Ṭaberī’nin Mātürīdī Üzerinden Yeniden Okunması: Hicri III. Yüzyıla Yeni Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 51 Sayı: 1, 196 - 232, 30.06.2021

Enes Temel

https://doi.org/10.51121/akif.2021.22

Öz

Erken dönem tefsir tarihindeki en önemli iki sima olan Ṭaberī ve Mātürīdī’nin aynı dönemde yaşamaları ve büyük oranda aynı problemlerle karşı karşıya kalmaları nedeniyle hem benzer konulardaki yaklaşımları hem de birbirlerine karşı konumları merak konusu olmuştur. Ṭaberī öncesi tefsīr tarihinde her ne kadar Muḳātil b. Süleyman gibi günümüze tefsirleri ulaşabilmiş isimler zikredilse de Ṭaberī’nin tefsir tarihi üzerindeki şekillendirici etkisi kuşkusuz daha büyük olmuştur. Ṭaberī merkeze alınarak oluşturulan tefsir tarihi, yararları olduğundan daha fazla kayıplara neden olmuştur. Hicri üçüncü asrın Ṭaberī zaviyesinden görülmesi, Ṭaberī’yi tanımamızda etkili olduğu kadar Ṭaberī’nin aynı dönemde dışarıdan nasıl görüldüğünü bilmemizi de engellemiştir. Yazar tarafından bu problemi aşabilmenin, aynı dönemdeki başka bir müfessirin gözüyle dönemi okumakla mümkün olabileceği düşünülmektedir. Elinizdeki bu makale, yayımlandığı tarih itibariyle Batıda yapılan Ṭaberī merkezli tefsir çalışmalarının geldiği noktayı özetlediği ve üçüncü yüzyıla yönelik alışılmışın dışında bir okuma önerdiği için tercüme edilme gereği duyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Ḳur’ān, Ṭaberī, Mātürīdī, Hicrī III. Yüzyıl

Kaynakça

• Abdel Haleem, M. A. S. The Qur’an: a New Translation. Oxford, UK: Oxford University Press, 2004.
• Birkeland, Harris. The Lord Guideth: Studies on Primitive Islam. Oslo: H. Ascehoung, 1956.
• Dakkāsh, Salīm. “Meryem bint ‘İmran fi kitāb Ta’wīlāt ahl al-sunne li-Abī Manṣūr al-Māturīdī al-Samarqandī (t. 944 m.)’”. Ḥavliyyāt Ma‘had al-ādāb eş-şer‘iyya 7 (1996 1993), 211-229.
• Galli, Ahmed Mohmed. “Some Aspects of al-Māturīdī’s Commentary on the Qur’ān”. Islamic Studies 21 (1982), 3-21.
• Gilliot, Claude. Exegese langue et theologie en Islam: l’exegese coranique de. Sorbon: Librairie Philosophique J.Vrin, 1990.
• Götz, Manfred. “Māturīdī und sein Kitāb Taʾwīlat al-Qurʾān”. Der Islam 41 (1965), 27-70. [(translated in The Qur’an: Formative Interpretation, ed. Andrew Rippin (Aldershot: Ashgate, 1999), 181–214.]
• Koç, Mehmet Akif. “A Comparison of the References to Muqātil b. Sulaymān (150/767) in the Exegesis of al-Tha‘labī (427/1036) with Muqātil’s Own Exegesis”. Journal of Semitic Studies 53/1 (2009), 69-101. https://doi.org/10.1093/jss/fgm045
• Mātürīdi, Ebū Manṣūr Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmūd Mātürīdī Semerḳandī. Te’vīlātü’l- Ḳur’ān: el-Fātiḥa-el-Baḳara = Te’vīlātu ehli’s-sünne. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mātürīdi, Ebū Manṣūr Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmūd Mātürīdī Semerḳandī. Te’vīlātu ehli’s-sünne. thk. Fāṭıma el-Ḥaymī. Beyrut: Müessesetü’r-Risāle, 2004.
• Mātürīdi, Ebū Manṣūr Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmūd Mātürīdī Semerḳandī. Te’vīlātu ehli’s-sünne. Beyrut: Dāru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mekkī b. Ebī Ṭālib. el-Hidāye ilā bülūġu’n-nihāye. 13 Cilt. Şāriḳa: Cāmiʿatü’ş-Şāriḳa, 2008.
• Mourad, Suleiman. “Towards a Reconstruction of the Mu‘tezilī Tradition of Qur’anic Exegesis: Reading the Introduction to the Tehẕīb of al-Ḥakīm al-Jishumi (ö. 494/1101) and Its Application’ in Karen Bauer (ed.), Aims, Methods and Contexts of Qur’anic Exegesis (2nd/8th – 9th/15th C.) Oxford: Oxford University Press, 2013), 101-137.
• Muḳātil b. Süleymān. Tefsiru’l-Ḳur’ān. thk. ‘Abdullāh Şiḥātā 5 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mıṣriyyetü’l-‘Āmme li’l-Kitāb, 1979.
• Raḥmān, Muḥammed Mustafizur. An Introduction to al-Maturidi’s Ta’wilat Ahl al-Sunna. Bangladeş: Islamic Foundation, 1981.
• Rāzī, Faḫruddīn. Mefātīḥu’l-ġayb. 30 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1981.
• Rudolp, Ulrich. Al-Māturīdī und die Sunnitische Theologie in Samarkand. Leiden: E. J. Brill, 1997.
• Sa’lebī, Aḥmed b. Muḥammed. el-Keşf ve’l-beyān, thk. İmām Ebī Muḥammed İbn ‘Āşūr. 10 Cilt. Beyrut: Dāru İḥyāi’t-Türāsi’l-‘Arabī, 2002.
• Saleh, Walid. ‘The Last of the Nishapuri School of Tafsīr: al-Wāḥidī (d. 468/1076) and His Significance in the History of Qur’anic Exegesis’. Journal of the American Oriental Society 126 (2006), 223-243.
• Shah, Mustafa. ‘Al-Ṭabarī and the Dynamic of tafsīr: Theological Dimensions of a Legacy’. Journal of Quranic Studies 15 (2013), 83-139.
• Sinai, Nicolai. Fortschreibung und Auslegung: Studien zur Frühen Koraninterpretation. Wiesbaden: Harrassowitz, 2009.
• Sinai, Nicolai. ‘The Qur’anic Commentary of Muḳātil b. Suleymān and the Evolution of Early Tafsīr Literature’ in Andreas Goerke and Johanna Pink (eds), Tafsīr and Islamic Intellectual History: Exploring the Boundaries of a Genre. Oxford: Oxford University Press, 2014.
• Ṭaberī, Ebū Cafer İbn Cerir Muḥammed b. Cerir b. Yezid. Cāmiü’l-beyān an teʾvīli āyi’l-Ḳur’ān. 26 Cilt. Ḳāhire: Mektebetü Muṣṭafā el-Bābī, 1968.
• Vāḥidī, ‘Ali b. Aḥmed. el-Baṣīṭ. thk. Muḥammed el-Fevzān vd. 24 Cilt. Riyāḍ: Cāmi‘atü’l-İmām Muḥammed ibn Su‘ūd el-İslāmiyye, 1430/2009.
• van Ess, Josef. Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra. Berlin: Walte de Gruyter, 1997.