The Narrative Value of The Evaluations Used by Ibn Hibban on Abu Hanifah’s Djarh

Yıl 2021, Cilt: 51 Sayı: 2, 94 - 131, 31.12.2021

Yusuf Acar , Çiğdem Tekdamar

https://doi.org/10.51121/akif.2021.5

Öz

The first scholar collected and transmitted as a work the evaluations about Abu Hanifah’s personality and reliability in the era of forming of the six books is Ibn Hibban. Ibn Hibban the important scholar in the science of the djerh and at-ta‘dil took Abu Hanifah in book named al-Majruhin and critized very heavely. He backed his evaluations with more than thirty views with sanads because according to ulama only reason explained evaluations would be accepted. In this article we have revealed the reliability and transfer value of Ibn Hibban’s writing about Abu Hanifah watching over the rule about accepting the evaluations in hadith science. In this context we evaluate the every transmitting and revealed the conclude as a table.
As a conclude we sow that every evaluations made by Ibn Hibban not suitable for accepting. Firstly the disclosed evaluations in his book can not become clear with things wrote only in that book. The second thing is %75 approximately of these evaluations not suitable for accepting from of sanad critic. The remaining evaluations even though suitable for accepting It has not epic value. The importance of this article is that the Majruhin has influence fort he next books both its’ method and content.

Anahtar Kelimeler

Hadith, İbn Hibban, Abu Hanife, the Djarh, Sanad Criticism

İbn Hıbbân’ın Ebû Hanîfe’yi Cerh Bağlamında Naklettiği Haberlerin Rivayet Değeri

Öz

Kütüb-i Sitte’nin oluşum döneminde hadisçilerin Ebû Hanîfe’nin kişiliğine ve güvenirliğine yönelttikleri tenkitleri ilk defa bir araya getiren ve müstakil bir başlık altında nakleden hadisçi İbn Hıbbân olmuştur. Cerh ve taʿdîl alanında otorite olarak öne çıkan İbn Hıbbân, rivayete ehil görmediği zayıf râvîleri topladığı el-Mecrûhîn isimli kitabına Ebû Hanîfe’yi de alarak en ağır şekilde cerh etmiştir. Ancak müfesser cerhin kabul edilebileceği kaidesi gereğince söz konusu iddialarını otuzdan fazla senetli haberlerle ispat etme yoluna gitmiştir. Bu çalışmada, hadis ilminde bir haberin kabulü için şart koşulan kriterleri uygulamak suretiyle İbn Hıbbân’ın el-Mecrûhîn’de Ebû Hanîfe ile ilgili rivayet ettiği haberlerin güvenirlikleri ya da rivayet değerleri ortaya konulmaktadır. Her bir rivayetin isnad tenkidi yapılmakta ve ulaşılan sonuçlar bir tablo halinde sunulmaktadır. Cerh-taʿdîlde otorite sayılan İbn Hıbbân’ın Ebû Hanîfe hakkında el-Mecrûhin’de ileri sürdüğü cerh sebeplerinin yine aynı eserde yer verilen haberlerle müfesser hale gelemeyeceği, bunların ¾’nün isnad yönüyle kabul kriterlerini taşımadığı ve geriye kalan ¼’nün ise kabul şartlarını taşımakla birlikte epik değerini haiz olmadığı neticesine varılmaktadır. Tasnif yöntemi ve muhtevası itibariyle kendisinden sonraki dönemler için el-Mecrûhîn’in ilham kaynağı haline gelmesi araştırmamızı önemli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İbn Hıbbân, Ebû Hanîfe, Cerh, İsnad Temkidi

Kaynakça

• ʿAbdullah b. Aḥmed, Ebû ʿAbdirraḥmân ʿAbdullah b. Aḥmed b. Ḥanbel. es-Sünne. thk. Muḥmmed b. Saʿîd b. Sâlim el-Ḳaḥṭânî. Demmam: Dâru İbni’l-Kayyım, 1. Basım, 1986.
• Acar, Yusuf. Kuraşî’nin el-İnâye’si ve Hidâye Hadisleri. Konya: Erman Ofset, 1. Basım, 2011.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ’Abdillâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-ʿIlel ve maʿrifetü’r-ricâl bi rivâyet İbnihî ʿAbdillâh. thk. Vaṣiyyullah Muḥammed ʿAbbâs. 3 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hânî, 2. Basım, 1422.
• ʿAnsî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Aḥmed. Miṣbâḥu’l-erîb fî taḳrîbi’r-ruvât elleẕîne leysû fî Taḳrîbi’t-Tehẕîb. Yemen-Mısır: Mektebe San’âi’l-Eseriyye-el-Fârûku’l-Hadîsiyye, 1. Basım, 2009.
• Aşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta’dil”. 7/394-401. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2001.
• ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed Bedruddîn. Meğâni’l-aḫyâr fî şerḥi esâmi’r-ricâl meʿâni’l-âŝâr. nşr. Muḥammed Ḥasan Muḥammed Ḥasen İsmâîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1427.
• Başaran, Serkan. “Muhteva-Yorum İlişkisi Bağlamında Alışverişte Meclis Muhayyerliği Hadîsi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/2 (2018), 157-182.
• Bedir, Murtaza. “Mütekaddimîn ve Müteahhirîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/186-188. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2006.
• Buḫârî, Ebû ’Abdillâh Muḥammed b. ’İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. eḍ-Ḍu‘afâu’ṣ-ṣaġîr. thk. Ebû ’Abdullah Aḥmed b. İbrahim b. Ebi’l-’Ayneyn. Mektebetü İbn Abbas, 1. Basım, 2005.
• Buḫârî, Ebû ’Abdillâh Muḥammed b. ’İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Câmi’u’l-müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtaṣar min umûri Rasûlillâhi ṣallallâhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muḥammed Züheyr b. Nâṣır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1. Basım, 1422.
• Buḫârî, Ebû ’Abdillâh Muḥammed b. ’İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. et-Târîḫu’l-evsaṭ. thk. Maḥmûd İbrahim Zâyed. 2 Cilt. Halep: Dârü’l-Va’y, 1. Basım, 1977.
• Buḫârî, Ebû ’Abdillâh Muḥammed b. ’İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. et-Târîḫu’l-kebîr. thk. Muḥammed ’Abdulmu’îd Ḫân. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, ts.
• Cûzcânî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. Ya‘kūb b. İsḥâḳ es-Sa‘dî. Aḥvâlü’r-ricâl. thk. ʿAbdulʿalîm ʿAbdulʿaẓîm el-Bestevî. Faysalabad: Hadis Akademisi, ts.
• Çakan, İsmail Lutfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İFAV, 1. Basım, 1989.
• Çelik, Ali. “Nuaym b. Hammâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/219. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2007.
• Dârakuṭnî, Ebu’l-Ḥasen ’Alî b. ’Ömer b. Aḥmed. el-’İlelü’l-Vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynu’l-lâh, Muhammed b. Sâlih b. Muhammed ed-Debbâsî. 15 Cilt. Riyad-Demmâm: Dâru Taybe-Dâru İbnü’l-Cevzî, 1. Basım, 1405.
• Ebû Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdillâh b. İsḥâḳ el-Iṣbahânî. Ḥılyetü’l-evliyâ ṭabaḳâti’l-aṣfiyâ. Mısır: Saâde, 1974.
• Ebû Zurʿa er-Râzî, ʿUbeydullâh b. ʿAbdilkerîm el-Maḫzûmî. eḍ-Ḍuʿafâʾ li Ebî Zurʾa ve Ecvîbetuh ʿalâ esileti’l-Berẕaʿî (Ebî Zurʾa ve cühûduh fi’s-sünne ile birlikte). Medine: ʿİmâdetu’l-Baḥs̱i’l-ʿİlmî, 1982.
• Engin, Sezai. “Bir Kavramın Analizi: Hadis İlimleri Açısından ‘Sâhibu Hadis’”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/38 (2018), 57-85.
• Erman, Uğur. “Ehl-i Hadîs ve Ehl-i Re’y Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh ve Ta’dîl İlmi̇ne, Dönemi̇n Te’lîfâtına ve Sosyal/Beşerî İlişkilere Yansıması”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 9/18 (2017), 990-1010. http://isamveri.org/pdfdrg/D03417/2017_18/2017_18_ERMANU.pdf
• Fesevî, Yaʿkûb b. Süfyân el-Fârisî. el-Maʿrife ve’t-târîḫ. thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1981.
• Furkani, Mehterhan. “Kadı Ebû Ca‘fer el-Belhî’ye Ait el-İbâne fi’r-red ale’l-muşeniîn alâ Ebî Hanîfe Adlı Risalenin İncelemesi ve Tahkiki”. İslam Araştırmalar Dergisi 43 (2019), 73-181.
• Ḫaṭîb el-Baġdâdî, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAlî. el-Kifâye fî ʿılmi’r-rivâye. thk. İbrahim Hamdi el-Medinî ve İbrahim Hamdi el-Medeni. Medine: el-Mektebetü’l-’Ilmiyye, ts.
• Ḥaṭîb el-Baġdâdî, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAli. Târîḫu Baġdâd. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2002.
• ʿIclî, Ebû’l-Ḥasan Aḥmed b. ʿAbdillâh el-Kûfî. es̱-S̱iḳât. thk. ʿAbdulʿalîm ʿAbdulʿaẓîm el-Bestevî, ts.İbn ‘Abdilberr, Ebû ʿOmer Yûsuf b. ʿAbdillâh b. Muḥammed b. ʿAbdilberr en-Nemerî. Üç Büyük İmamın Faziletleri. çev. Yusuf Acar. Ankara: Takdim Yayınları, 1. Basım, 2020.
• İbn ’Adî, Ebû Aḥmed ’Abdullāh b. ’Adîy b. ’Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍu’afâi’r-ricâl. thk. ’Âdil Aḥmed ’Abdülmevcûd, ’Ali Muḥammed Mu’avvad. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, ts.
• İbn ’Asâkir, Ebu’l-Ḳâsım ‘Ali b. Ḥasen. Târîḫu Medîneti Dimeşḳ. thk. ‘Ömer b. Ġarâme el-‘Ömerî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1995.
• İbn Baṭṭâl, Ebu’l-Ḥasen ‘Ali b. Ḫalef el-Endülüsî. Şerḥu Saḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 2003.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ’Abdurrahmân b. Muḥammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. thk. ’Abdurrahman b. Yaḥyâ el-Mu’allimî el-Yemânî. 9 Cilt. Haydarabad, 1. Basım, 1953.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ’Abdurraḥmân b. Muḥammed b. İdrîs er-Râzî. Kitâbu’l-‘Ilel. thk. Sa’d b. ’Abdullah el-Ḥumeyyid, Ḫâlid b. ’Abdirrahman el-Cüreysî. 7 Cilt. Riyad: Matâbi’i’l-Humeydî, 1. Basım, 2006.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr ʿAbdullah b. Muḥammed b. ʿUbeyd el-Ḳuraşî el-Baġdâdî. Ḳaṣru’l-emel. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2. Basım, 1997.
• İbn Ḥacer, Ebû’l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlî el-ʿAsḳalânî. Lisânü’l-Mîzân. nşr. Dâiratü’l-Ma’rif en-Nizâmiyye Hindistan. Beyrut, 2. Basım, 1971.
• İbn Ḥacer, Ebû’l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlî el-ʿAsḳalânî. Taḳrîbu’t-Tehẕîb. thk. Muḥammed ’Avvâme. Suriye: Dârü’r-Rüşeyd, 1. Basım, 1986.
• İbn Ḥacer, Ebû’l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlî el-ʿAsḳalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 15 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1993.
• İbn Ḥıbbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥıbbân b. Aḥmed el-Büstî. Kitâbu’l-mecrûḥîn mine’l-muḥaddis̱în. thk. Muḥammed ’Abdülmecid es-Silefî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sâmi’î, 1. Basım, 2000.
• İbn Ḥıbbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân b. Aḥmed el-Büstî. es̱-S̱iḳât mine’ṣ-ṣahâbe ve’t-tâbiʿîn ve etbâʿi’t-tâbiʿîn. thk. Muḥammed ’Abdürreşîd. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, 1973.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Müslim b. Ḳuteybe ed-Dîneverî. ʿUyûnü’l-aḫbâr. thk. Yûsuf Ali Ṭavîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1986.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. Yezîd Mâce el-Ḳazvînî. es-Sünen. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• İbn Maʿîn, Ebû Zekeriyyâ Yahya. Târîḫu İbn Maʿîn (Rivâyetu’d-Dûrî). nşr. el-ʿAbbâs b. Muḥammed ed-Dûrî. 2 Cilt. Kahire: Dârul Fâruk, 2013.
• İbn Maʿîn, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Maʿîn b. ʿAvn. Su’âlâtu İbnü’l-Cüneyd li Ebî Zekeriyya Yaḥyâ b. Maʿîn. thk. Aḥmed Muḥammed Nur Seyf. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1. Basım, 1988.
• İbn Maʿîn, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Maʿîn b. ʿAvn. Târîḫu İbn Maʿîn bi rivâyeti’d-Dûrî. thk. Aḥmed Muḥammed Nûr Seyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-’İlmî, 1. Basım, 1979.
• İbn Sa’d, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Sa‘d el-Baṣrî. eṭ-Ṭabaḳâtü’l-Kübrâ. thk. Muḥammed Muhammed ʿAbdülbekir el-Bekrî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1990.
• İbn ʿAbdi Rabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Aḥmed b. Muḥammed el-Endelüsî. el-ʿIḳdu’l-ferîd. Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1. Basım, 1984. İbnu’ṣ- Ṣalâḥ, ʿEbû ʿAmr Taḳıyyuddîn ʿOs̱mân b. ʿAbdirraḥmân. Maʿrifetu envâʿi ʿilmi’l-ḥadîs̱. thk. Nûreddîn ʿItr. Dımeşk-Beyrût: Dâru’l-Fikr-Dâru’l-Fikri’l-Muâṣır, 1. Basım, 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemalüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî. eḍ-Ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkûn. thk. Ebu’l-fidâ ’Abdullâh, 1986. İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemalüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî. Kitâbu’l-mevḍû‘ât mine’l-ehâdîs̱i’l-merfû‘ât. thk. Nureddin Boyacılar. 4 Cilt. Riyad: Advâü’s-Selef, 1. Basım, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî b. Muḥammed. el-Munteẓam fî târîḫi’l-ümem ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1992.
• İbnü’l-Feraḍî, Ebu’l-Velîd ʿAbdullah b. Muḥammed el-Endelüsî. Ṭârîḫu ʿulemâi Endelüs. Kahire: Mektebetü’l-Ḫânî, 2. Basım, 1988.
• Keḥḥâle, ʿUmer Rıḍâ. Muʿcemü’l-müʾellifîn: Terâcimü muṣannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1957.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Te’nîbü’l-Ḫaṭîb ʿalâ mâ sâḳahû fî tercemeti Ebî Ḥanîfe mine’l-ekâẕîb, 1990.
• Ḳuraşî, Ebû Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḳâdir b. Muḥammed b. Muḥammed b. Ebi’l-Vefâ. el-Cevâhiru’l-muḍıyye fî ṭabaḳâti’l-Ḥanefiyye. thk. ʿAbdulfettaḥ Muḥammed el-Ḥulv. 7 Cilt. Riyad, 2. Basım, 1993.
• Merttürkmen, Hilmi. Buhârî’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları ve Aralarındaki İhtilaflar. Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 1976.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehẕîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr ’Avvâd Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1988.
• Müslim, Ebu’l-Ḥuseyn Müslim b. el-Ḥaccâc b. Müslim el-Ḳuşeyrî. el-Künâ ve’l-esmâʾ. Medine: ʿİmâdetu’l-Baḥŝi’l-ʿİlmî, 1. Basım, 1984.
• Müslim, Ebu’l-Ḥuseyn Müslim b. el-Ḥaccâc b. Müslim el-Ḳuşeyrî. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtasar mine’s-sünen bi nakli’l-adli ani’l-adl an Rasûlillâh ṣallallâhü ʿaleyhi ve sellem. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, t.s.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. eḍ-Ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn. nşr. Muhammed İbrahim Zâyid. Halep: Dâru’l-Vâî, 1396.
• Öztoprak, Mustafa. “Târîhu Bağdâd’da Ebû Hanîfe ile İlgili Müspet ve Menfi Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Diyanet İlmi Dergi 49/4 (2013), 105-130. http://isamveri.org/pdfdrg/D00033/2013_49_4/2013_48_4_OZTOPRAKM.pdf
• Sakallı, Talat. “Saîd b. Abdülazîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/548. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2008.
• Sönmez, Mehmet Ali. “İbn Hıbbân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/63-64. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1999.
• Suyûṭî, Ebu’l-Faḍl Celâlüddîn ‘Abdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed. el-Leʾâlii’l-maṣnûʿa fi’l-aḫbâri (ehâdîs̱i)’l-mevḍûʿa. thk. Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
• Şâfiʿî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İdrîs. Müsnedü’ş-Şâfi’î bi tertîbi Sencer. thk. Mâhir Yâsin Faḥl. 4 Cilt. Kuveyt: Şeriketü Ğarâs, 2004.
• Şahyar, Ataullah. Ehl-i Hadis ve Ehl-i Re’y İhtilafları. İstanbul: Akdem Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. el-Ḥasen. el-Aṣl. nşr. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2012.
• Şuʿayb el-Arnavût, Beşşâr ʿAvvâd Maʿruf. Taḥrîru Taḳrîbi’t-Tehẕîb. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1997.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr. el-Münteḫab min Ẕeyli’l-müzeyyel, ts.
• Tirmiẓî, Ebû ’Îsâ Muḥammed b. ’Îsâ b. Sevre es-Sülemî. el-Câmi’u’l-muḫtaṣar mine’s-sünen an Rasûlillâh ve ma‘rifetu’ṣ-ṣaḥîḥ ve’l-ma‘lûl ve mâ ‘aleyhi’l-‘amel. thk. Beşşâr ’Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1998.
• Tirmiẓî, Ebû ’İsa Muḥammed b. ’İsa b. Sevre es-Sülemî. ’İlelü’t-Tirmiẓî, (el-Kebîr). thk. Ṣubḥi es-Ṣâmarrâî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1409.
• ʿUḳaylî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. ʿAmr b. Mûsâ. eḍ-Ḍuʿafâü’l-kebîr. thk. ʿAbdülmuʿtî Emîn Kalaʿcî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1984.
• Vâdiʿî, Ebû ʿAbdirraḥmân Muḳbil b. Hâdî el-Hemedânî. Neşru’ṣ-ṣaḥîfe fî ẕikri’ṣ-ṣaḥîḥ min aḳvâli eimmeti’l-cerḥ ve’t-taʿdîl fî Ebî Ḥanîfe. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1422.
• Velîd b. Aḥmed ez-Zübeyrî vd. el-Mevsûʿُâtü’l-müyessere fî terâcim eimmeti’t-tefsîr. Mancester: Mecelletü’l-Hikme, 1. Basım, 2003.
• Zaylabidin, Acimamatov. “Ebû Hanîfe’ye Yöneltilen Eleştiriler”. Dinî Araştırmalar Dergisi 8/24 (2006), 169-178. http://isamveri.org/pdfdrg/D01949/2006_24/2006_24_ACIMAMATOVZ.pdf
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymaz et-Türkmânî . Menâḳıbü Ebî Ḥanîfe. nşr. Muhammed Zâhid Kevserî. Haydarabad: Mârifetü’n-Nûmâniyye, 3. Basım, 1408.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOsmân b. Ḳaymaz et-Türkmânî. Siyeru Aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavut v.dğr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Ẕehebî, Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Osmân. el-Kâşif fî ma‘rifeti men lehû rivâyeh fi’l-kütübi’s-sitte. thk. ‘Avvâme Muḥammed, Nemr el-Ḫaṭîb Aḥmed. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1. Basım, 1992.
• Ẕehebî, Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Osmân. el-Münteḳâ fî serdi’l-künâ. thk. Muḥammed Ṣâliḥ ’Abdulazîz el-Murâd. Medine: el-Meclisü’l-İlmî bi’l-Câmi’ati’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1408–1987.
• Ẕehebî, Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Osmân. Mîzânu’l-i‘tidâl fî naḳdi’r-ricâl. thk. Ali Muḥammed el-Bücâvî. Beyrut, 1. Basım, 1963.