Home Textile Designs Inspired by 16th and 17th Century Ottoman Kaftans with Leaf and Hatayi Motifs and Sample Application

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 4, 1479 - 1508, 25.12.2023

Vildan Bağcı , Ecem Kiper

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1111698

Öz

The Ottoman Empire, which continued its existence from the 13th century to the 20th century, experienced its golden age in the art of fabric with its rising period and reached its peak in art by giving its most important works in the 16th century. Woven fabrics have become a symbol element embodying the power and magnificence of the state. In the study, it is aimed to make an original home textile collection and sample application on the theme of "Dynasty" inspired by the pattern and color harmony in the caftans. The theoretical content of this study was obtained by scanning online and written sources. The place of floral motifs in Ottoman fabric art is explained and "hatayi and leaf" motifs, which are among the floral motifs used in Ottoman fabrics in the 16th century, the most brilliant period, are conveyed. In the application method, a total of 12 original home textiles were designed in three combinations in four groups, inspired by the motifs of "leaf and hatayi", and all the process steps that developed during the design process were explained. The study revealed that a group of original home textile collection designs can be produced by printing on fabric with digital printing technique. The study is expected to be useful in keeping the unique motifs of our traditional culture alive with the current interpretation, applying these motifs in different areas, transferring them to future generations, to be an exemplary resource for interested researchers and designers.

Anahtar Kelimeler

Ottoman caftan, leaf motif, hatayi motif, design, home textile

16 ve 17. Yüzyıl Yaprak ve Hatayi Motifli Osmanlı Kaftanlarından Esinlenilen Ev Tekstil Tasarımları ve Örnek Uygulama

Öz

13. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar asırlar boyu varlığını sürdüren Osmanlı Devleti, yükseliş dönemi ile kumaş sanatında da altın çağını yaşamış ve 16. yüzyılda en önemli eserleri vererek sanatta doruk noktasına ulaşmıştır. Dokunan kumaşlar temel ihtiyaçlar dışında manevi bakımdan da önem taşımış, devletin güç ve ihtişamını içeren simge unsuru olmuşlardır. Çalışmada kaftanlar üzerindeki desen ve renk uyumundan esinlenilerek “Hanedan” konulu özgün ev tekstil koleksiyonu ve örnek uygulama yapılması amaçlanmıştır. Bu çalışmanın teorik içerik bölümü online ve yazılı kaynak taraması ile elde edilmiştir. Osmanlı kumaş sanatında bitkisel motiflerin yeri açıklanmış ve en parlak dönem olan 16. yüzyılda geçen süreç içinde Osmanlı kumaşlarında kullanılan bitkisel motiflerin arasında yer alan “hatayi ve yaprak” motifleri ele alınmıştır. Uygulama yöntemi kullanılan tasarım çalışmalarında “yaprak ve hatayi” motiflerinden esinlenilerek üçerli kombin şeklinde dört grup olarak toplam 12 adet özgün ev tekstili (nevresim takımı) tasarımı yapılmış ve tasarım sürecinde gelişen tüm işlem basamakları ekran görüntüsü alınarak açıklanmıştır. Çalışma, bir grup özgün nevresim takımı tasarımının baskı tekniği ile kumaş üzerine basılarak üretilebilir nitelikte olduğunu ortaya çıkarmıştır. Çalışmanın, geleneksel kültürümüzün kendine özgü motiflerinin güncel yorumla yaşatılması, bu motiflerin farklı kullanım alanlarında uygulanması, gelecek nesillere aktarılması, tasarımcılar için farkındalık yaratılması ve bu alanda ilgilenen araştırmacılar için örnek bir kaynak olması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı kaftan, yaprak motifi, hatayi motifi, tasarım, ev tekstili

Etik Beyan

Bu çalışmanın ilk hali 23.05.2021 tarihinde Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Tekstil Tasarımı Anabilim Dalı Tekstil Tasarımı Tezli Yüksek Lisans Programı LE3801201 kod numaralı “Tekstilde Motif ve Semboller” dersinde proje olarak hazırlanmıştır.

Kaynakça

• Akkaya, D. (2007). İstanbul Topkapı Sarayında bulunan kaftan kumaşlarındaki motif, desen ve kompozisyon özellikleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akpınarlı, H. F. (2008). Osmanlı dokumalarındaki kuş motifinin incelenmesi. Ciepo-18 Erken-Osmanlı ve Osmanlı Araştırmaları, Uluslararası Komitesi-15. Sempozyumu, Zagrep-Hırvatistan.
• Akpınarlı, H. F. ve Balkanal, Z. (2012). 16-18. yüzyıllarda İstanbul'da üretilen kumaşlarda bitkisel bezemelerin incelenmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 5(10), 179-209. Url: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mahder/issue/28392/301951
• Algan, Ş. (2005). 19. yüzyıl Osmanlı saraylarında kullanılan kumaşlar ve bu kumaşlarda hereke fabrika-i hümayunu ‘nün yeri ve günümüze yansımaları (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Alpat, F. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nun 15. yüzyıl ve 18. yüzyıllar arası saray kumaşlarında kullanılan bitkisel üslup. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 26-49. Url: https://dergipark.org.tr/tr/pub/bujss/issue/3862/51605
• Atila, O. (2003). Şah Kulu'nun motif ve desen üslubu-16. yüzyılda saray nakkaşhanesinin sernakkaşı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Birol, İ. ve Derman, Ç. (1991). Türk Tezyînî Sanatlarında Motifler. İstanbul: Kubbe Altı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı.
• Chaves, M.V. (2016). 15. ve 19. yüzyıl Osmanlı kumaşlarında desen tasarımları ve çözümlemeleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Devellioğlu, F. (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın.
• Gezer, Ü. (2012). 16. yüzyıl Osmanlı kumaşlarındaki motiflerin sembolik yönden incelenmesi ve günümüze yansımaları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gürcüm, B. ve Kartal, S. (2018). Seraser dokumalardan esinlenen bir tekstil koleksiyonu. Akademik Sanat, 3(6), 64-85. Url: https://dergipark.org.tr/tr/pub/akademiksanat/issue/42391/488480
• Gürsu, N. (1988). Türk dokumacılık sanatı çağlar boyu desenler, İstanbul: Redhouse.
• Keskiner, C. (1991). Türk motifleri, İstanbul: Turing ve Otomobil Kurumu.
• Kızkapan, E. (2015). Milli saraylarda kullanılan kumaşlar ve üslupları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Koca, S. (2021). Osmanlı İmparatorluğu’nda mekan tekstilleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Altınbaş Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Mutlu, S. ve Hünerel, Z. (2018). Sultan Genç Osman’a Ait Kaftanlardan Esinlenerek Oluşturulan Giysi Tasarımları, Kalemişi Dergisi, 6(13), 381-395. DOI: 10.7816/kalemisi-06-13-02
• Öğsüz, N. (2013). 16. ve 17. yüzyıl Osmanlı saray sanatındaki karanfil motifleri ile çatma ve kemhalardaki karanfil motiflerinin karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Özkeçeci, İ ve Özkeçeci, Ş. B. (2007). Türk sanatında tezhip, İstanbul: Seçil.
• Öztoksoy, Ö. N. (2007). 16. ve 18. yüzyıl Osmanlı Hint-Babür kumaş sanatları etkileşimleri (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Salman, F. (1998). Tarihi Türk kumaşlarında desen ve renk anlayışı. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0 (4), 141-154. Url: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsed/issue/2566/33050
• Sünnetçiler, N. (2011). Klasik dönem Osmanlı kumaş sanatında saz yolu üslubu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Tezcan, H. (1995). Kumaş Sanatı, İstanbul: Geleneksel Türk El Sanatları.
• URL 1. 16. Yüzyıla Ait Hatayi Grubu Motifli Kumaş. https://www.mfa.org/collections/object/fabric-length-70249 (Erişim Tarihi: 21.03.2021).
• URL 2. 16. Yüzyıl Yaprak Motifi İle Düzenlenen Kemha Kumaş. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451101 (Erişim Tarihi: 25.03.2021).
• URL 3. 16. Yüzyıl Sonları Yaprak Motifi İle Düzenlenen Kemha Kumaş. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451100 (Erişim Tarihi: 25.03.2021).
• URL 4. 16. Yüzyıl Hançer Yaprağı ve Kozalak Motifi İle Düzenlenen Kadife Kumaş. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/446873 (Erişim Tarihi: 25.03.2021).
• URL 5. 16. Yüzyıl Saz Yolu Üslubuna Örnek Kaftan, Topkapı Sarayı Müzesi. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;isl;tr;mus01_a;32;en (Erişim Tarihi: 17.04.2022).
• Usta, E. (2019). Dünya müzelerinde Osmanlı kumaş ve halıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uşak, Y. (2008). Türk el sanatlarındaki bitkisel motifler ve makine halısı baskı desenlerinde kullanımı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yağan, Y.Ş. (1978). Türk el dokumacılığı, İstanbul: Apa Ofset.
• Yıldırım, L. (2007). Günümüz ev tekstili tasarımını etkileyen faktörlerin saptanması ve türk ev tekstilindeki durumu (Sanatta yeterlik tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.