Gecekondu (Squatter) Research in Turkey

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 2, 394 - 410, 30.06.2021

Muhammed Salim Danış Mehmet Karakaş

https://doi.org/10.32709/akusosbil.885410

Öz

Urbanization has been considered as a remarkable research field by the social scientists due to its influence on social life. In Turkey, several researches have been conducted on urbanization from pre-Republican period to the present as well. A considerable part of these research has been on the gecekondu (squatter). The problem of household emerging because of migrations after 1950s in Turkey has caused the gecekondu phenomenon and started a change especially within the major cities. The gecekondu arising as cheap and quick house construction have been regarded as a way of solution for those who migrated from rural to urban areas and their number have swiftly increased in the cities where the industrialization emerged. The emergence and rise of the gecekondus have become an investigation area for many sciences, notably for social sciences. It has been searched for what the gecekondus are and why they are constructed; who are residents, villagers or town-dwellers; how are their family structure and how can gecekondu problem be dealt with. This study focuses on the sociological studies on gecekondu since 1950s. It includes significant gecekondu studies in the literature from 1950 to 2000 and refers to the common characteristics of them. Their contents and general conclusions have been discussed. Also, this research looks for an answer about whether the gecekondu researches may vary based on periodical patterns or different point of views; whether the present issues may differ or not, if it does, what factors influence the difference.

Anahtar Kelimeler

Turkey, city, gecekondu (squatter), suburbs

Türkiye’de Gecekondu Araştırmaları

Öz

Toplumsal yaşam üzerindeki önemli etkisi nedeniyle kent, sosyal bilimciler tarafından önemli bir çalışma konusu olarak görülmektedir. Türkiye’de de Cumhuriyet öncesinden günümüze kadar kent üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların önemli bir bölümü ise gecekondu üzerinedir. 1950’lerden sonra Türkiye’de yaşanan göçler sonucunda ortaya çıkan konut sorunu, gecekondu olgusunu ortaya çıkarmış ve gecekondularla birlikte Türkiye’de özellikle büyük kentlerde bir değişim başlamıştır. Ucuz ve hızlı konut yapımı olarak ortaya çıkan gecekondular, köyden kente göçen aileler için bir çözüm yolu olarak görülmüş ve sanayileşmenin yaşandığı şehirlerde sayıları hızlı bir şekilde artış göstermiştir. Gecekonduların ortaya çıkışı ve artış göstermesi ise sosyal bilimciler başta olmak üzere birçok bilim alanının inceleme konusu haline gelmiştir. Gecekondunun ne olduğu, neden yapıldığı, gecekonduluların kim oldukları, köylü mü kentli mi oldukları, aile yapılarının nasıl olduğu ve gecekondularla nasıl baş edileceği gibi birçok sorun ekseninde çalışmalar yürütülmüştür. Bu çalışma, 1950’lerde ortaya çıkmaya başlayan gecekondu üzerine yapılmış sosyolojik çalışmalara odaklanmaktadır. 1950’den, 2000’e kadar gecekondu üzerine yapılmış ve literatürde önemli yer edinmiş gecekondu çalışmalarına yer verilmekte ve bu dönemde yapılan araştırmaların genel niteliklerine değinilmektedir. Bu çalışmaların içerikleri, ortaya koydukları genel sonuçlar ele alınmaktadır. Aynı zamanda gecekondu çalışmalarının dönemsel olarak veya bakış açısına göre farklılaşıp farklılaşmadığı, ele alınan konuların değişip değişmediği, değişti ise hangi faktörlerin etkili olduğu gibi sorulara da cevap aranmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, kent, gecekondu, varoş

Kaynakça

• Akyurt, M. A., ve Yaman, Ö. M. (2012). Türkiye’de kent sosyolojisi çalışmaları. K. Alver (Ed.) Kent Sosyolojisi İçinde (ss. 179 – 205), Ankara: Hece yayınları.
• Arlı, A. (2005). Cumhuriyet döneminde Türkiye'de şehirleşme ve gecekondu araştırmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (6), 283-352.
• Ayata, A. (1991). Gecekondularda Kimlik sorunu dayanışma örüntüleri ve hemşerilik. Toplum ve Bilim Dergisi, (51-52), 89 – 101.
• Ayata, S. (1996). Varoşlar, çatışma ve şiddet. Görüş Dergisi, 6, 18 – 22.
• Ayata, S., ve Güneş-Ayata, A. (1996). Konut, komşuluk ve kent kültürü. T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başbakanlığı.
• Erder, S. (1997). Kentsel gerilim: enformel ilişki ağları alan araştırması. Ankara: Umag Yayınları.
• Erder, S. (2001). İstanbul'a bir kent kondu: Ümraniye. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erman, T. (1998). Becoming" urban" or remaining" rural": the views of turkish rural-to-urban migrants on the" ıntegration" question. International Journal Of Middle East Studies, 30(4), 541-561.
• Erman, T. (2004). Gecekondu çalışmalarında ’öteki’ olarak gecekondulu kurguları. European Journal Of Turkish Studies. Social Sciences On Contemporary Turkey, (1). Doi: 10.4000/ejts.85
• Fındıkoğlu, Z. (1969). Erzurum şehirleşmesi ve gecekondu problemi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 26(1-4), 1-34.
• Geray, C. (1957). Ankara'da 158 gecekondu. Ankara Üniversitesi Sbf Dergisi, 12(01).
• Geray, C. (1968). Gecekondu sorununa toplu bir bakış. Amme İdaresi Dergisi, 2 (1). 11-28
• Gökçe, B. (1976). Gecekondu gençliği: Ankara 1971. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları
• Gökçe, B., Acar, F., Ayata, A., Kasapoğlu, A., Özer, İ., & Uygun, H. (1993). Gecekondularda ailelerarası geleneksel dayanışmanın çağdaş organizasyonlara dönüşümü. Ankara: TC Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yayınları.
• Hart, C. W. M. (1969). Zeytinburnu gecekondu bölgesi. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Heper, M. (1979). Türkiye’de gecekondu politikası üzerine bazı düşünceler. Amme İdaresi Dergisi, 12(4), 55-62.
• Heper, M., (1978). Gecekondu policy in Turkey: an evaluation, with a case study of Rumelihisarüstü squatter area in Istanbul. İstanbul: Boğaziçi University Publications.
• Işık, O., ve Pınarcıoğlu, M. M. (2002). Nöbetleşe yoksulluk: gecekondulaşma ve kent yoksulları: Sultanbeyli örneği. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karakaş, M. (2001). Tarihsel gelişim sürecinde kent kısıtlı tarihsellik anlayışı üzerine eleştirel bir yaklaşım. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 121- 132
• Karakaş, M. (2003). Modern bütünleşmeden postmodern farklılaşmaya kentte toplumsal etkileşim. Çağdaş Yerel Yönetimler, 12(2), 16-40.
• Karakaş, M. (2019). Kent, mekân ve toplum: mekân sosyolojisine giriş. M. Karakaş (Ed). Kent, Mekân ve Toplum içinde (ss. 15- 43), İstanbul: Tezkire Yayıncılık
• Karpat, K. H. (2003). Türkiye’de toplumsal dönüşüm. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kartal, S. K. (1978). Kentleşme ve insan. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Kartal, S. K. (1992). Ekonomik ve sosyal yönleriyle Türkiye’de kentlileşme, Ankara: Adım Yayıncılık.
• Keleş, R. (1972). 100 Soruda Türkiye'de şehirleşme, konut ve gecekondu. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Kıray, M. (1972). Gecekondu: Az gelişmiş ülkelerde hızla topraktan kopma ve kentle bütünleşememe. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 27(03), 561-573. doi: 10.1501/SBFder_0000001108.
• Kıray, M. (1998). Gecekondular. Kentleşme yazıları içinde (ss. 19-27), İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kongar, E. (1982). Kentleşen gecekondular ya da gecekondulaşan kentler sorunu. Kentsel Bütünleşme içinde (ss. 23-54), Ankara: Türkiye Geliştirme Araştırmaları Vakfı Yayını.
• Öğretmen, İ. (1957). Ankara’da 158 gecekondu. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Şatıroğlu, A. (2011). Türkiye'de kent araştırmalarının değişimi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(22), 347-363.
• Şenyapılı, T. (1981). Gecekondu çevre işçilerin mekânı. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayını.
• Şenyapılı, T. (1998). Cumhuriyet’in 75. yılı, gecekondunun 50. yılı. 75 yılda değişen kent ve mimarlık içinde (ss. 301-311), İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Şenyapılı, T. (2004). “Baraka”dan gecekonduya Ankara’da kentsel mekânın dönüşümü: 1923 – 1960. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tatlıdil, E. (1989). Kentleşme ve gecekondu. Ege Ünv. Eğt. Fak. Yayınları: İzmir.
• Tekeli, İ., Gülöksüz, Y., Okyay, T. (1976). Gecekondulu, dolmuşlu, işportalı şehir. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Türkdoğan, O. (1974). Yoksulluk kültürü: gecekonduların toplumsal yapısı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi
• Vergin, N. (1986). Hızlı şehirleşmenin sosyolojik ve siyasal sonuçları. Sisav (Der.), Hızlı Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Sosyal Sorunlar, İstanbul: Sisav Yay.
• Yasa, İ. (1966). Ankara'da gecekondu aileleri. Ankara: Akın Matbaası.
• Yörükan, T. (1968). Gecekondu ve gecekondu bölgelerinin sosyo-kültürel özellikleri. Ankara: İmar ve İskân Bakanlığı MGM SAD
• Zadil, E. (1949). İstanbul'da mesken meseleleri ve gecekondular. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 2, 65-87.