OGHUZNAME STORIES THAT ARE NOT IN DRESDEN AND VATICAN MANUSCRIPTS

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 21, 55 - 74, 11.05.2020

Fuzuli Bayat

https://doi.org/10.31126/akrajournal.671774

Öz

Dede Korkut stories are the greatest and the most valuable work of turkish national thought and history. Many events and heroic figures of these stories that are not found in the Dresden and Vatican manuscripts of XV century are living in verbal explanations of the history of the Oghuzs living in the Balkan Mountains to the Kazak deserts, Amu Derya to the Caspian Sea. Thus, today Dede Korkut stories continues to perform its existence in Anatolian, Azerbayjan, Kazakh, Karakalpak and especially in Turkmen live environment. Dede Korkut events that have taken place in oral culture with Dresden and Vatican manuscripts have undergone many changes in the last six decades, differences also appeared in the Dede Korkut stories, which is the same with the manuscript written by the Turkmen ashugs. Bamsi Beyrekthe cute hero of the Oghuz, known in various names, Tepegoz- the enemy of Oghuz nation are also investigated. Although orally existing positive heroes as Aslan Bey, who defeated the lion that came out of the reed, Ejder Bey, who killed the dragon damaging cattle, Ighdir, who killed enemy coming to attack, Utamish Han, who defeated the enemy, Kembaghal, who has gainedfame with his valour, Gonur bey, who escaped from the enemy’s prison and negative heroes Tokta khan, Talav khan stealing the bull of Ak Bay and Kara Bay and others are not seen in the Dede Korkut stories, the search for these Oghuzname, which are peculiar to oral tradition, shows that they are shaped on the heroic patterns that exist in the manuscript. Together with Dede Korkut stories, which are not in the Dresden and Vatican manuscripts and another stories were investigated.

Anahtar Kelimeler

writing copy, oghuzname, oral tradition, historical event, person staff

DRESDEN VE VATİKAN YAZMA NÜSHALARINA GİRMEYEN OĞUZNAME HİKAYELERİ

Öz

Türk millî düşüncesinin, tarihinin en değerli eseri olan Dede Korkut Boylarının XV. yüzyıla tekabül eden Dresden ve Vatikan yazma nüshalarında  bulunmayan birçok olay ve kahraman kadrosu sözel şekilde Balkan Dağlarından Kazak çöllerine, Amu Derya’dan Hazar Denizi’ne kadar geniş bir alanda yaşayan Oğuzların tarihi geçmişini anlatan hikâyelerde canlı şekilde yaşatılmaktadır. Şöyle ki Dede Korkut hikâyeleri bugün dahi varlığını Anadolu, Azerbaycan, Kazak, Karakalpak ve özellikle de Türkmen sahasında canlı icra ortamında sürdürmektedir. Dresden ve Vatikan yazma nüshaları ile sözlü kültürde yaşayagelen Dede Korkut olayları aradan geçen altı asır zarfında birçok değişikliğe uğramış, hatta Türkmen bahşılarının anlattıkları yazma nüsha ile aynı olan Dede Korkut Boylarında da farklılıklar ortaya çıkmıştır. Burada değişik adlarla bilinen Oğuzların sevimli kahramanı Bamsı Beyrek, Oğuz ilinin düşmanı Tepegöz’le ilgili anlatılara da değinilmiştir. Sözelde var olan olumlu, örneğin sazlıktan çıkan aslanı yenen Aslan Bey, mal-karaya zarar veren ejderi öldüren Ejder Bey, baskına gelen düşmanı basan Iğdir, düşmanı yenen Utamış Han, yiğitliğiyle ün kazanmış Artık Kembağal, düşman zindanından kaçıp kurtulan Gonur Bey, yigitlikte ün kazanan Göklan Han ve olumsuz kahramanlardan Tokta Han, Ak Bay ve Kara Bay’ın boğasını çalan Talav Han vb. her ne kadar Dede Korkut hikâyelerinde görülmese de sözlü gelenek için özgü olan bu Oğuznamelerin araştırılması onların yazma nüshada mevcut olan kahraman kalıpları üzerinde şekillendiğini gösterir. Bu mekalede Dresden ve Vatikan nüshalarında olmayan Dede Korkut hikâyelerinin halk nüshasının özellikleri araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yazma nüsha, oğuzname, sözlü gelenek, tarihi olay, şahıs kadrosu

Kaynakça

• Agadcanov, Sergey Grigoryeviç (1969); Oçerki İstorii Oguzov i Turkmen Sredney Azii IXXIII vv. Aşhabad: Ilım.
• Babalar Sözü. Küy Anızdar (2012); Astana, Foliant Yayınevi.
• Bayat, Füzuli (2010); Folklor Hakkında Yazılar (Nezeri meseleler). Bakı: Elm ve tehsil.
• Boratav, Pertev Naili (1939); Bey Börek Hikâyesine Ait Metinler, Ankara.
• Cemşidov, Şamil (1977); Kitab-ı Dede Gorgud. Bakı: Elm.
• Erdem, Melek (2005); Dede Korkut Destanlarının Türkmen Varyantının Yazma Nüshalarla İlişkisi Üzerine, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c. 2, S. 4, Aralık, s. 158-188.
• Ergin, Muharrem (1997); Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gorkut Ata. Gadimi Türkmen Eposu (1994); (haz. M.Köseyev), Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
• Gorkut Ata. Türkmen Halk Nüshası (1999); (haz. S.Tural / A. Nurmemmet), Ankara: Türkmenbaşı Adındaki Türkmenistan Millî Kol Yazmalar Enstitüsü.
• Gordlevskiy, Vladimir Aleksandroviç (1941); Gosudarstvo Seldjukidov Maloy Azii. Moskva-Leninqrad: İzdatelstvo AN SSSR.
• Gökay, Orhan Şaik (1973); Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul, Millî Eğitim Basımevi.
• Gülensoy, Tuncer (1988); Dede Korkut Hikâyelerinin Anadolu ve Rumeli’deki İzleri: “Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek Destanı’nın Bünyan; “Deli Dumrul Destanı’nın Rumeli Varyantı, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 36, s. 97-111.
• Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç (1974); Tyurkskiy Geroiçeskiy Epos. Leningrad: Nauka.
• Jurbanov, Ahmet Kuanoviç (1958); Strunı Stoletiy. Alma-Ata: Kazakskoe Gosudarstvennoe İzdatelstvo Hudojestvennoy Literaturı.
• Köprülü, Fuat (1966); Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 7. bs., Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Shahgoli, Nasser Khaze / Yaghoobi, Valiollah / Aghatabai, Shahrouz / Behzad, Sara (2019); Dede Korkut Kitabı’nın Günbet Yazması: İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c. 16, S. 2 (Haziran), s. 147-379.
• Sakaoğlu, Saim (1973); Bey Böyrek Hikayesinin Bayburt Rivayeti, Türk Kültürü Araştırmaları. Yıl III-IV-V-VI 1966-1969. Ankara, s.159-180.
• Türkmen, Fikret (1994); Dede Korkut Hikâyelerinin Anadolu ve Rumeli’de Yaşayan Kolları, Türk Dili Araştırmaları, Yıllığı-Belleten, 1988, Ankara.