Cumhuriyet’ten Günümüze Türkiye’de Felsefe

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı - 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı, 385 - 402, 29.11.2023

Mustafa Kaya

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1345907

Öz

Türkiye’nin Cumhuriyet deneyimi, “Cumhuriyet” sözcüğünü basitçe bir yönetim şekli olmaktan çok daha öte bir anlam yüküyle donatmıştır. Cumhuriyet, siyasetten ve hukuktan ekonomiye, eğitimden dine, bilimden sanata ve dile kadar toplum hayatının bütün kurumlarında hızlı ve derin bir değişikliği, bir bakıma yeni Türk tininin oluşumunu ifade etmektedir. Fakat bir tinin, ruhun oluşturulması ancak tinsel olabilir. Bir milletin tini kullandığı dilde ve onun yaratımlarında, özellikle sanat, bilim ve felsefede şekillenir. Bu tinsel yaratımların başlıca var olma koşulu özgürlüktür. Cumhuriyet’in temel özelliklerinden biri de insanın özerkliğine, özgürlüğüne ve eşitliğine dayanan bir kurum olmasıdır. Sanat, bilim ve felsefe de bu alanda verilen mücadelelerin sonucunda ortaya çıkabilir. İşte Türkiye’de felsefe Cumhuriyet’le birlikte akademik alanda bu mücadele sonucu ortaya çıkmıştır. Peki, dünden bugüne Türkiye’de felsefede ne tür değişikler olmuştur? Geçen yüzyıl boyunca felsefeye dair bakış açılarında bir değişim söz konusu mudur? Bir felsefe geleneği oluşmuş mudur? İşte bu çalışmada Cumhuriyet’ten günümüze kadar geçen yüzyılda Türkiye’deki felsefe gerçekliğini bütünlüklü bir şekilde görmeye çalışacağız. Öncelikle felsefenin yüzyıl içindeki genel seyrini özetlemeye, ardından felsefeye dair bakış açılarını yansıtmaya ve son olarak da bir felsefe geleneğimizin mevcut olup olmadığıyla ilgili tartışmaları sunacağız. Bütün bunları yaparken Cumhuriyet döneminde kurulan ilk felsefe bölümünden günümüze felsefe hocalarının deneyimleri ve görüşlerinden yararlanacağız.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, felsefe, Türkiye’de felsefe, gelenek

Philosophy in Türkiye from the Republic to the Present

Öz

Türkiye’s experience with the Republic has endowed the term “Republic” with a meaning that goes far beyond a mere form of governance. The Republic signifies a rapid and profound transformation in all aspects of society, ranging from politics and law to the economy, education, religion, science, art, and language, ultimately leading to the formation of a new Turkish mentality. However, the creation of a mentality, a soul, can only be spiritual. The spirit of a nation is shaped through the language it employs and its creations, particularly in art, science, and philosophy. The main condition of existence of these spiritual creations is freedom. One of the fundamental characteristics of the Republic is its foundation on human autonomy, freedom, and equality. Art, science, and philosophy can emerge as a result of the struggles undertaken in this field. In Türkiye, philosophy emerged in the academic arena as a result of these struggles alongside the Republic. So, what kind of changes have occurred in philosophy in Türkiye from the past to the present? Has there been a shift in perspectives on philosophy throughout the last century? Has a philosophical tradition been formed? In this study, we will attempt to comprehensively examine the reality of philosophy in Türkiye from the Republic to the present day. Firstly, we will summarize the general course of philosophy over the past century, then reflect on the perspectives on philosophy, and finally, present the debates regarding the existence of a philosophical tradition. Throughout this analysis, we will draw on the experiences and opinions of philosophy professors from the first philosophy department established during the Republican era until the present.

Anahtar Kelimeler

Republic, philosophy, philosophy in Türkiye, tradition

Kaynakça

• Akarsu, B. (1986). Felsefe, dil, dil devrimi kültür ve ahlak konusunda söyleşi. A. Kaynardağ (Ed), Felsefecilerle söyleşiler, içinde, (s. 176-212), İstanbul: Elif Kitabevi.
• Altuğ, T. (2022). Hakikat korkusu, Türkiye'nin tini ve felsefe. İstanbul: Sia Kitap.
• Berktay, H. (2018). Cumhuriyet ideolojisi ve Fuat Köprülü. İstanbul: Kopernik Kitap.
• Bıçak, A. (2012). Felsefe anlayışımızdaki sorunlar, A. İbişi Temelli, D. Ç. Sarı, N. Öztanrıkulu, Ş. Özel (Haz), Türkiye'de felsefenin geleneği ve geleceği, içinde, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları
• Bıçak, A. (2022). Türkiye'de felsefenin gerçekliği ve eleştirisi. İstanbul: Dergah.
• Cündioğlu, D. (2017). Felsefe'nin Türkçesi. İstanbul: Kapı.
• Denkel, A. (1997). Düşünceler ve gerçekler I. İstanbul: Göçebe.
• Duralı, T. (2009). "Kutadgu Bilig"in onbeşinci sayısının yayımlanması münasebetiyle felsefe, herkesin harcı mıdır? Kutadgu Bilig (15), 7-18.
• Duralı, T. (2010). Darulfünun felsefe bölümü yüz on yaşında. Kutadgu Bilig (18), 11-32.
• Fındıkoğlu, Z. F. (2012). Türkiye'de ilmi ve felsefi hayatın inkişafı şartları. R. Alpyağıl, (Der), Türkiye'de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kurmaya Çalışmak, Feylesof Simalardan Seçme Metinler I. içinde (s. 278-293), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Gökberk, M. (1982). Macit Gökberk'le konuşma, felsefe ve kültür sorunları. Yazko Felsefe Yazıları I, 17-30.
• Gökberk, M. (1983). Macit Gökberk armağanı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gökberk, M. (1997). Değişen dünya değişen dil. İstanbul: Yapı Kredi.
• Gürsoy, K. (2006). Bir felsefe geleneğimiz var mı? İstanbul: Etkileşim.
• İnam, A. (2004). Cumhuriyet döneminde Türkiye'deki felsefenin serüveni. V. Türk kültürü kongresi, Cumhuriyetten günümüze Türk kültürünün dünü, bugünü ve geleceği. V, (s. 53-69). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İnam, A. (2009). Yaşamla yoğrulmuş bilgi. İstanbul: Say.
• İzzet, M. (1989). Üniversitede felsefe dersleri "makaleler". M. C. Demircioğlu, (Ed), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İzzet, M. (2014). Mehmet İzzet (1891-1930), M. C. Demircioğlu, (Ed), Çağdaş Türk düşüncesinden tanıklıklar içinde (s. 323-332), Ankara: Aktif Düşünce.
• Kafadar, O. (2000). Türkiye'de kültürel dönüşümler ve felsefe eğitim. İstanbul: İz.
• Karakuş, R. (2015). Felsefe serüvenimiz. Ankara: Aktif Düşünce.
• Kaynardağ, A. (2001). Üniversitelerimizde ders veren Alman felsefe profesörleri. B. Çötüksöken (Ed), Cumhuriyet döneminde Türkiye'de öğretim ve araştırma alanı olarak felsefe içinde (s. 384-400). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Küyel, M. T. (1976). Türkiye'de Cumhuriyet döneminde felsefe eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
• Özlem, D. (1999). Siyaset, bilim ve tarih bilinci, İstanbul: İnkılap.
• Özlem, D. (2014). Persona, İstanbul: Notos
• Özlem, D. (2015). Türkçe'de felsefe, İstanbul: Notos
• Somar, Z. (2012). Bizde felsefe ruhu ve sistem anarşizmi. R. Alpyağıl, (Der), Türkiye'de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kurmaya Çalışmak, Feylesof Simalardan Seçme Metinler I. içinde (s. 610-613), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Uygur, N. (1986). Felsefe, dil, kültür ve eğitim konusunda söyleşi. A. Kaynardağ (Ed), Felsefecilerle Söyleşiler. içinde, (s. 121-174), İstanbul: Elif Yayınları.
• Uygur, N. (1988). Türk felsefesinin boyutları. İstanbul: Gerçek.
• Ülken, H. Z. (2012). Fikir ananesi. R. Alpyağıl, (Der), Türkiye'de bir felsefe gelen-ek-i kurmaya çalışmak, feylesof simalardan seçme metinler I. içinde, (s. 357-360). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ülken, H. Z. (2013). Türkiye'de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Vural, M. (2018). Tanzimat'tan günümüze Türkiye'de felsefe. Ankara: Elis.