İbnu'l-Cezerî'nin, Ebû Amr ed-Danî'nin Camiu'l-Beyan Adlı Eserinde Kur’an Okuyucularının Yanılgılarına Dair Uyarılarına Yaptığı Düzeltmeler

Yıl 2021, Cilt: 51 Sayı: 1, 159 - 173, 30.06.2021

Abdeldjalil Labbas Abdelkerim Boughezala

https://doi.org/10.51121/akif.2021.20

Öz

Kıraat ilmi, alimlerin çokça önemsediği Kur’an ilimlerinin en önemlilerinden kabul edilmektedir. Onların Kıraat ilmine olan ilgileri yalnızca rivayet, ezber, kıraat kaidelerinin belirlenmesi ve düzenlenmesi ile sınırlı kalmamıştır. Bilakis onlar kıraatlerin tenkidi, rivayetlerin irdelenmesi ve kendilerinde bulunana itibar ederek tahkik edilmesiyle de ilgilenmişlerdir. Bu araştırma, kıraat ilmindeki tenkit vecihlerinden birini ve ilk nesillerin ona verdiği önemi konu edinmektedir. Öyle ki araştırmacı bu hususta İmam Muhammed bin el-Cezerî’nin (ö. 833/1430), İmam Ebu Amr ed-Danî el-Endülüsi’nin (ö. 444/1052) Camiu’l-Beyan fi Kıraati’s-Seb’i isimli eserinde kurrânın (okuyucu) vehimlerine dair uyarıları üzerinde yaptığı düzeltmelere değinmiştir. Araştırma Ebu Amr ed-Danî ve Muhammed İbnu'l-Cezerî'nin kısa biyografilerini vererek başlamıştır. Daha sonra ise vehm kavramı lügavi ve ısıtılahi açıdan ele alınmıştır. Ayrıca bu tenkit işleminin adımları, iki alimden her birinin kurrânın evhamına dair tembihlerinde kullandıkları en önemli terimler ve İbnü’l-Cezerî’nin bu konuda ed-Danî üzerinde nasıl düzeltmeler yaptığı açıklanmıştır. Bu da kelamını tevcih etmek ve maksadını beyan etmek ya da muhalefet edip doğrusunu açıklamak üzere benimsediği birtakım örnekler sunularak yapılmıştır.

Araştırma, lisansüstü eğitim öğrencilerinin, Kur’an kıraatlerinin tenkidi alanında yapacakları çalışmalarına temel oluşturması açısından bu alanda önemli sonuç ve tavsiyelere ulaşmıştır. Tüm bunlar tenkit işleminin arkasına saklanarak Kur’an ile oyalanmaya çalışanların Kur’an-ı Kerim’e hizmet etme ve ezberleme çabasındadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi, Ebû Amr ed-Danî, İbnu, Câmiu’l-Beyan, Kur’an Okuyucularının Yanılgıları, Düzeltmeler

Kaynakça

• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh. el-Furûḳu’l-luġaviyye. Kahire: Dâru’l-‘ilim, ts.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Şuʿabü’l-îmân. Thk. Abdulhamid Abdulali hamid. 14 cilt. Riyad: Mektebetu er-Ruşd, 1423.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luġa. Ṣıḥâḥu’l-luġa, eṣ-Ṣıḥâḥ fi’l-luġa. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1408.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Câmiʿu’l-Beyân Fi’l-Kırâʾâti’s-Sebʿ . 4 cilt. B.y.: eş-Şarika, 1428/2007.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Urcuza-Lmunabiha. thk. Mohamed b. Mackan el-Cazairi. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1420/1999.
• Dimyâtî, Şihâbüddîn Ahmed El-Bennâ. itḥâfü fużalâʾi’l-beşer fi’l-ḳırâʾâti’l-erbaʿate ʿaşer. thk. Enes Maharah. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1427.
• Es-Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Cil, 1412/1992.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh. muʿcemü’l-büldân. 7 cilt. Beyrut: Dâru Sadir, 1995.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh. muʿcemü’l-üdebâʾ. thk. İhsan Abbas. 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1414/1993.
• İbn Beşküvâl, Ebü’l-Kāsım Halef b. Abdilmelik b. Mes‘ûd b. Mûsâ el-Ensârî el-Endelüsî. eṣ-Ṣıla fî târîḫi eʾimmeti’l-Endelüs. thk. Es-seyid İzzet. B.y.: Mektbatu’l-Kanci, 1374/1955.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris. muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 cilt. Şam: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. lisânü’l-ʿArab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sadir, 1414.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. kîtabü’s-sebʿa. thk. Şevkī Dayf. Mısır: Dâru’l-ma'arif, 1420.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muḫaṣṣaṣ. thk. Kalil İbrahim el-ceffal. 5 cilt. Beyrut Dâru İhyau’t-turas, 1417/1996.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekā Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî. şerḥu’l-Mufaṣṣal li’z-Zemahşerî. thk. Emil Bedi’ Ya’kub. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1422/2001.
• İbnu'l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. et-Temhîd fî ʿilmi’t-tecvîd. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Riyad: Mektebetü’l-Ma’arif, 1405/1985.
• İbnu'l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr’. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ .6 cilt Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbnu'l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. ġāyetü’n-Nihâye fî ṭabaḳāti’l-ḳurrâʾ. thk. Gotthelf Bergstraesser. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1437/2006.
• İbnu'l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. taḥbîrü’t-Teysîr fî ḳırâʾâti’l-eʾimmeti’l-ʿaşere. thk. Ahşed İbn Müflih el-kodât. Amman: Dâru’l-fürkan, 1421/2000.
• Kādî, Abdulfettah. el-vefi fi-Şerhi-Eş-Şatibiya. 7 cilt. Cidde: Mektbatu es-Sevadi, 1412/1992.
• Kārî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. el-Mineḥu’l-fikriyye bi-şerḥi’l-Muḳaddimeti’l-Cezeriyye. thk. Osama Ataya. Şam: Dâru el-ġoseni, 1433/2012.
• Makarrî, Ahmed b. muhamed et-tilimsenî. nefhu-e'ttib min ġosni el-endalusi'-erratîb. thk. İhsan Abbes, 8 cilt. Beyrut :Dâru Sadir, 1997.
• Rûveythî, Ahmed b. Hamûd. tenbihât el-imam İbnu'l-Cezerî ʿala Avhemi'lkuraa. Lübnan: Dâru el-Beşeir, 1433/2012.
• Samʿānî, Abū Saʿd ʿAbd al-Karīm İbn Muḥammad İbn Manṣūrr. al-Ansāb. el-İmarat: Şarika Üniversitesi, 1428.
• Seyed, Basim Ahmed es-Seyed. “Tenbihat abi amr ed-danî fi kitabihi el-camiʿ”. el-İmam eş-Şatibi Enstitüsü Dergisi 16 (Zilhicce 1434).
• Sifaksî, Ebü’l-Hasen En-nurî Alî b. Salim. Gayathu-en-nef 'i fi-lkiraat es-seb'. thk. Ahmed Mahmud Abdus-Semî' El-Hafyan. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1425/2004.
• Şeybeni Ebû Amrû. şerhu'l-muallakâti's-seb'a. thk. abdulmacid Hamû. Beyrut: Dâru’l-aʿlami, 1422.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed el-Bağdâdî. câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 24 cilt. Ürdün: Dâru’l -hidayah, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. maʿrifetü’l-ḳurrâʾi’l-kibâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. siyeru aʿlâmi'n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.