Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Radyo ve Radyo Yayıncılığının Etkileri

Yıl 2023, , 151 - 174, 29.11.2023

Derya Nacaroğlu

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1322143

Öz

29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilmiş, Osmanlı İmparatorluğu dönemi resmen sona ermiştir. Yeni kurulan devlet Atatürk İlke ve İnkılâpları ile bir ulusu yeniden inşa etmek amacındadır. Bu amacı gerçekleştirirken pek çok farklı araçla işbirliği içinde olması kaçınılmazdır. Bunlar içinde tarihi Cumhuriyet’le neredeyse yaşıt olan radyonun varlığı göz ardı edilemez. Yeni kurulan Cumhuriyet’in halk tabanına anlatılması ve karşılık bulması için yeni ve güvenilir bir araç olarak radyonun tercih edilmesi çok önemlidir. Varoluşları ülke için neredeyse eş zamanlı yıllara rastlayan Cumhuriyet ve radyo kavramlarının kesişme noktalarını tespit etmek, Cumhuriyet tarihinin özellikle kuruluş yıllarına ilişkin bu ilişkiyi tarif etmek için gereklidir. Bu çalışma, geleneksel ve demokratik bir kitle iletişim aracı olarak radyonun Cumhuriyet tarihinde nasıl bir misyonla yer aldığını tarihi belge ve bilgiler ışığında değerlendirmek amacını taşımaktadır. Bu amaçla, ülkemizde radyo yayıncılığının başlangıç tarihi olan 1927 yılından, kurumsal bir yapıya kavuştuğu 1964 yılında TRT kuruluncaya değin olan dönemdeki tarihi incelenmiştir. Söz konusu dönemdeki radyo yapılanması, yayın politikaları, içerikler ve radyo-toplum ilişkilerine ait veri teşkil edecek bilgi ve belgeler literatür ve arşiv taraması ile elde edilmiştir. Elde edilen veriler tarihsel betimleyici bir yöntem ile değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sonucunda, radyonun rolünün, özellikle kuruluş ve gelişme yıllarında Cumhuriyet devrim ve ilkelerinin yaygınlaşması sürecinde politik bir araç olarak sınırlı kaldığı, batılılaşma ve modernizm konusunda ise hep tartışmalı bir yerde durduğu gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, radyo, radyo yayıncılığı, millet

The Effects of Radio and Radio Broadcasting in the First Years of the Republic

Öz

The Republic was proclaimed on October 29, 1923, and the period of the Ottoman Empire officially ended. The newly established state aims to rebuild a nation with Atatürk's Principles and Revolutions. While achieving this goal, it is inevitable to cooperate with many different tools. Among these, the presence of the radio, whose history is almost as old as the Republic, cannot be ignored. It is very important to prefer the radio as a new and reliable tool in order to explain and respond to the public base of the newly established Republic. It is necessary to identify the intersection points of the concepts of the Republic and radio, whose existence coincides with almost simultaneous years for the country, and to describe this relationship in the history of the Republic, especially regarding the foundation years. In this study, it is aimed to evaluate the mission of radio as a traditional and democratic mass communication tool in the history of the Republic in the light of historical documents and information. For this purpose, the history of the era of since 1927, the start date of radio broadcasting until the establishment of TRT in 1964, when it gained an institutional structure was examined. The information and documents that will constitute data regarding the radio structuring, broadcasting policies, contents and radio-society relations in the said period were obtained through literature and archive scanning. The data obtained were evaluated with a historical descriptive method. As a result of this evaluation, it has been observed that the role of the radio was limited as a political tool, especially in the foundation and development years, in the process of the revolution and the spread of the principles of the Republic, and it always remained in a controversial place in terms of westernization and modernism.

Anahtar Kelimeler

Republic, radio, radio broadcasting, nation

Kaynakça

• Adıvar, H.E. (1994). Türkün ateşle imtihanı, İstanbul: Atlas.
• Ahıska, M. (2005). Radyonun sihirli kapısı: Garbiyatçılık ve politik öznellik. İstanbul: Metis.
• Akagündüz, Ü. (2014). Radyoculuğumuzun cumhuriyetin ilk yıllarındaki serüveni ve Telsiz mecmuası. Kebikeç. (37), 359-386.
• Altunbaş, H. (2003). Radyo reklamcılığı: Türkiye’de yerel radyolar. Konya: Tablet Kitabevi.
• Anadolu Gazetesi (1938). Birinci Teşrin Salı 1, No 7669, TBMM Arşivi, Ankara.
• Anadolu Gazetesi (1938). İkinci Teşrin, Salı 8. No 7669, TBMM Arşivi, Ankara.
• Arvas, S. İ. (2018). Türkiye’nin radyo ile tanışması ve Türk Telsiz Telefon Anonim Şirketi. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (2), 406-428.
• Atabek, Ü. (2009). Matbaadan bilgisayara Türkiye’nin iletişim teknolojileri serüveni. Yeni medya ve gelecek, Alemdar, K. (Ed.). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti.
• Atay, F. R. (1969). Çankaya, İstanbul: Doğan Kardeş Basımevi.
• Aydın Gazetesi (1938). Birinci Teşrin Cumartesi 27, Sayı.382, No.390, TBMM Arşivi, Ankara.
• Aziz, A. (1975). Radyo ve televizyona giriş. SBF Yayınları.
• Aziz, A. (2002). Radyo yayıncılığı, Ankara: Nobel.
• Bleda, T. (1935). Tan Gazetesi, 23 Nisan Salı Sayı 1- 2304, On Birinci Yıl.
• Cankaya, Ö. (2015). Bir kitle iletişim kurumunun tarihi: TRT 1927-2000. Ankara: İmge.
• Ceren, Ş.S. (1944). “Muzaffer Sarısözen’le Bir Konuşma”, Radyo. 3(31), 9.
• Çiftçi, A. (1999). Uluslararası hukuk açısından radyo ve televizyon hukuku. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi.
• Çukurova, B. (1994), Kurtuluş savaşında haber alma ve yeraltı çalışmaları, Ankara: Ardıç Yayınları.
• Erol, T. (2021). Ankara Radyosu’nun erken Cumhuriyet Dönemi müzik politikalarındaki rolü ve işlevi (1941-1949). Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (25), 523-573.
• Gölcüklü, F. (1970). Haberleşme hukuku. Ankara: A. Ü. SBF Yayınları.
• Gülizar, J. (1985). Türkiye radyoları, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları. 2738-2747.
• Güven, H.R. (2016). Radyo program yapımı ve radyo yayıncılığı, Ankara: İmaj Yayınevi.
• Hasgül, N. (1996). Cumhuriyet Dönemi Müzik Politikaları, Folklora Doğru, BFÜK, 62.
• Hilliard, R. L., George, L. H., William, H., Donald, B.U., Earl, R.W. (1967). Radio Broadcasting an Introduction tho the sound medium, New York: Hastings House.
• Karaosmanoğlu, Y.K. (1983). Yaban, İstanbul: İletişim.
• Karaosmanoğlu, Y.K. (1994). Ankara, İstanbul: İletişim.
• Karpat, K.H. (1968). Mass Media/Turkey. Political Modernization in Japan and Turkey.
• Kocabaşoğlu, U. (1980). Şirket telsizinden devlet radyosuna. Ankara: A.Ü. SBF Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (1985). Radyo, Belge, M. (Ed.). Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları. 2731-2737.
• Kotak, K. (2001). Gelişen iletişim ağı içinde radyo ve televizyon, (Mezuniyet projesi). Yakın Doğu Üniversitesi, KKTC.
• Kuruoğlu, H. (2006). Propaganda ve özgürlük aracı olarak radyo, Ankara:Nobel.
• Okur, A. (2019). 1927-1950 yılları arasında Türkiye’de radyo yayıncılığı. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Oskay, Ü. (1971). Toplumsal gelişmede radyo ve televizyon. Ankara: A.Ü. SBF Yayınları.
• Öztürk, S. (2020). TRT dönemi öncesi Türk radyo tarihi, (Uygur Kocabaşoğlu ile röportaj). TRT Akademi, Radyo: Dün, Bugün, Yarın, 5(9). 377-387. Ankara: Salmat Basım Yayıncılık.
• Safa, P. (1996). Türk inkılâbına bakışlar, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Son Telgraf Gazetesi (1938). İkinci Teşrin Çarşamba 30, Sayı 622, TBMM Arşivi, Ankara.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1934). Devre, 4, İçtima 4, Cilt 25(4), TBMM Arşivi, Ankara.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1935). Devre 5, İçtima 1, Birinci İnikad, Cilt 6 (3), TBMM Arşivi, Ankara.
• Tekinalp, Ş. (2003). Camera obscura’dan synopticon’a radyo ve televizyon. İstanbul: Der Yayınları.
• Tokgöz, O. (1972). Türkiye ve Ortadoğu ülkelerinde radyo-televizyon sistemleri, Ankara: A.Ü. SBF Yayınları.
• Tör, V. (2023). Yıllar böyle geçti. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tör, V. N. (1942). Radyonun büyüsü. Radyo,1 (4).
• TRT (1990). Dünden bugüne radyo-televizyon (1927-1990). Ankara: Ajans Türk Matbaacılık.
• TRT (2020). Türkiye radyoları. TRT Akademi. Ankara: Salmat Basım Yayıncılık.
• Uçar, L.B. (2009). Türkiye’de radyo yayıncılığı. Radyovizyon.(1). 6-11.
• Yaylalı, H. (2018). 1927’den çok partili döneme kadar Türkiye’de radyo yayıncılığı. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi. 10.(1). 33-50.
• Yazgan T. (2016). Cumhuriyet’in örnek bir kültür kurumu: Ankara Radyosu. TRT Akademi, 1(1). 300-314. Ankara: Salmat Basım Yayıncılık.
• Yazgan, T. (2015). Önce radyo vardı. Ankara: Ertem Basım Yayım Dağıtım.
• Yorulmaz, C. (1943). Devlet Radyosunun teşkilâtı ve vazifeleri. Radyo, 2 (14).