Turkism criticism of Islamism in the Second Constitutional period

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 2, 33 - 45, 14.12.2022

Şenol Gündoğdu

https://doi.org/10.33707/akuiibfd.1118900

Öz

This study focuses on the relationship between Islamism and Turkism, which are two important movements of the Second Constitutional Period, in the context of nation and nationalism concepts. Islamists and Turkists, who gathered around Sırat-ı Müstakim-Sebilürreşad, which is the foremost Islamist journal of the period, dissented because of different nationalism mentalities after 1912. The Islamist movement pursues the idea of a society in which the Islamic identity is at the forefront for the salvation of the Ottoman Empire. On the other hand, Turkism defends the idea of order in which Muslim identity is a part of Turkishness, but Turkish identity is dominant. Therefore, the main reason for the divergence between the two movements is the dissociated nation understandings. The focus of this study is to discuss the Islamist side of the divergence. To do this, articles in the Sırat-ı Müstakim-Sebilürreşad journal regarding the issue of nation and nationalism were examined within the scope of Turkism criticism. Although the ideology of Islamism, built on the principle of reviving and strengthening Islam, criticizes ethnic nationalism in particular, in the final analysis, it adopts a nationalist attitude by nationalizing the pre-modern idea of the ummah.

Anahtar Kelimeler

Islamism, Turkism, Second Constitutional Period, Turkish Intellectual History

İkinci Meşrutiyet döneminde İslamcılığın Türkçülük eleştirisi

Öz

Bu çalışma İkinci Meşrutiyet döneminin iki önemli akımı olan İslamcılık ve Türkçülük arasındaki ilişkiye millet ve milliyetçilik kavramları bağlamında odaklanmaktadır. İkinci Meşrutiyet’in ilk yıllarında dönemin en önemli İslamcı dergisi Sırat-ı Müstakim-Sebilürreşad etrafında toplanan İslamcılar ve Türkçüler 1912 sonrasında farklı milliyetçilik anlayışları yüzünden fikir ayrılığına düşmüşlerdir. İslamcılık akımı, Osmanlı Devleti’nin selameti için İslami kimliğin ön planda olduğu bir toplum fikri peşindedir. Türkçülük ise Müslüman kimliğin Türklüğün bir parçası olduğu ancak Türk kimliğinin baskın olduğu bir düzen fikrini savunur. Bu nedenle iki akım arasındaki fikir ayrılığının ana sebebi millet anlayışlarının ayrışmasıdır. Bu çalışmanın odak noktası bahsi geçen fikir ayrılığının İslamcı tarafını ele almak olacaktır. Bunu yapabilmek için de Sırat-ı Müstakim-Sebilürreşad dergisinde yer alan millet ve milliyetçilik meselesiyle ilgili yazılar Türkçülük eleştirisi kapsamında incelenmiştir. İslam’ı yeniden canlandırmak ve güçlendirmek düsturu üzerine inşa edilen İslamcılık ideolojisi her ne kadar Türkçülük özelinde etnik milliyetçilikleri eleştirse de son tahlilde modern öncesi ümmet fikrini millileştirerek milliyetçi bir tavır sergiler.

Anahtar Kelimeler

İslamcılık, Türkçülük, İkinci Meşrutiyet, Türk Düşünce Tarihi

Kaynakça

• Abdullah. (1330/1915). İttihad-ı İslam: İslam'da Cinsiyet ve Kavmiyet Yoktur. Sebilürreşad, 13(325), 99-100.
• Ağaoğlu, A. (1330/1914-1915). İslamda Dava-yı Milliyet. Türk Yurdu, 6(10), 2320-2329.
• Ahmad, F. (1969). The Young Turks: The Committee of Union and Progress in Turkish Politics, 1908-1914. Oxford University Press.
• Aksekili, A. H. (1330/1914). İctimaiyet: Her Kavmin Kendi Başına Hareketi İslam için Felakettir. Sebilürreşad, 12(290), 65-66.
• Arai, M. (2008). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği. İletişim Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2009). Tanrıdağı'ndan Hıra Dağı'na: Milliyetçilik ve Muhafazakarlık Üzerine Yazılar. Kapı Yayınları.
• Berkes, N. (1965). Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler. Yön.
• Berkes, N. (1998). The Development of Secularism in Turkey. C. Hurst & Co.
• Berkes, N. (2003). Türkiye'de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Çaviş, A. (1331/1915). Kavmiyet ve Din. Sebilürreşad, 13(335), 178-180.
• Çetinsaya, G. (2005). İslamcılıktaki Milliyetçilik. In T. B. a. M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce - İslamcılık (pp. 420-451). İletişim.
• Devlet, N. (1985). Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Ersoy, M. A. (2005). Safahat. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Mehmed Akif Araştırmaları Merkezi.
• Fahreddin, M. (1329/1914). Son Darbe Karşısında Milliyet Kavgaları. Sebilürreşad, 11(277), 261-263.
• Georgeon, F. (1986). Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876-1935). Yurt Yayınları.
• Greenfeld, L. (2006). Nationalism and the Mind: Essays on Modern Culture. Oneworld Publications Limited.
• Haddad, W. W. (1977). Nationalism in the Ottoman Empire. In W. W. Haddad & W. Ochsenwald (Eds.), Nationalism in a Non-National State: The Dissolution of the Ottoman Empire (pp. 3-24). Ohio State University Press.
• Hakkı, B. İ. (1324/1908). Necaib-i Kur'aniye. Sırat-ı Müstakim, 1(10), 148-149.
• Hikmet, H. (1340/1924). En Yüksek Hars, Hars-ı Dinidir. Sebilürreşad, 24(615), 261-263.
• Karpat, K. H. (2001). The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith and Community in the Late Ottoman State. Oxford University Press.
• Karpat, K. H. (2006). Osmanlı'da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma. İmge Kitabevi.
• Keddie, N. R. (1969). Pan-Islam as Proto-Nationalism. The Journal of Modern History, 41(1), 17-28.
• Kedourie, E. (1980). Islam in the Modern World and Other Studies. Holt, Rinehart & Winston.
• Kohn, H. (1944). Türk Milliyetçiliği. Hilmi Kitabevi.
• Kohn, H. (2005). The Idea of Nationalism: A Study in its Origins and Background. Transaction Publishers.
• Köroğlu, E. (2004). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918): Propagandadan Milli Kimlik İnşasına. İletişim Yayınları.
• Kushner, D. (1977). The Rise of Turkish Nationalism. Cass.
• Mardin, Ş. (1991a). Türk Modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1991b). Türkiye'de Din ve Siyaset. İletişim Yayınları.
• Naim, B. A. (1330/1914). İslamda Dava-yı Kavmiyet. Sebilürreşad, 12(293), 114-128.
• Öğün, S. S. (1993). Ağaoğlu Ahmet. Tarih ve Toplum, 20(116), 46-49.
• Öğün, S. S. (1995). Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye. Bağlam Yayınları.
• Özdalga, E. (2009). Islamism and Nationalism as Sister Ideologies: Reflections on the Politicization of Islam in a Longue Durée Perspective. Middle Eastern Studies, 45(3), 407-423.
• Rıza, Ö. (1335/1919). Türkçülük, Memleketçilik. Sebilürreşad, 18(448), 68-70.
• Sebilürreşad. (1329/1914). Asabiyet-i Kavmiye Davaları Etrafında. Sebilürreşad, 11(279), 300-302.
• Sebilürreşad. (1331/1915). Edebiyat: Kavmiyet Hissi, Fikirleri Nereye Sürüklüyor? Şevketi Nasıl Saadet Şeklinde Gösteriyor? Sebilürreşad, 13(332), 154-155.
• Sebilürreşad. (1334/1918). Türkçülerin Siyasi Mefkureleri. Sebilürreşad, 15(375), 211.
• Sebilürreşad. (1336/1920). Kavmiyetçilik Hastalığı. Sebilürreşad, 18(453), 131.
• Sebilürreşad. (1340/1924a). Hazret-i İbrahim'in Türklüğü. Sebilürreşad, 24(604), 92-93.
• Sebilürreşad. (1340/1924b). Türk Ocağı, Balolardan, Konserlerden Ne Hayır Bekliyor? Sebilürreşad, 24(609), 170-171.
• Somel, S. A. (1987). Sırat-ı Müstakim - Islamic Modernist Thought in the Ottoman Empire (1908-1912) (Publication Number 201007) Boğaziçi University].
• Tunaya, T. Z. (2003). İslamcılık Akımı. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Türköne, M. (2011). Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu. Etkileşim Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1992). Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi (3. ed.). Ülken Yayınları.
• Zubaida, S. (2004). Islam and Nationalism: Continuities and Contradictions. Nations and Nationalism, 10(4), 407-420.