Bürokrasinin İki Yüzü ve Paylaşılan Liderlik: Okulun Bürokratik Yapısının Okul Yöneticilerinin Paylaşılan Liderlik Davranışlarına Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 3, 983 - 996, 27.09.2024

Zeynep Umur Erkuş , Mahire Aslan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1206287

Öz

Bu çalışmada öğretmenlerin algılarına dayalı olarak, okulların bürokratik yapısının okul yöneticilerinin paylaşılan liderlik davranışları üzerindeki etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma verileri beşli likert tipindeki Okul yapısının etkililiği ölçeği ve paylaşılan liderlik ölçeği ile toplanmıştır. Araştırmanın örneklemi 256 ilkokul ve ortaokul öğretmeninden oluşmaktadır. Veri analizinde değişkenler arasındaki nedensel ilişkileri tespit etmek için regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda okul yöneticilerinin paylaşılan liderlik davranışları, öğretmenlerin algılarına göre, çoğunlukla düzeyindedir. Okuldaki bürokrasinin kolaylaştırıcı boyutu çoğunlukla düzeyinde engelleyici boyutu ise nadiren düzeyindedir. Paylaşılan liderlik puanları öğretmenlere ait cinsiyet, branş, kıdem değişkenlerine göre farklı değildir, okul türü değişkenine göre düşük düzeyde anlamlı fark vardır. Bürokratik yapı puanları cinsiyet ve kıdem değişkenlerine göre farklı değildir. Ancak engelleyici bürokrasi puanlarında okul türü ve branş değişkenlerine göre düşük düzeyde farklılık vardır. Yapılan çoklu doğrusal regresyon analizi sonuçları, öğretmenlerin okuldaki kolaylaştırıcı ve engelleyici bürokrasi algılarının okul yöneticilerinin paylaşılan liderlik davranışına ilişkin algılarının anlamlı bir yordayıcısı olduğunu göstermektedir. Kolaylaştırıcı bürokrasi ile paylaşılan liderlik arasında pozitif yönlü orta düzey, engelleyici bürokrasi, ile paylaşılan liderlik arasında negatif yönlü orta düzey ilişkinin olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Bürokratik Yapı, Engelleyici Bürokrasi, Kolaylaştırıcı Bürokrasi, Paylaşılan Liderlik, Bureaucratic Structure, Coercive Bureaucracy, Enabling Bureaucracy, Shared Leadership, Distribured Leadership

The Two Faces of Bureaucracy and Shared Leadership: The Effect of School Bureaucratic Structure on School Administrators' Shared Leadership Behaviors

Öz

In this study, it was aimed to examine the effect of the bureaucratic structure of the schools on the school administrators’ shared leadership behaviors according to the perceptions of the teachers. The research data were collected with a five-point Likert type scale of effectiveness of school structure and shared leadership scale. The sample of the research consists of 256 primary and secondary school teachers. In data analysis, descriptive statistics such as frequency and percentage calculation, t-test, one-way analysis of variance, Mann Whitney U and Kruskall Wallis tests for unrelated samples to calculate the differences between group means, and standard multiple regression analysis to determine causal relationships between variables were used. According to the results of the research, the shared leadership behaviors of school administrators are mostly at the level of the teachers' perceptions. The enabling sub scale of the bureaucracy in the school was determined mostly, while the coercive sub scale aspect was determined rarely. Shared leadership scores are not different according to teachers' gender, branch and seniority variables, there is a low level of significant difference according to the school type variable. Bureaucratic structure scores are not different according to gender and seniority variables. However, there is a low level of difference in coercive bureaucracy scores according to school type and branch variables. The results of the multiple linear regression analysis show that teachers' perceptions of enabling and coercive bureaucracy at school are a significant predictor of school administrators' perceptions of shared leadership behavior. There is a moderate positive relationship between shared leadership and enabling bureaucracy, and a moderate negative relationship between coercive bureaucracy.

Anahtar Kelimeler

Bureaucratic Structure, Coercive Bureaucracy, Enabling Bureaucracy, Shared Leadership, Distribured Leadership

Kaynakça

• Adler, P. S., & Borys, B. (1996). Two types of bureaucracy: Enabling and coercive. Administrative Science Quarterly, 41(1), 61–89. https://doi.org/10.2307/2393986
• Akgün, Ö.F. (2019). Dağıtımcı liderliğin okul türüne ve müdürlerin belirli özelliklerine göre incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü.
• Alagöz, T. , Aydoğan, A. , Durmaz, S. & Alagöz, A. (2022). Paylaşılan liderliğin okul etkililiği üzerindeki etkisi . International Journal of Active Learning , 7 (1) , 84-99 . https://doi.org/10.48067/ijal.1110702
• Ağıroğlu-Bakır, A. (2013). Öğretmenlerin paylaşılan liderlik ve örgütsel bağlılık algıları arasındaki ilişkinin analizi. (Yayınlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Aydın, M. (2014). Eğitim Yönetimi. Gazi Kitabevi.
• Alanezi, A. (2016). The relationship between shared leadership and administrative creativity in Kuwaiti schools. Management in Education, 30(2), 50-56. https://doi.org/10.1177/0892020616643159
• Baloğlu, N. (2011). Dağıtımcı liderlik: okullarda dikkate alınması gereken bir liderlik yaklaşımı. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 12(3), 127-148. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefad/issue/59494/855126
• Baloğlu, N. (2012). Değerler temelli liderlik ile dağıtımcı liderlik arasındaki ilişkiler: Okul müdürünün davranışını değerlendirmeye dönük nedensel bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1367-1378. https://hdl.handle.net/20.500.12513/458
• Bilgivar, O. ve Yalçın, E. (2022). Investigation of Shared Leadership Behaviours of School Principals According to Teachers' Perception. Cumhuriyet International Journal of Education. 11(2):348-360. https://doi.org/10.30703/cije.1017621
• Buluç, B. (2009). İlköğretim okullarında bürokratik okul yapısı ile okul müdürlerinin liderlik stilleri arasındaki ilişki, Eğitim ve Bilim, 34(152), 71-86. http://eb.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/9
• Can, A. (2014). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Ankara: Pegem.
• Chang, I. H. (2011). A study of the relationships between distributed leadership, teacher academic optimism and student achievement in Taiwanese elementary schools. School Leadership & Management, 31(5), 491-515. https://doi.org/10.1080/13632434.2011.614945
• Christy, M. J. K. (2008). A comparision of distributed leadership readiness ın elemantary and middle school (Unpublished doctoral dissertation) University of Missiori.
• Cooper, G. (2012). Examining the transformational and distributive leadership styles of secondary principals: a mixed methods study (Doctoral dissertation, Texas Tech University).
• Copland, M. A. (2003). Leadership of inquiry: building and sustaining capacity for school improvement. Educational Evaluation and Policy Analysis, 25(4), 375–395.
• Çınar, A. (2015). Ortaöğretim kurumlarında paylaşılan liderlik algısı: Gerçek mi? Olabilir mi? Hayal mi?. (Yayınlanmamış yüksel lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çobanoğlu. N. (2019). İlk ve ortaokullardaki paylaşılan liderlik ile pozitif psikolojik sermayenin bazı değişkenler açısından incelenmesi ve aralarındaki ilişkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Dönder, H. H. (2006). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ve bürokrasi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü-Afyonkarahisar.
• Duignan, P; Bezzina, M (2006). Building a capacity for shared leadership in schools teachers as leaders of educational chance. Educational Leadership Conference February, University of Wollongong.
• Elmore, R. (2000). Building a new structure for school leadership. Washington, DC: The Albert Shanker Institute.
• Erdoğan, U. (2012). İlköğretim okullarının bürokratik yapıları ile öğretmenlerin örgütsel sosyalleşmeleri arasındaki ilişki (Malatya ili örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Eryılmaz, B. (2010), Bürokrasi ve Siyaset: Bürokratik Devletten Etkin Yönetime. Alfa Yayınları. Fraenkel, J.R. ve Wallen, N.E. (2006). How to design and evaluate research in education (6th ed.). New York: McGraw-Hill.
• Goksoy, S. (2016). Analysis of the Relationship between Shared Leadership and Distributed Leadership. Eurasian Journal of Educational Research, 65, 295-312. https://dergipark.org.tr/en/pub/ejer/issue/42412/510649
• Gouldner, A. (1954). Patterns of industrial bureaucracy. Free Press.
• Gronn, P. (2002). Distributed leadership as a unit of analysis, Leadership Quarterly 13: 423–51. https://doi.org/10.1016/S1048-9843(02)00120-0
• Harris, A. (2003). Teacher Leadership as Distributed Leadership: heresy, fantasy or possibility? School Leadership & Management, 23(3). 313-324. https://doi.org/10.1080/1363243032000112801
• Harris, A. (2004). Distributed Leadership and School Improvement. Educational Management Administration & Leadership.32(1) 11–24. https://doi.org/10.1177/1741143204039297
• Harris, A. (2008). Distributed leadership: according to the evidence. Journal of Educational Administration, 46 (2), 172-188. https://doi.org/10.1108/09578230810863253
• Harris, A. (2011). Distributed leadership: Implications for the role of the principal. Journal of Management Development, 31(1), 7-17. https://doi.org/10.1108/02621711211190961
• Heck, R. H., & Hallinger, P. (2009). Assessing the contribution of distributed leadership to school improvement and growth in math achievement. American Educational Research Journal, 46(3), 659-689. https://doi.org/10.3102/0002831209340042
• Heck, R. H., & Hallinger, P. (2010). Testing a longitudinal model of distributed leadership effects on school improvement. The leadership quarterly, 21(5), 867-885. https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2010.07.013
• Hoy, W. K. ve Miskel, C. G. (2015). Eğitim yönetimi: Teori araştırma ve uygulama. (Çev. Ed. S. Turan). Ankara: Nobel.
• Hoy, W.K. ve Sweetland, S.R. (2000), School bureaucracies that work: enabling, not coercive, Journal of School Leadership, Vol. 10, 525-41. https://doi.org/10.1177/105268460001000603
• Hughes, W., & Pickeral, T. (2013). School climate and shared leadership.School Climate Practices for Implementation and Sustainability, 26.
• Jacobs, G. E. (2010). The relationship between distributed leadership as practiced by principals and the organizational commitment of the teachers. Yayınlanmamış doktora tezi. Georgia Southern University. USA.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Korkmaz, E. (2011). İlköğretim okulu yöneticilerinin paylaşımcı liderlik davranışlarını gösterme düzeyleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Kösterelioğlu, M. A. (2015). The effect of teachers' shared leadership perception on academic optimism and organizational citizenship behaviour: a Turkish case. International Journal of Leadership in Education, 1-13. https://doi.org/10.1080/13603124.2015.1066868
• Malloy, J., & Leithwood, K. (2017). Effects of Distributed Leadership on School Academic Press and Student Achievement. In How School Leaders Contribute to Student Success (pp. 69-91). Springer International Publishing.
• Mascall, B., Leithwood, K., Strauss, T., & Sacks, R. (2009). The relationship between distributed leadership and teachers’ academic optimism. In Distributed leadership (pp. 81-100). Springer Netherlands.
• Mintzberg, H. (2014). Örgütler ve Yapıları. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ömeroğlu, Ö. (2006). Okul yönetiminde bürokrasi ile öğretmenlerin okula ilişkin tutumları arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü-İzmir.
• Özer, N. (2010). İlköğretim okullarının örgütsel diriklik, bürokratiklik ve örgüt normları açısından analizi (Yayınlanmamış doktora tezi) İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Özer, N. ve Beycioğlu, K. (2013). Paylaşılan liderlik ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. İlköğretim online, 12(1), 77‐86. https://dergipark.org.tr/en/pub/ilkonline/issue/8586/106671
• Özmusul, M. (2018). Okul yönetiminde karar sürecine öğrenci, veli ve personelin katılması: Paylaşımcı liderlik bakımından bir analiz. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi. Kuram ve Uygulama.1 (2) , 94-103. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijls/issue/41407/436101
• Öztürk, N. (2001). Liselerde bürokratikleşme ve öğretmenlerin stres düzeyleri. (Yayınlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Rivers, S. D. (2010). Leadership as a distributed phenomenon: a study of shared roles and 3rd grade student achievement. Unpublished Doctoral Dissertation. Capella University.
• Robert, L. P. & You, S. (2013). Are you satisfied yet? Shared leadership, trust and individual satisfaction in virtual teams. iConference 2013 Proceedings (pp. 461-466). https://doi.org/10.9776/13255
• Robinson, V. M. (2008). Forging the links between distributed leadership and educational outcomes. Journal of educational administration, 46(2), 241-256. https://doi.org/10.1108/09578230810863299
• Sevim, H. İ. & Kaya, A. (2022). Okullardaki Dağıtımcı Liderlik İle Örgütsel Mutluluk Arasındaki İlişki. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama,5 (2) , 86-106. https://doi.org/10.52848/ijls.1094287
• Sivri, H., & Beycioğlu, K. (2017). Okullardaki Paylaşılan Liderliğe İlişkin Ampirik Araştırmaların İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi Dergisi, 23(1), 135-163. https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/223281/
• Small, E. E. (2007). Shared leadership: A social network analysis. The University of Tennessee. Unpublished Doctoral Dissertation. University of Tennessee - Knoxville.
• Spillane, J. P. (2006). Distributed leadership. San Francisco: Jossey-Bass. Spillane, J., Halverson, R. & Diamond, J. B. (2001). Investigating School Leadership Practice: A Distributed Perspective. American Educational Research Association, 30 (3), 23-28. https://doi.org/10.3102/0013189X030003023
• Terrell, H. P. (2010). The relationship of the dimensions of distributed leadership in elementary schools of urban districts and student achievement. Unpublished Doctoral Dissertation, The George Washington University.
• Yener, S. (2014). Özel ortaöğretim kurumlarında paylaşılan liderlik davranışı ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkide psikolojik güvenlik algısının aracı değişken ilişkisinin araştırılması. (Yayınlanmamış doktora tezi). Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, A. İ. (2013). İlköğretim okulu öğretmenlerinin paylaşılan liderlik davranışları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Yılmaz, D. (2014). Dağıtılmış liderliğin örgütsel güven ile algılanan örgütsel destek ve okul başarısıyla ilişkisi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.