Muhammad b. Abū Bakr al-Rāzī’s Hadith Activities in Seljuk Konya and His Commentary on the Hadith Collection Kanz al-Ḥikma

Yıl 2024, Cilt: 54 Sayı: 2, 365 - 380, 30.12.2024

Ubeydullah Efe

https://doi.org/10.51121/akif.2024.70

Öz

Zayn al-Dīn Muhammad b. Abī Bekr al-Rāzī (d. after 666/1268), one of the scholars of the Anatolian Seljuk period, is best known for his works on Arabic language and tafsīr. However, in addition to his well-known works such as Muhtâru's-sıhâh and Tafsîru garîbi'l-Qur'âni'l-azîm, his book entitled Kenz al-hikma, in which he commented on 100 ḥadîths selected from the Kutub al-sitta, is quite remarkable in terms of showing the activities of a scholar in the science of ḥadīth in Konya, the capital of the Seljuks. During the three centuries of the Anatolian Seljuk period, the number of works on ḥadīth was significantly fewer than those produced the Great Seljuk period and the later Ottoman period. Al-Rāzī studied Ibn al-Athīr's (d. 606/1210) famous work Jāmi al-usūl to al-Sadr al-Dīn al-Qūnawī (d. 673/1274), a famous thinker of the period, and received an ijāzah from him to narrate it. Recent studies on al-Rāzī generally focus on his contributions to Arabic linguistics and Qur’anic exegesis. However, there is a lack of independent research examining his position in the field of hadith. This study concludes that although al-Rāzī was not among the highest ranking ḥadīth scholars of his time, he was one of the few scholars who produced ḥadīth works on ḥadīth. Furthermore, it has been determined that during his stay in Konya, his scholarly circle was predominantly composed of Sufis, and the hadiths included in his work were closely related to the foundational teachings of Sufism. However, while interpreting these ḥadīths, al-Rāzī deliberately avoided incorporating Sufi interpretations.

Anahtar Kelimeler

Ḥadith, Zayn al-Dīn al-Rāzī, Anatolian Seljuks Konya, Sadr al-Dīn al-Qūnawī, Kanz al-Ḥikma

Selçuklu Konya’sında Muhammed b. Ebû Bekir er-Râzî’nin Hadis Faaliyetleri ve Kenzü’l-Hikme İsimli Hadis Şerhi

Öz

Anadolu Selçuklu devrinde yetişmiş âlimlerden birisi olan Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr er-Râzî (ö. 666/1268’den sonra), daha çok Arap dili ve tefsir alanlarına dair eserleriyle tanınmaktadır. Onun bu sahalara ilişkin Muhtâru’s-sıhâh ve Tefsîru garîbi’l-Kur’âni’l-azîm gibi oldukça şöhret kazanmış eserlerinin yanında, Kütüb-i sitte’den seçtiği Kenzü’l-hikme isimli 100 hadîsi şerh ettiği kitabı, Selçuklu’nun payitahtı Konya’da bulunan bir âlimin hadis ilmine dair faaliyetlerini göstermesi açısından oldukça dikkat çekicidir. Nitekim Anadolu Selçuklu devrine tesadüf eden yaklaşık üç asırlık zaman diliminde hadis ilmiyle ilgili eserler nicelik olarak, bu süreçten önceki Büyük Selçuklu dönemine ve sonraki Osmanlı devrine nazaran daha azdır. Zeynüddîn er-Râzî, dönemin meşhur düşünürlerinden Sadreddîn Konevî’ye (ö. 673/1274) İbnü’l-Esîr’in (ö. 606/1210) Câmiu’l-usûl isimli meşhur eserini okuyarak kendisinden kitabı rivayet için icazet almıştır. Râzî ile ilgili son dönem araştırmaları genellikle onun Arap dili sahasındaki konumuna ve tefsirciliğine odaklanmaktadır. Hadis sahasındaki yeri ile ilgili tespit edilebilen herhangi bir müstakil araştırma yoktur. Bu çalışmada Zeynüddîn er-Râzî’nin hadis ilminde yüksek seviyede bir hadis âlimi olmamakla beraber döneminde ve bulunduğu bölgede hadis eseri telif etmiş nadir âlimlerden biri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan onun Konya’da bulunduğu esnada ilmî çevresinin büyük oranda mutasavvıflardan oluştuğu, eserine aldığı hadislerin konularının tasavvufun temel öğretileri ile ilişkili olduğu fakat hadisleri şerh ederken neredeyse hiçbir tasavvûfî yoruma yer vermediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Muhammed b. Ebû Bekir er-Râzî, Anadolu Selçuklu, Konya, Kenzü’l-Hikme.

Kaynakça

• Çelik, Taha. “El-Fükûk İsimli Eseri Çerçevesinde Sadreddin Konevî’nin Hadis Kullanımı”. Mütefekkir 6/11 (30 Haziran 2019), 65-100.
• Dârimî. es-Sünen. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşas̱ es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû’l-Alâ Muhammed b. Abdurrahman Mübârekfûrî. Tuhfetu’l-ahvezî bi’şerh-i Câmii’t-Tirmîzî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Elbânî, Nâsiruddîn. Daîfu Süneni’t-Tirmîzî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1991.
• Elmalı, Hüseyin. “Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/487-488. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Eren, Mehmet. “Mevlânâ’nın Mektuplarında Hadislerden Mesajlar”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) VII/3 [Mevlânâ sayısı] (2007), 261-286.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sunenu İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. b.y.: Dâru’-r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman Ebu’l-Haccâc Cemâlüddîn. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400.
• Muhlis, Abdullah. “Sâhibu Muhtâru’s-sıhâh”. Mecelletü’l-mücemmau’l-ilmi’l-arabî 8/11, 12 (1928), 642-665.
• Öngören, Reşat. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/441-448. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Moğollar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/225-229. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Polat, Salahattin. “Garîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/375. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Râzî, Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Kenzü’l-hikme. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2012.
• Râzî, Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Tefsîru garîbi’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Hüseyin Elmalı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 1997.
• Sehârenfûrî, Halil Ahmed. Bezlü’l-mechûd fî halli Sünen-i Ebî Dâvûd. 14 Cilt. Hindistan: Merkezu Şeyh Ebî’l-Hasan en-Nedvî, ts.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. Mu’cemu’l-evsat. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taşkın, Kemal - Bilgehan, İzzettin. “Çağdaş Muhaddis Şuayb Arnavut’un Tahkiklerinde Arap Dili ve Edebiyatına Dair Açıklamaları”. Akif 53/1 (30 Haziran 2023), 97-115.
• Tığlıoğlu, Mehmed Zahid. “Tevessül, İstiğâse ve Teberrüke Dair İki Farklı Paradigmanın Analizi -Ehl-i Sünnet Sûfî Gelenek ve Selefî Yaklaşım-”. AKİF : Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi LI/2 (2021), 132-156.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiü’l-kebîr = Sünenü’t-Tirmizi. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Yılmaz, Muhammet. “Sadreddin Konevî’nin Huzurunda Okunan İbnü’l-Esîr’in Câmi’u’l-Usûl Adlı Eserinin Semâ Kayıtları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 13/2 (01 Haziran 2013), 1-19.