BÂKÎ’S GHAZEL OF “KENDİDÜR” RHYME IN CONSIDERATION OF RECEPTION AESTHETIC

Yıl 2021, , 75 - 90, 20.09.2021

Mustafa Yunus Gümüş

https://doi.org/10.31126/akrajournal.896796

Öz

One wants to be understood and does not hesitate to try many ways to achieve this. Throughout history, people with different abilities have produced works from many branches of art in order to express their feelings and thoughts, and they desire that these be understood by other people. The situation is no different for written copywriters. Because the fact that a text starts to be taken by the reader means that its existence becomes meaningful. The aesthetic of reception, which was introduced in the second half of the 20th century, is reader-centered and demands the reader to put aside their prejudices and approach the text. The meaning of the work is not ready in the text and the writer expects the reader to understand it with clues that will enable it to reach the meaning. Considering that the text cannot exist alone, theorists of reception aesthetics emphasize the necessity of a reader-centered reading and reveal the basic principles that determine the roles of the reader. In Divan poetry, the poet wants to express his feelings and thoughts in a few words. It is important for the reader to receive many images, expressions and expressions in the poem in terms of interpreting what the poet wants to tell. In this study, weexamined Baki's “kendidür” ghazel with redif in the light of reception aesthetics. In our study, while examining this ghazel of Baki, we also benefited from the ode of Şeyhülislam Yahya, who made the verse to this poem. It was tried to reveal how these gaps and uncertainties were removed by revealing the gaps and ambiguities left by Baki in his gazelle, and how the ghazel, written by Yahya as a nazire, was effective in this kind of reading.

Anahtar Kelimeler

literary text, author, reader, reception, critical interpretation, divan poetry

ALIMLAMA ESTETİĞİ IŞIĞINDA BÂKÎ’NİN “KENDİDÜR” REDİFLİ GAZELİ

Öz

İnsan, anlaşılmak ister ve bunu başarmak için birçok yol denemekten kaçınmaz. Tarih boyunca farklı yeteneklere sahip insanlar duygu ve düşüncelerini ifade edebilmek için sanatın birçok dalından eserler vermiş ve bunların diğer insanlar tarafından anlaşılmasını arzulamışlardır. Yazılı metin yazarları için de durum bundan farklı değildir. Çünkü bir metnin okur tarafından alımlanmaya başlanması, onun varlığının anlam kazanması demektir. Henüz 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya konulan alımlama estetiği, okur merkezli olup okurun ön yargılarını bir kenara bırakıp metne yaklaşmasını ister. Eserin anlamı metnin içinde hazır değildir ve yazar okurun anlama ulaşmasını sağlayacak ipuçları ile anlamasını bekler. Metnin tek başına var olmasının mümkün olmadığını düşünen alımlama estetiği kuramcıları okur merkezli bir okumanın gerekliliğini vurgular ve okurun rollerini belirleyen temel ilkeleri ortaya koyarlar. Divan şiirinde de şair, duygu ve düşüncelerini az sözle ifade etmek ister. Şiirin içindeki birçok imge, mazmun ve ifadelerin okur tarafından alımlanması, şairin anlatmak istediklerini yorumlamak açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada Bâkî’nin “kendidür” redifli gazeli alımlama estetiği ışında incelendi. Çalışmada Bâkî’nin bu gazelini incelerken bu şiire nazire yapan Şeyhülislam Yahyâ’nın gazelinden de faydalanıldı. Bâkî’nin gazelinde bıraktığı boşluklar ve anlam belirsizlikleri ortaya konarak bu boşlukların ve belirsizliklerin nasıl giderildiği, Yahyâ’nın nazire olarak yazdığı gazelin bu tarz okumada nasıl bir etkinliğinin olduğu ortaya konmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

edebî metin, yazar, okur, alımlama, eleştirel yorum, divan şiiri

Kaynakça

• Alabulut, S. (2017). Alımlama Estetiği. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Aytaç, G. (1999). Genel Edebiyat Bilimi, Say Yayınları, İstanbul.
• Bahadır, S. C. (2013). 16. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. Kitabevi, İstanbul.
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Cevizci, A. (1997). Felsefe Sözlüğü, Ekin Yayınları, Ankara.
• Çeçen, M. K. (2012). Eski Kimyada Kibrît-i Ahmer Teriminin Klasik Türk Şiirine Yansımaları. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turki 759-780.
• Çıplak, S. M. (2006). George Eliot’ın Romanlarının (Adam Bede, Felix Holt, the Radical, Middlemarch ve Daniel Deronda) Okur Merkezli Eleştiri Kuramı Bağlamında İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara.
• Devellioğlu, F. (1990). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat,Aydın Kitabevi, Ankara.
• Eagleton, T. (2018). Edebiyat Kuramı - Giriş. (T. Birkan, Çev.).
• Eco, U. (1992). Açık Yapıt, Kabalcı, İstanbul.
• Ekiz, T. (2007). Alımlama Estetiği mi Metinler Arasılık mı? Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi , 47 (2), 119-127.
• Göktürk, A. (1998). Sözün Ötesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Göktürk, A. (2016). Okuma Uğraşı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Günay, V. D. (2007). Metin Bilgisi, Multilingual Yayıncılık, İstanbul.
• Güven, M. (2015). Türkçede Kendi Zamiri ve Kendi Zamiri İle Oluşmuş Kelime Öbeklerinin Kuruluş Biçimi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 8 (4), 341- 356.
• Güzel, Z. T. (2019). Tahsin Yücel’in Bıyık Söylencesi Adlı Romanının Alımlama Estetiği ve Feminist Eleştiri Bağlamında İncelenmesi.
• Hüseyin Remzî. (1888). Lügat-i Remzî, Matbaa-i Hüseyin Remzî, İstanbul.
• Kaplan, M. (2004). Hikâye Tahlilleri, Dergah, İstanbul.
• Kaplan, M. (2007). Şiir Tahlilleri 1 "Tanzimat’tan Cumhuriyete kadar",Dergah Y., İstanbul.
• Kavalcı, T. (2017). Üç Önemli Kuramcı Üzerinden Alımlama Estetiğinin İncelenmesi ve Bir Uygulama . Söylem Filoloji Dergisi , 2 (1) , . DOI:. Söylem Filoloji Dergisi , 2 (1), 52-74.
• Kolcu, A. İ. (2010). Edebiyat Kuramları (Tanım-Tenkit-Tahlil). Salkımsöğüt, Ankara.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Moran, B. (2018). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (1992). Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Onay, A. T. (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, MEB. İstanbul.
• Özbek, Y. (2013). Postmodernizm ve Alımlama Estetiği, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt 3), MEB. İstanbul.
• Pala, İ. (1998). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken, Ankara.
• Sami, Ş. (1317). Kâmûs-ı Türk (Cilt 1). Der-Saâdet, İstanbul.
• Şahin, E. (2011). Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Tanç, N. (2013). Alımlama estetiği ışığında Hüsn ü Aşk'ın tahlil ve tenkidi . Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Tunalı, İ. (2020). Estetik, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Tüzel, S., & Kurudayıoğlu, M. (2013). Alımlama Estetiği Kuramı Doğrultusunda Okurun Beklenti Ufkunun Tespit Edilmesi Üzerine Uygulamalı Bir Çalışma. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 10 (21), 101-123.
• Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi , 235-248.
• Yavuz, K. (2013). Türk Şiirinde Nazire. Divan Edebiyatı Araştırmaları , 359-424.