İbrahim Enez Film Afişlerinin Yapay Zekâ ile Yeniden Tasarımının Karşılaştırmalı Analizi

Yıl 2025, Sayı: 50, 29 - 58

Bahar Öztürk , Canan Sarıoğlu Akbulut

https://doi.org/10.31123/akil.1629825

Öz

İnsanlık; kendi tarihi kadar eski ve sürekliliği için gerekli olan iletişimi sağlayabilmek adına, mağara resimlerinden hiyerogliflere, gelişen endüstri ve teknoloji ile görsel ögelerden yapay zekâ kullanımına değin akla gelebilecek her alanda çeşitli yöntemler geliştirmiştir. Bu yöntemler arasında özellikle 20. yy.da ortaya çıkan ve bir grafik tasarım ürünü sayılan afişlerden yararlanılmış özellikle çalışmada değinilen bu tasarım ürünleri arasında seyircisiyle sinemanın ilk buluşması sayılabilecek film afişleri, Dünya’daki ve Türkiye’deki tarihsel gelişim süreçleri ve Denge İlkesi, Orantı ve Görsel Hiyerarşi İlkesi, Görsel Devamlılık, Bütünlük ve Vurgulama gibi tasarım ilkeleriyle birlikte ele alınmıştır. Özellikle Türk sinema tarihinde önemli bir yeri olan Yeşilçam Dönemi filmleri, afişleri ve 600’ün üzerinde afişiyle dönemin en tanınmış afiş tasarımcılarından biri olan İbrahim Enez’in eserleri irdelenmiştir. Bu eserler arasında IMDb’de aldığı puanlar bakımından en yüksek değere sahip 3 film afişi hem kendi içinde analiz edilmiş hem de yapay zekâ desteği ile yeniden tasarlanarak; renk, armoni, tipografi, kompozisyon, hikâye, imgeler ve mesajlar gibi görsel unsurların analizleri ve hedef kitleye verebileceği duygu, mesaj ve içeriksel açıdan yeterlilikleri ile mukayese edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada film afişlerinin karşılıklı olarak estetik, kültürel ve toplumsal açıdan en istendik biçimde değerlendirilmeleri için nitel veri analizi yöntemi olarak doküman incelemesi tekniği tercih edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Görsel İletişim , Yeşilçam Sineması , Film Afişleri , İbrahim Enez , Yapay Zekâ ile Tasarım

A Comparative Analysis of the Redesign of İbrahim Enez’s Movie Posters Using Artificial Intelligence

Öz

In order to provide communication, which is as old as its own history and necessary for its continuity, humanity has developed various methods in every imaginable field, from cave paintings to hieroglyphs, from visual elements to the use of artificial intelligence with developing industry and technology. Among these methods, posters, which especially emerged in the 20th century and are considered a product of graphic design, have been utilized. Especially among these design products mentioned in the study, movie posters, which can be considered the first meeting of cinema with its audience, have been discussed together with their historical development processes in the world and Turkey and design principles such as the Principle of Balance, the Principle of Proportion and Visual Hierarchy, Visual Continuity, Integrity and Emphasis. In particular, the films and posters of the Yeşilçam Period, which have an important place in the history of Turkish cinema, and the works of İbrahim Enez, one of the most well-known poster designers of the period with over 600 posters, have been examined. Among these works, the 3 movie posters with the highest scores on IMDb have been analyzed both internally and redesigned with the support of artificial intelligence; The analysis of visual elements such as colour, harmony, typography, composition, story, images and messages and their adequacy in terms of emotion, message and content that they can convey to the target audience were tried to be compared. In the study, document review technique was preferred as a qualitative data analysis method in order to evaluate the movie posters in the most desired way in terms of aesthetics, culture and society.

Anahtar Kelimeler

Visual Communication , Yeşilçam Cinema , Movie Posters , İbrahim Enez , Design with Artificial Intelligence

Kaynakça

• Ağayeva, S. (2014). 1950'li Yıllardan Günümüze Türkiye'de Sinema Afişleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Ağsakallı, M. S. (2014). Sürrealizm Akımının Afiş Tasarımına Etkisi ve Uygulama Örnekleri. Erzurum.
• Ak, H. A. (2013). Dijital Sanat. XV. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri (s. 919-923). Antalya: Akademik Bilişim.
• Becer, E. (2011). İletişim ve Grafik Tasarım. Ankara: Dost Yayınevi.
• Bektaş, D. (1992). Çağdaş Grafik Tasarımın Gelişimi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Deveci, M. (2022). Yapay Zekâ Uygulamalarının Sanat ve Tasarım Alanlarına Yansıması. Vankulu Sosyal Araștırmalar Dergisi, 118-140.
• Enez, İ. (2021). İbrahim Enez Kim? Şubat 12, 2025 tarihinde İbrahim Enez: https://www.ibrahimenez.com/ben-kimim/ adresinden alındı
• Ergün, A. T. (2019). Yapay Zekanın Sanata Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Erten, O. ve Göktepeliler, Ö. (2022). Yapay Zeka, Makine ve Sanat. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 145-153.
• ImDb. (2025, Ocak a5). https://www.imdb.com: https://www.imdb.com/list/ls574026826/?sort=user_rating%2Cdesc&view=compact adresinden alındı
• İnanoğlu, T. (2004). 5555 Afişle Türk Sineması. İstanbul: Türvak Kitapları.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi (14 b.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kırel, S. (2005). Yeşilçam Öykü Sineması. İstanbul, Kadıköy: Babil Yayınları.
• Küçük, B. (2013, Temmuz). Görsel İletişim Tasarımı Açısından Sanatsal ve Kültürel Afişlerin Çözümlenmesi: Uluslararası Caz Festivali Afişleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Lüleci, Y. (2020, Eylül). 1960'lı Yıllarda Türkiye'de İktidar ve Sinema İlişkileri. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(2).
• Meltem Cemiloğlu, H. T. (2023). Yapay Zekâ Yoluyla Erken Cumhuriyet Dönemi Film Afişlerinin Yeniden Yorumlanması: İstanbul Sokaklarında Film Afişi Üzerine Bir Deneme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(Özel Sayı), 455-478.
• Mutlu, M. (2019). Oluşumundan Günümüze Dijital Sanat ve Öğrencilerin Dijital Sanatla İlgili Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk Sineması (Cilt 1). Ankara: Kitle Yayınları.
• Ödkem, M. (2014). 1950’lerden Günümüze Yeşilçam Afişlerinin Grafik İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
• Övünç, M. (2007). 1950’lerden 2000’e Atıf Yılmaz Filmlerinin Afiş İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Özgüç, A. (2010). Yapımcılar, Filmler ve Afişler. İstanbul: Horizon İnternational.
• Özön, N. (1968). 1895-1966 Türk Sineması Kronolojisi (1. Basım b.). İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Sağlamtimur, Z. Ö. (2010). Dijital Sanat. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 213-238.
• Sak, R., Sak, İ.T., Öneren Şendil, Ç. ve Nas, E. (2021). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Scognamillo, G. (1988). Türk sienma Tarihi (Cilt 2). İstanbul: Metis Yayınları.
• Selçuk, E. (2021, Mart). Marcel Duchamp Bir Günahkar mı? Erciyes Akademi, 35(1), 245-260.
• Şen, E. U. (2024, Temmuz). Yapay Zeka Uygulamalarının Sanat algısı Üzerinde Yarattığı Etki. Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir.
• Tegmark, M. (2019). Yaşam 3.0: Yapay Zeka Çağında İnsan Olmak. (C. Göksoy, Çev.) İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Tos, O. (2024, Mart). İletişim ve Halkla İlişkiler Amaçlı Afiş Tasarımları: Film Afişleri Üzerine Göstergebilimsel Analiz. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 12, 265-298.
• Tuzcu Tığlı, İ. (2012, Mayıs). Film Afişleri Tasarımında Göstergeler: Prof. Yurdaer Altıntaş'ın Film Afişleri Çözümleme Örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Uzun, Y., Akkuzu, B. ve Kayrıcı, M. (2021). Yapay Zeka'nın Kültür ve Sanatla Olan İlişkisi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi(28), 753-757.
• Yatkın, A. ve Kılınç, A. (2023). Teknolojik Determinizm: Halkla İlişkiler Çerçevesinde Yapay Zeka ve Metaverse. E. T. Demirel içinde, Teknolojik Determinizm: Geleceğe Bakış ve Çok Boyutlu Analiz (41-66). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (11 b.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Görsel Kaynakça
• Görsel 1: https://www.ulusal.com.tr/yasam/cumhuriyeti-afisleyen-adam-ihap-hulusi-gorey-ve-10-eseri-15014907 (13.04.2025).
• Görsel 2: https://www.grafikerler.org/forum/konu/dunden-bugune-turk-grafik-tasarim-tarihi-bolum-1.31098/ (13.04.2025).
• Görsel 3: https://muhtelifmuzayede.com/en/product/6346656/tasarim-tarihi-munif-fehim-kapak-tasarimli-baykus-halit-fahri-ozansoy-1948-77-s (13.04.2025).
• Görsel 4: https://www.imdb.com/title/tt0292384/mediaviewer/rm609360640/?ref_=tt_ov_i (28.12.2024)
• Görsel 5: https://www.imdb.com/title/tt0269909/mediaviewer/rm57558785/?ref_=tt_ov_i (15.01.2025)
• Görsel 6: https://www.imdb.com/title/tt0415671/mediaviewer/rm1337350400/?ref_=tt_ov_i (28.12.2024).
• Görsel 7: https://www.imdb.com/title/tt0182503/mediaviewer/rm124969216/?ref_=tt_ov_ii (28.12.2024)
• Görsel 8: https://www.imdb.com/title/tt0253822/mediaviewer/rm926082816/?ref_=tt_ov_i (28.12.2024)
• Görsel 9: https://www.imdb.com/title/tt0062322/mediaviewer/rm1026118656/?ref_=tt_ov_i (18.01.2025)
• Görsel 10: Dall-e yapay zekâ aracıyla tasarlanmıştır.
• Görsel 11: https://www.imdb.com/title/tt0406620/mediaviewer/rm2116101632/?ref_=tt_ov_i (18.01.2025)
• Görsel 12: Dall-e yapay zekâ aracıyla tasarlanmıştır.
• Görsel 13: https://www.imdb.com/title/tt0405410/mediaviewer/rm438429440/?ref_=tt_ov_i (18.01.2025)
• Görsel 14: Dall-e yapay zekâ aracıyla tasarlanmıştır.