childhood negative life experiences in predicting adolescent bullying behavior. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 60(9), 1082–1096. https://doi.org/10.1177/0306624X15573760
• Çalık, M., & Sözbilir, M. (2014). Parameters of content analysis. Education and Science, 39(174), 33–38. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2014.3412
• Çarkıt, E., & Bacanlı, F. (2020). Okullarda akran zorbalığı: Öğretmen görüşlerine göre nitel bir çalışma. OPUS International Journal of Society Researches, 15(24), 2545–2583. https://doi.org/10.26466/opus.644848
• Çelikten, M. (2001). Okul müdürlerinin değişim yönetimi becerileri. Eğitim ve Bilim, 26(119), 14–19.
• *Çölmekçi, S. (2022). Öğretmen perspektifinden akran zorbalığı. Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Espelage, D. L., & Swearer, S. M. (2003). Research on school bullying and victimization: What have we learned and where do we go from here?. School Psychology Review, 32(3), 365–383. https://doi.org/10.1080/02796015.2003.12086206
• Feder, L. (2007). Bullying as a public health issue. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 51(5), 491–494. https://doi.org/10.1177/0306624X07308081
• Feshbach, N. D. (1969). Sex differences in children's modes of aggressive responses toward outsiders. Merrill-Palmer Quarterly of Behavior and Development, 15(3), 249–258. https://www.jstor.org/stable/23082522
• Fox, S., & Stallworth, L. E. (2005). Racial/ethnic bullying: Exploring links between bullying and racism in the US workplace. Journal of Vocational Behavior, 66(3), 438–456. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2004.01.002
• Grinberg, I., Dawkins, M., Dawkins, M. P., & Fullilove, C. (2005). Adolescents at risk for violence: An initial validation of the life challenges questionnaire and risk assessment index. Adolescence, 40(159), 573–99.
• Hawker D. S. J., & Boulton M. J. (2000). Twenty years’ research on peer victimisation and psychosocial maladjustment: A meta-analytic review of cross-sectional studies. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 41(4), 441–455. doi:10.1111/1469-7610.00629
• Juvonen, J., & Graham, S. (2014). Bullying in schools: The power of bullies and the plight of victims. Annual Review of Psychology, 65, 159–185. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-010213-115030
• *Kalafat, M. (2018). Pansiyonlu ortaöğretim kurumlarında akran zorbalığı ve yönetici davranışları. Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce.
• *Karabuğa, B., Çelik, Ş. A., & Şık, S. B. (2023). Meslek liselerinde yaşanan akran zorbalığına yönelik öğretmen görüşleri. Academıc Social Resources Journal, 8(45), 2063–2072. 10.29228/ASRJOURNAL.67693
• Kılınç, S. (2023). Türkiye’de akran zorbalığı konusunda yapılan çalışmaların sistematik analizi (2010-2020). Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11(1), 97–115. https://doi.org/10.57115/karefad.1276921
• Kowalski, R. M., & Limber, S. P. (2007). Electronic bullying among middle school students. Journal of Adolescent Health, 41(6), 22–30. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2007.08.017
• *Kuşkaya, E. (2023). Öğrenci, öğretmen ve yönetici görüşlerine göre Anadolu İmam-Hatip liselerinde akran zorbalığının durumu. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook (2nd ed.). USA: Sage Publications.
• Miles, M. B., Huberman, A. M., & Saldaña, J. (2023). Nitel veri analizi (S. Akbaba Altun & A. Ersoy, Çev. Eds.). Ankara: Pegem Akademi. (Orijinal eser: Qualitative data analysis, 4th ed., Sage Publications).
• Modecki, K. L., Minchin, J., Harbaugh, A. G., Guerra, N. G., & Runions, K. C. (2014). Bullying prevalence across contexts: A meta-analysis measuring cyber and traditional bullying. Journal of Adolescent Health, 55(5), 602–611. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2014.06.007
• Mynard, H., & Joseph, S. (2000). Development of the multidimentional peer-victimization scale. Agressive Behaviour, 26(2), 169–178. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-2337(2000)26:2<169::AID-AB3>3.0.CO;2-A
• Nakamoto, J., & Schwartz, D. (2010). Is peer victimization associated with academic achievement? A meta‐analytic review. Social Development, 19(2), 221–242. https://doi.org/10.1111/j.1467-9507.2009.00539.x
• Nansel, T. R., Overpeck, M., Pilla, R. S., Ruan, W. J., Simons-Morton, B., & Scheidt, P. (2001). Bullying behaviors among US youth: Prevalence and association with psychological adjustment. Journal of the American Medical Association, 285(16), 2094–2100. doi:10.1001/jama.285.16.2094
• Noah Jr, P. D. (2017). A systematic approach to the qualitative meta-synthesis. Issues in Information Systems, 18(2), 196–205. https://doi.org/10.48009/2_iis_2017_196-205
• Noblit, G. W., & Hare, R. D. (1988). Meta-ethnography: Synthesizing qualitative studies. SAGE.
• Official Gazette. (1973). Milli Eğitim Temel Kanunu. Retrieved February 20, 2025, from https://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_11/08144011_KANUN.pdf
• Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Oxford: Blackwell.
• Olweus, D. (1999). Sweden. In P.K. Smith, Y. Morita, J. Junger-Tas, D. Olweus, R. Catalano, & P. Slee (Eds.), The nature of school bullying: A cross-national perspective (pp. 7–27). London & New York: Routledge.
• Olweus, D. (2003). A profile of bullying at school. Educational Leadership, 60(6), 12–17.
• Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD]. (2019). PISA 2018 results: What school life means for students’ lives. PISA, Paris: OECD Publishing. Retrieved from https://www.oecd.org/en/publications/pisa-2018-results-volume-iii_acd78851-en.html
• Özdemir, S., & Sezgin, F. (2011). İlköğretim okulu öğrencilerinin yönetici ve öğretmen desteği, algılanan şiddet ve okul memnuniyetine ilişkin görüşleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 181–199.
• Özdinçer Arslan, S., & Savaşer, S. (2009). Okulda zorbalık. Milli Eğitim Dergisi, 39(184), 218–227.
• Parker, J. G., & Asher, S. R. (1987). Peer relations and late personal adjustment: Are low-accepted children at risk? Psychological Bulletin, 102, 357–389.
• *Pasin, S. (2017). Okul öncesi 3-6 yaş arasında görülen akran zorbalığı konusunda öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2006). Bullies move beyond the schoolyard: A preliminary look at cyberbullying. Youth Violence and Juvenile Justice, 4(2), 148–169. https://doi.org/10.1177/1541204006286288
• Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2011). Traditional and nontraditional bullying among youth: A test of general strain theory. Youth & Society, 43(2), 727–751. https://doi.org/10.1177/0044118X10366951
• Phillips, D. (2007). Punking and bullying: Strategies in middle school, high school, and beyond. Journal of Interpersonal Violence, 22(2). 158–178. https://doi.org/10.1177/0886260506295341
• Pişkin, M. (2010). Ankara’daki ilköğretim öğrencileri arasında akran zorbalığının incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 35(156), 175–189.
• Polat, S., & Ay, O. (2016). Meta-sentez: Kavramsal bir çözümleme. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 4(1), 52–64.
• Quinn, S. T., & Stewart, M. C. (2018). Examining the long-term consequences of bullying on adult substance use. American Journal of Criminal Justice, 43, 85–101. Retrieved February 20, 2025, from https://link.springer.com/article/10.1007/s12103-017-9407-5#ref-CR18
• Rigby, K. (2003). Consequences of bullying in schools. The Canadian Journal of Psychiatry, 48(9), 583–590.
• Roland, E. (1989). A system oriented strategy against bullying. In E. Roland & E. Munthe (Eds.). Bullying: An international perspective (pp. 143–151). London: David Fulton Publisher.
• Salmon, G., & Smith, M. (1998). Bullying in schools: Self-reported anxiety, depression, and self-esteem in secondary school children. British Medical Journal, 317, 924–925.
• Sandelowski, M., Docherty, S., & Emden, C. (1997). Qualitative metasynthesis: Issues and techniques. Research in Nursing & Health, 20(4), 365–371. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-240X(199708)20:4<365::AID-NUR9>3.0.CO;2-E
• *Sayan Korkutata, F. (2020). Okul öncesi öğretmenlerinin akran zorbalığı ve sınıf içi istenmeyen davranışlara yönelik tutumlarının değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Sharp, S. (1995). How much does bullying hurt? The effects of bullying on the personal wellbeing and educational progress of secondary aged students. Educational and Child Psychology, 12(2), 81–88.
• Sherwood, G. (1999). Meta-synthesis: merging qualitative studies to develop nursing knowledge. International Journal of Human Caring, 3(1), 37–42.
• Smith, P. K., & Sharp, S. (1994). School bullying: Insights and perspectives. London: Routledge.
• Spriggs, A. L., Iannotti, R. J., Nansel, T. R., & Haynie, D. L. (2007). Adolescent bullying involvement and perceived family, peer and school relations: Commonalities and differences across race/ethnicity. Journal of Adolescent Health, 41(3), 283–293. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2007.04.009
• Swearer, S. M., Wang, C., Maag, J. W., Siebecker, A. B., & Frerichs, L. J. (2012). Understanding the bullying dynamic among students in special and general education. Journal of School Psychology, 50(4), 503–520.
• Tavşancıl, E., & Aslan, E. (2001). İçerik analizi ve uygulama örnekleri. İstanbul: Epsilon.
• *Üstün, A., & Şenyer, D. (2022). Ortaokullarda karşılaşılan akran zorbalığı ve akran zorbalığına karşı öğretmen görüşleri. Social Mentality and Researcher Thinkers Journal (Smart Journal), 8(61), 1176-1183. 10.29228/smryj.63145
• Van der Wal, M. F., De Wit, C. A. M., & Hirasing, R. A. (2003). Psychosocial health among young victims and offenders of direct and indirect bullying. Pediatrics, 111(6), 1312–1317. https://doi.org/10.1542/peds.111.6.1312
• Xu, M., Macrynikola, N., Waseem, M., & Miranda, R. (2020). Racial and ethnic differences in bullying: Review and implications for intervention. Aggression and Violent Behavior, 50, 101340. doi:10.1016/j.avb.2019.101340
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, R. (2012). Akran zorbalığı. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 39–51.