İstanbul Üsküdar Şeyh Devâti Mustafa Efendi Camii Haziresi’nde Bulunan Erkeklerin Mezar Taşlarından Örnekler

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 34, 91 - 144, 30.09.2024

Yeşim Dalkılıç

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1455168

Öz

Türk kültür tarihine ışık tutan mezarlıklar, yapıldıkları devrin inancının, kültürünün ve sanatının bir yansımasıdırlar. Önemli bir belge niteliğinde olan bu kültür varlıklarının korunması gerekmektedir. Bu çalışmanın konusu, İstanbul ili, Üsküdar ilçesi, Aziz Mahmud Hüdayi Mahalle’si, Şeyh Devâti Mustafa Efendi Camii Haziresi’nde bulunan erkek mezar taşlarıdır. Hazirede bulunan bütün mezar taşları kataloğa alınmamıştır. Mezar taşlarının kendi içerisinde sınıflandırılması yapılıp, belirgin özelliklere sahip, çok fazla tahribata uğramamış kitabeli erkek mezar taşları incelenmiştir. Çalışmada Şeyh Devâti Mustafa Efendi Camii, Türbesi, Haziresi ile ilgili ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. “Katalog Tanımı” başlığı altında 24 adet mezar taşının çizim ve fotoğraf numarası, inceleme tarihi, günümüzdeki durumu, kitabesi, mezar tipi, kullanılan malzeme, başlık ve tepelik bilgilerine yer verilmiş olup; her bir mezarın mimari özellikleri ve süslemesi ayrıntılı bir şekilde tanımlanmış; mezar tipolojisi, mezarı oluşturan unsurlar, mezar taşı üzerinde görülen kitabeler, malzeme, süsleme çeşitleri, süsleme tekniği değerlendirilmiştir. Çalışma fotoğraf ve çizimler ile desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Üsküdar, mezar taşı, şahide, serpuş

Examples of Men’s Gravestones Found in İstanbul ÜskÜdar Şeyh Devâti Mustafa Efendi Mosque Grave

Öz

Cemeteries, which shed light on Turkish cultural history, are a reflection of the belief, culture and art of the period in which they were built. These cultural assets, which are important documents, need to be protected. The subject of this study is the male gravestones found in Istanbul Province, Üsküdar Dis-trict, Aziz Mahmud Hüdayi District, Şeyh Devâti Mustafa Efendi Mosque Graveyard. Not all tombstones found in the cemetery are catalogued. The tombstones were classified within themselves, and the inscribed male tombstones, which had distinctive features and were not damaged much, were examined. In the study, detailed information about Sheikh Devâti Mustafa Efendi Mosque, Tomb and Burial Ground is included. Under the title of "Catalog Description", the drawing and photo numbers of 24 gravestones, date of examination, current situation, inscription, grave type, material used, heading and crown information are included; The architectural features and decoration of each tomb are described in detail; Tomb typology, elements that make up the tomb, inscriptions on the tombstone, materials, decoration types and decoration techniques were evaluated. The work is supported by photographs and drawings.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Üsküdar, tombstone, witness, serpuş

Kaynakça

• Akar, Azade–Cahide Keskiner (1978), Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif, Türk Süsleme Sanat ve Kültür Yayınları 2, İstanbul.
• Akova, Yurdanur (2006), Emine Karataş Tunçay, Şeyh Mustafa Devâti (Kuddise Sirruhû), Tuhfetu’s sûfiyyîn (Sûfilere Hediye), İstanbul, s. 25.
• Arseven, Celal Esad (1943), Sanat Ansiklopedisi, C: I, Maarif Matbaası, İstanbul.
• Aydoğdu, Günnur (1997), “Amasya Mezar Taşları”, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Barışta, Örcün (2000), “Eyüpsultan Caferpaşa Türbesi ve Mezartaşı Süslemeleri Üzerine” Tarihi Kültürü ve Sanatıyla IV. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler, 5-7 Mayıs, İstanbul, s. 252-283.
• Barışta, Örcün (2002), “Göynük Ak Şemsettin Haziresindeki Bitkisel Bezemeli Kadın Mezar Taşları”, VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan 2002), Kayseri, s. 119-126.
• Baş, Gülşen, Ayşegül Bekmez, Gülsün Ebiri, Mesut Gül, Resul Yelen (2019), İstanbul Davut Paşa Külliyesi Haziresi ve Mezar Taşları, Hiperlink Yayınları, İstanbul.
• Bayrakal, Sedat (2011), “Ölümsüzlüğe Uzanan Taşlar: Hacı Bektaş Veli Külliyesi Haziresi’ndeki Mezar Taşları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S: 69, s. 61.
• Biçici, H. Kâmil (2004), “Manisa Gördes’te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Biçici, H. Kâmil (2008), “Manisa Müzesi’nde Teşhirde Bulunan Osmanlı Mezar Taşlarından Örnekler”, Uluçam Armağanı, Van Çevre ve Kültür Derneği Yayınları, Ankara, s. 55-70.
• Biçici, H. Kâmil (2009), “Tire Müzesinde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XIII-XX yy.)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50.1, s. 110.
• Biçici, H. Kâmil (2012), “Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları”, Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall, s. 1082.
• Çal, Halit (2000), “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezartaşlarında Başlıklar” Eyüp Sultan Sempozyumu III, İstanbul, s. 208.
• Çal, Halit (2007), “Göynük (Bolu) şehri Türk Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, S. 30, s. 295-384.
• Çal, Halit–Özlem Ataoğuz Çal (2008), Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi Hazirelerindeki Mezar Taşları, Kastamonu Belediyesi Yayınları, Ankara.
• Çal, Halit (2015), “Türklerde Mezar-Mezar Taşları“, Aile Yazıları/8, Ankara, Aralık, s. 295-333.
• Duggan, T. M. P. (2019), “İslam Sanatında Zikzak Deseni ve Anlamları Üzerine Bir Okuma”, Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Akdeniz Sanat, C. 13, s. 781-800.
• Ebiri, Gülsün (2022), “İzmir Yöresindeki Osmanlı Dönemi Mezar Taşı Kitabelerinde Meslek Grupları”, Pearson Journal, 7(22), s. 29-44.
• Gül, Selma (2009), Kadıköy Taşköprü Caddesi Mezarlığı (Batı Yönündeki 18. yy. Mezar Taşlarının Sanat Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Gün, Recep, Yılmaz Can, Eyüp Nefes, Ahmet Çakır (2017), “Vezirköprü Yöresi’nde Bulunan 19 ve 20. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 42, Samsun, s. 42-97.
• Gündogdu, Oktay (2016), Üsküdar’daki Ahmediye Külliyesi Haziresi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Hanoğlu, Canan (2018), “Rize’de Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşlarına Genel Bir Bakış”, Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi / Journal of Language and Literature Sayı/Issue: 45 (Bahar-Spring 2018) - ISSSN: 1301-0077 Ankara, s. 291-344.
• Hocaoğlu, Zeyneb (2020), Üsküdar Mihrimah Sultan Camii Haziresindeki Mezar Taşları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim dalı, Samsun.
• Karamağaralı, Beyhan (1992), Ahlat Mezar Taşları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Keskin, Burcu (2019), Antalya’da Osmanlı Dönemi Mezar Taşları: Alanya ve Manavgat İlçeleri, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya.
• Kılavuz, Bülent Nuri (2013), “Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, s. 77-110.
• Kıvrakoğlu, Nazan (2013), İstanbul Çiçekçi Camii Haziresi Mezar Taşları Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Konyalı, İ. Hakkı (1977), Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi, C: 2, İstanbul.
• Kurtbil, Zeynep Hatice (2009), Kadıköy Taşköprü Caddesi Mezarlığı (Batı Yönündeki 19. Yüzyıl Mezar Taşlarının Sanat Tarihi Açısından Değerlendirilmesi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Kutlu, Hüseyin (2005), Kaybolan Medeniyetimiz. Hekimoğlu Ali Paşa Camii Haziresi’ndeki Tarihi Mezar Taşları, Damla Yayınevi, İstanbul.
• Laquer, Hans Peter (1996), Hüve’l Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, (Çev: Selahattin Dilidüzgün), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 1.
• Nur, Ahmed Tahir (2014), “Kitabeleriyle Üsküdar’da Bir Celveti Tekkesi: Şeyh Devâti Mustafa Efendi Tevhidhanesi”, Toplumsal Tarih, S: 248, İstanbul, s. 78-84.
• Ökçesiz, Mahmut (2013), Kuşadası Adalızade Osmanlı Mezar Taşları, İstanbul, s. 12.
• Pektaş, Kadir (2005), “Denizli Çevresi’ndeki Mezar Taşları Üzerine Bir Ön Araştırma: Denizli Eski (İlbadı) Mezarlığı”, VIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, (26-28 Nisan 2004/ Sakarya), S. Ü. Fen Edebiyat Dergisi Yayınları, Sakarya, s. 350-356.
• Poyraz, Şerife (2003), Türkiye’de Mezar Taşları Sözleri, Akçağ Yayınları, Ankara, s. 30.
• Sağıroğlu Arslan, Aslı (2007), Develi’deki Bezemeli Mezar Taşları, Kayseri, s. 23.
• Sürün, Mustafa (2022), “İstanbul Merkez Efendi Külliyesi Haziresi Hattat İmzalı Mezar Taşları”, Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, C. 17, S: 34, s. 305-330.
• Tezcan, Hülya (1995), “Fes”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı, Ankara, C: XII., s. 415-416.
• Top, Mehmet (2005), “Diyarbakır’da Osmanlı Dönemi’ne Ait Mezar Taşlarından Örnekler”, VIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, (26-28 Nisan 2004/ Sakarya), S. Ü. Fen Edebiyat Dergisi Yayınları, Sakarya, s. 407-419.
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit (2005), “Siirt Eruh Yöresi’nde Tespit Edilen Türbeler ve Mezar Taşları”, VIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, (26-28 Nisan 2004/ Sakarya), S. Ü. Fen Edebiyat Dergisi Yayınları, Sakarya, s. 407-437.
• Ülker, Necmi (1991), “Balıkesir Şeyh Lütfullah Camii Haziresi Mezar Kitabeleri (XVIII. XX. Yüzyıl)”, VIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 28 Mayıs 1 Haziran 1990, Ankara, s. 457-476.
• Ülker, Necmi (1988), “İzmir Hacı Mahmut Cami Haziresi’ndeki Mezar Kitabeleri (XVIII. XIX. Yüzyıl) ”, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 6-10 Nisan 1987, Ankara, s. 11-42.
• Ülker, Necmi (1989), “İzmir Ali Ağa Cami Haziresi Mezar Kitabeleri (XVIII. XX. Yüzyıl) ”, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 23-27 Mayıs 1998, Ankara, s. 19-34.
• Ülker, Necmi (1989), “Eski Foça Mezar Kitabeleri (XVI. XX. Yüzyıl)” VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 18- 23 Mayıs 1998, Kültür Bakanlığı Yayınları, Antalya, s. 1-17.
• Yaman, Sümeyye, Mehmet, Memiş (2019), “Üsküdar Nasûhî Mehmet Efendi Camii Hazîresi'nde Yer Alan Tarih Düşürülmüş Şâhideler”, Iğdır Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 13, Nisan 2019, S: 13, s. 115-154.
• Yardım, Ali (2002), Alanya Kitabeleri, İstanbul, s. 301.
• Yariş, Sahure (2017), “Üsküdar Rum Mehmet Paşa Haziresi’ndeki Mezar Taşları”, Turkish Studies, S: 12/13, s. 577-642.
• Yariş, Sahure (2018), “Üsküdar Ayazma Camii Haziresindeki Mezar Taşları”, Sanat Tarihi Dergisi, 27, S: 1, s. 197-249.
• Yılmaz, Necdet (2012), Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi, Üsküdar Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları, S: XXIII., İstanbul, s. 279-280.