Kutadgu Bilig’de Kavramsal Metaforlar

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 2, 377 - 399, 31.12.2017

Bayram Çetinkaya

Öz

11. yüzyılda Yûsuf Hâs Hâcib tarafından
kaleme alınan Kutadgu Bilig, sahip olduğu söz varlığı ile Türkçenin Karahanlı
dönemindeki kullanımına yönelik somut örnekler vermesi yanında dönemin kavram
dünyası ile ilgili bilgileri de barındırmaktadır.

Varlık, durum veya hareketler ile ilgili
edinilen tecrübeler, toplumun farklı alanlardaki kavramlarla ilişki kurmasını
sağlayabilmektedir. Özellikle karmaşık yapıya sahip, soyutluk arz eden
kavramların bilinen, daha somut nitelikteki kavramlarla ilişkilendirilmesi, bu
kavramların daha rahat anlamlandırılmasını sağlamaktadır. Kavramlar arası
benzetmeye dayalı olarak kurulan bu ilişkiler, toplum zihninde kavramsal metaforları
oluşturmaktadır. Araştırmacılar tarafından, düşünce sistemimizin doğal bir parçası
olarak görülen kavramsal metaforlar, somut nitelik arz eden dildeki metaforik ifadeler
içerisinde kendilerini hissettirirler. Dilde eşdizimsel yapılar içerisinde ve
deyimlerde en iyi şekilde görebildiğimiz metaforik yapılar, toplumun kavramlara
olan yaklaşımını ortaya koyması açısından öneme sahiptir.

Bu çalışmada Kutadgu Bilig’deki deyimlerde
yer alan metaforik yapılar sayesinde toplum zihninde varlığını hissettiğimiz kavramsal
metaforlar tespit edilmeye ve toplumun kavramlara olan yaklaşımı ortaya
konulmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kavramsal Metaforlar, Deyim, Kutadgu Bilig

Kaynakça

• Aksan, D. 1998. Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim, 2. Baskı, Ankara: TDK Yay.
• Arat, R.R. 1991. Kutadgu Bilig I Metin, 3. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
• Çetinkaya, B. 2001. Kutadgu Bilig'deki Deyimlerin Semantik ve Sentaktik İncelemesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
• Çetinkaya, B. 2006. Türkiye Türkçesinde Mutluluk ve Üzüntü Göstergeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. 2015. Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara: TDK Yayınları. Erdem, M. 2003. Türkmen Türkçesinde Metaforlar, Ankara: KÖKSAV.
• Fabiszak, M. 2001. The Concept of “Joy” in Old and Middle English-A semantic analysis, Piła: Wyzsza Szkoła Biznesu.
• Kövecses, Z. 2002. Metaphor: A practical Introduction, New York: Oxford University Press.
• Kövecses, Z. 2005. Metaphor in Culture, Cambridge: Cambridge University Press.
• Lakoff, G. 1987. Women, Fire, and Dangerous Things, Chicago: The University of Chicago Press.
• Lakoff, G. 1993. The Contemporary Theory of Metaphor, Metaphor and Thought, (Ed.) A. Ortony, Cambridge: Cambridge University Press, 202-251.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. 1980a. Conceptual Metaphor in Everyday Language, The Journal of Philosophy, 77(8), 453-486.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. 1980b. Metaphors We Live By, Chicago: The University of Chicago Press.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. 2010. Metaforlar – Hayat, Anlam ve Dil, (Çev.) G. Y. Demir, İstanbul: Paradigma.
• Riemer, N. 2016. Internalist Semantics Meaning, Conceptualization and Expression, The Routledge Handbook of Semantics, London:Routledge, 30-47.
• TDK. 2011. Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 11. Baskı.
• Uçar, E. 2017. Kutadgu Bilig Dizinindeki Bir Kelime Hakkında V: yig ‘1. çiğ; 2. kötü, fena’ üzerine, Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD) 1(1), 117-122.
• Üstüner, A. 1989. Karahanlıca ve Eski Anadolu Metinlerinde Deyimler, Atasözleri ve Kısa Hikâyeler, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• Yu, N. 1998. The Contemporary Theory of Metaphor: A Perspective from Chinese. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
• Yunusoğlu, M.K. 2016. Budist Türk Çevresi Eserlerde Metaforlar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.