Ziya Gökalp and the Crossroads of Turkish Modernization

Yıl 2024, , 11 - 40, 27.12.2024

Mustafa Kemal Şan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1574330

Öz

Ziya Gökalp stands out among the few thinkers who influenced both the critical period indicating the end of the Ottoman Empire and the founding phase of the Republic of Turkey with his ideas and thoughts. Particularly notable for his ideological influence within the Committee of Union and Progress (Ittihat ve Terakki Party) after 1908, his sociological studies were constructed with a specific goal in mind. The fundamental motivation guiding Gökalp's academic and ideological life stemmed from the question of how the state could be saved, intertwined with the phenomenon of modernization and contemporization. While Gökalp predominantly aligned himself with the Turkist wing on the ideological plane, thereby shaping the discourse on modernization, he managed to become a respected figure among other ideological factions of his time due to his identity as a thinker and sociologist. This situation arose from Gökalp's understanding of modernity, which aimed to propose solutions close to consensus among all segments of society. This paper will examine how Ziya Gökalp's path in modernization led to a resolution and assess to what extent he succeeded as a thinker in this regard. Despite a century passing since Gökalp's death, the continued relevance of the issues he addressed in Turkey underscores the significance of his ideas and quest.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Turkish Modernization, Culture and Civilization Theory.

Ziya Gökalp ve Türk Modernleşmesinde Yol Ayrımı

Öz

Ziya Gökalp Osmanlı Devletinin son dönemecine işaret eden kritik bir dönem ile Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluş aşamasında fikir ve düşünceleri ile etkili olmuş nadir düşünürlerimiz arasında en ön sırada yer almaktadır. Onun özellikle 1908 sonrası İttihat ve Terakki Partisinde ideolog düzeyinde olan etkisi ile paralel götürdüğü sosyoloji çalışmalarının belli bir hedef dahilinde kurgulandığını görmekteyiz. Gökalp’in akademik ve ideolojik yaşamına yön yeren temel motivasyon kaynağı Devletin nasıl kurtarılabileceğine bağlı olarak ortaya çıkan modernleşme/çağdaşlaşma hadisesidir. O, ideolojik düzlemin daha çok Türkçü kanadında yer alarak modernleşme hadisesine yön verse de temelde dönemin diğer ideolojik kesimleri tarafından da saygı duyulan bir figür olmayı başarmış düşünür ve sosyolog kimliğine sahiptir. Bu durum, Ziya Gökalp’in mümkün olduğunca tüm toplum kesimlerinin konsensüsüne yakın bir çözüm önerisi peşinde olan bir çoğulcu modernlik anlayışından neşet etmektedir. Bu tebliğde Ziya Gökalp’in modernleşmede izlemiş olduğu yolun nasıl bir çözüme bizi ulaştırdığını bu konuda düşünürün ne derece muvaffak olabildiğine yoğunlaşılacaktır. Ziya Gökalp’in ölümünün üzerinden yüz yıl geçmesine rağmen ele aldığı konuların Türkiye’de hala gündem olması Gökalp’in fikir ve arayışlarının önemine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Türk Modernleşmesi, Kültür ve Uygarlık Kuramı, Kültür ve Uygarlık Kuramı

Kaynakça

• Aktay, A. (2014). Türk Modernleşmesinin Özgünlüğü Sorunu: Türk Aile Hukuku Örneği. Akademik İncelemeler Dergisi, 7(2), 93-106
• Anderson, B. (1993). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması (İ. Savaşır, Çev.). Metis Yayınları.
• Arai, M. (2022). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği (T. Demirel, Çev.). İletişim Yayınları.
• Atatürk, M. K. (2005). Atatürk’ün Bütün Eserleri (Cilt 17). Kaynak Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (1999). Tek Adam III. Remzi Kitabevi.
• Aydın, M. (2013). Kültür ve medeniyet ikilemine farklı bir bakış. S. Güder & Y. Çolak (Ed.), Yüceltme ve Reddiye Arasında “Medeniyet”i Anlamak. İstanbul.
• Berkes, N. (2013). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Doğu Batı Yayınları.
• Berkes, N. (2021). Felsefe ve Toplumbilim Yazıları. Yapı Kredi Yayınları.
• Black, C. E. (1986). Çağdaşlaşmanın İtici Güçleri (F. Gümüş, Çev.). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Cuche, D. (2023). Sosyal Bilimlerde Kültür Kavramı (T. Arnas, Çev.). Bağlam Yayınları.
• Çağatay, T. (2012). Ziya Gökalp (Hayatı, kuramı, etkinliği ve etkileri). H. Freyer, Sosyoloji Kuramları Tarihi (T. Çağatay, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Çelebi, N. (2007). Sosyoloji notları. Ankara: Anı Yayınları, 53-77.
• Çelik, C. (2010). Gökalp’in bir değişim dinamiği olarak kültür-medeniyet teorisi. Ü. Günay & C. Çelik (Ed.), Türk Kimliğinin Yeniden İnşası Bağlamında Ziya Gökalp (s. xx-xx). Kesit Yayınları.
• Davison, A. (2013). Laiklik ve Türkiye’nin kültürel modernleşmesi. E. F. Keyman (Ed.), Türkiye’nin Yeniden İnşası (s. xx-xx). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Dellaloğlu, B. F. (2017). Zamanın İçinden Dışından: Gelenek ve Modernlik Arasında. Heretik Yayınları.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1955). Ziya Gökalp. İstanbul: Türkiye Muallimler Birliği Neşriyatı, M. Sıralar Matbaası.
• Findley, C. V. (2019). Modern Türkiye Tarihi (G. Ayas, Çev.). Timaş Yayınları.
• Gencer, B. (2021). Tarihi mühendislikten içtimai mühendisliğe Türk modernleşmesi. Y. Koç & A. Palabıyık (Ed.), Türkiye’de Tek Partili Yıllar (1923-1950) (s. 19-129). Pınar Yayınları.
• Gökalp, Z. (1973). Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri I (R. Kardaş, Haz.). Milli Eğitim Basımevi.
• Gökalp, Z. (1980). Makaleler IX. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1990). Türkçülüğün Esasları (M. Kaplan, Haz.). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2009). Küçük Mecmua I (Ş. Filiz, Çeviyazı). Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları.
• Gökalp, Z. (2015). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Ötüken Yayınları.
• Göle, N. (2005). Modernleşme bağlamında İslami kimlik arayışı. S. Bozdoğan & R. Kasaba (Ed.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik içinde (s. 70-81). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Günay, Ü., & Çelik, C. (Ed.). (2010). Türk Kimliğinin Yeniden İnşası Bağlamında Ziya Gökalp. Kesit Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. (2013). Kemalizmin tarihi kökleri. İçinde A. T. Kuru & A. Stepan (Der.), Türkiye’de Demokrasi, İslam ve Laiklik. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kahraman, H. B. (2002). Postmodernite ve Modernite Arasında Türkiye. Everest Yayınları.
• Kahraman, H. B. (2008). Türk Siyasetinin Yapısal Analizi I. Agorakitaplığı.
• Kara, İ. (2014). Cumhuriyet Türkiye’sine Bir Mesele Olarak İslam 1. Dergâh Yayınları.
• Karakaş, M. (2015). Ziya Gökalp’e Yeniden Bakmak: Literatür ve Yeniden Değerlendirme. (Ed.) Ziya Gökalp Kitabı içinde Ankara: Hece Yayınları.
• Karpat, K. (2013). İslam’ın Siyasallaşması (Ş. Yalçın, Çev.). Timaş Yayınları.
• Kasaba, R. (2005). Eski ile yeni arasında Kemalizm ve modernizm. S. Bozdoğan & R. Kasaba (Ed.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik içinde (s. 12-28). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınlar
• Keyder, Ç. (2005). 1990’larda Türkiye’de modernleşmenin doğrultusu. S. Bozdoğan & R. Kasaba (Ed.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik içinde (s. 29-42). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Kreiser, K. (2024). Atatürk (D. Zaptçıoğlu, Çev.). İletişim Yayınları.
• Lewis, G. (2019). Trajik Başarı (M. F. Uslu, Çev.). Çeviribilim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017). Türkiye’de Din ve Siyaset. İletişim Yayınları.
• Mehmet Akif. (2021). Safahat. Sakarya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Özakpınar, Y. (2007). Kültür ve Medeniyet Üzerine Denemeler. Ötüken Yayınları.
• Parla, T. (2006). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de korporatizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şan, M. K. (2012). Baskıcı bir laiklik modeli olarak Türk laikliğinin anatomisi. Akademik İncelemeler Dergisi, 7(2), 1-25.
• Şentürk, R. (2006). İslam Dünyasında Modernleşme ve Toplumbilim. İz Yayınları.
• Timur, T. (1994). Türk Devrimi ve Sonrası. İmge Yayınları. Toprak, Z. (2015). Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji. Doğan Kitap. Volkan, V., & Itzkowitz, N. (2008). Ölümsüz Atatürk. Bağlam Yayınları.