Ziya Gökalp’in İslamcılığa Bakışı

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: Ölümünün 100. Yılında Ziya Gökalp ve Sosyoloji Sempozyumu Özel Sayısı, 110 - 120, 27.12.2024

Ahmet Ayhan Koyuncu

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1569347

Öz

Tanımlaması güç ve karmaşık bir kavram olan İslamcılık, son dönem Osmanlı düşünce ve siyaset dünyasında oldukça etkili olmuş bir tarz-ı siyasettir. Genelde İslam dünyasının özelde ise Osmanlı Devleti’nin içine düşmüş olduğu bunalımdan kurtuluş yolu arayışı olarak nitelendirilebilir. Sultan II. Abdülhamid tarafından uygulamaya konmuş olan İslamcılık, sınırlar içerisindeki tüm unsurları eşit vatandaş olarak tanımlayan ve ulus-üstü bir kimlik kurgulamaya çalışan Osmanlıcılık siyasetinin iflas etmesinden sonra ortaya çıkmıştır. Ortaya çıktığı dönemde pek çok siyasetçi ve aydının gündemine giren İslamcılık, Türkiye’de sosyolojinin kurucu ismi olan Ziya Gökalp’in de düşünce dünyasında önemli bir yer etmiştir. Gökalp, gerek son dönem Osmanlısında gerekse Cumhuriyet Türkiye’sinde sosyal ve siyasal düşünceleri ile damga vurmuş bir isimdir. Düşünce dünyasının ilk safhalarında Osmanlıcı ve İslamcı bir karaktere sahip olan Gökalp, sonraki süreçte Türkçülüğe evirilmiştir. Bu çalışmada Gökalp’in Osmanlıcılıktan Türkçülüğe evirilme süreci ve bu süreçte İslamcılığa bakışı, yaşanan değişim bağlamında ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, İslamcılık, Türkçülük, Sosyoloji

Etik Beyan

Bu çalışmanın tüm hazırlanma süreçlerinde etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine riayet edildiğini yazar(lar) beyan eder. Aksi bir durumun tespiti halinde Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi’nin hiçbir sorumluluğu olmayıp, tüm sorumluluk makale yazarlarına aittir.

Destekleyen Kurum

YOK

Ziya Gökalp's View of Islamism

Öz

Islamism, which is a difficult and complex concept to define, is a style of politics that was very influential in the late Ottoman world of thought and politics. It can be characterized as a search for a way out of the crisis that the Islamic world in general and the Ottoman Empire in particular had fallen into. Islamism, which was put into practice by Sultan Abdulhamid II, emerged after the failure of the Ottomanism policy, which defined all elements within the borders as equal citizens and tried to construct a supranational identity. Islamism, which was on the agenda of many politicians and intellectuals at the time of its emergence, also played an important role in the thought world of Ziya Gökalp, the founding name of sociology in Turkey. Gökalp is a name that left his mark on both the late Ottoman Empire and Republican Turkey with his social and political thoughts. Having an Ottomanist and Islamist character in the early stages of his thought world, Gökalp evolved into Turkism in the later process. In this study, the process of Gökalp's evolution from Ottomanism to Turkism and his view of Islamism in this process will be discussed in the context of the change.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Islamism, Turkism, Sociology

Kaynakça

• Akçura, Y. (2011). Üç tarz-ı siyaset. Ankara: Kilit Yayınları.
• Altan, İ. (2024). Ziya Gökalp’in devlet anlayışı. memleket siyaset yönetim, 19(41), 1-22.
• Babanzade A. N. (2018). İslam’da ırkçılık ve milliyetçilik davası. F. Gün (Haz), İstanbul: Beyan Yayınları.
• Berkes, N. (2016). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bulut, Y. (2015). Sosyal ve siyasal arasına sıkışmış bir düşünür: Ziya Gökalp ve hars-medeniyet kuramı. Sosyoloji Konferansları, 52(2015/2), 79-110.
• Bulut, Y. (2021). Türk sosyolojisinin kısa tarihi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Çağan, K. (2008). Modern bir ideoloji olarak İslâmcılığın icadı. K. Çağan (Ed), İdeoloji içinde (ss. 351-384). Ankara: Hece Yayınları.
• Demircioğlu, Z. (2021). Türk sosyolojisinin gelişiminde Selanik entelektüel ortamının etkisi. Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11(2), 421-452.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1955). Ziya Gökalp için yazdıklarım ve söylediklerim. İstanbul: Türkiye Muallimler Birliği Yayınları.
• Gökalp, Z. (T.y). Türkçülüğün esasları. İstanbul: Türk Kültür Yayını.
• Gökalp, Z. (1976). Yeni hayat, doğru yol. M. Cunbur (Haz), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1977). Malta konferansları. M. F. Kırzıoğlu (Haz), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1997). Türkleşmek, İslamlaşmak, muasırlaşmak. İstanbul: Toker Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019). Ziya Gökalp: İslam konulu makaleleri. N. Sattarova (Haz), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Gürsoy, Ş. ve Çapçıoğlu, İ. (2006). Bir Türk düşünürü olarak Ziya Gökalp: hayatı, kişiliği ve düşünce yapısı üzerine bir inceleme, AÜİFD, S. 2, 89-98.
• Kabaklı, A. (2000). Temellerin duruşması. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2003). Türk sosyoloji tarihi II. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kaçmazoğlu, H. B. (1999). Türk sosyoloji tarihi üzerine araştırmalar. İstanbul: Birey Yayınları.
• Kara, İ. (2014). İslamcıların siyasi görüşleri 1. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karakaş, M. (2000). Türk ulusçuluğunun inşası. Ankara: Vadi Yayınları.
• Karakaş, M. (2008a). II. meşrutiyet dönemi fikir hareketleri. A. Öz (Ed), Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet içinde (ss.65-102) İstanbul: Pınar Yayınları.
• Karakaş, M. (2008b). Ziya Gökalp’e yeniden bakmak: literatür ve yeniden değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(11), 435-476.
• Karakaş, M. (2017). Ziya Gökalp: düşüncesi ve izdüşümleri, cumhuriyet dönemi Türk düşüncesi: isimler, yönelimler, bakışlar. Ö. Buçukcu (Ed), Bibliyotek Yayınları, İstanbul.
• Karakaş, M. (2020). Modernlik, küreselleşme ve Türkiye’nin kimlikler evreni. İstanbul: Küre Yayınları.
• Karpat, K. (2013). İslam’ın siyasallaşması. (Ş. Yalçın, Çev.) İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koloğlu, O. (2017). II. Abdülhamid’in 32 saltanat yılı. H. Boz (Ed.), Bayrak Kalpak Revolver: İttihat ve Terakki Cemiyeti içinde (ss. 15-24) Ankara: İhtimal Dergisi Yayınevi.
• Koyuncu, A. A. (2018a). İslamcılık ve demokrasi. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Koyuncu, A. A. (2018b). Kuruluşundan Arap baharına suriye: milliyetçilik ve ulus inşası. İstanbul: Sude Yayınları.
• Kuran, E. (1995). 19. yüzyılda milliyetçiliğin Türk eliti üzerinde etkisi, ortadoğu’da modernleşme. W.R. Polk ve R. L. Chambers (Ed), İstanbul: İnsan Yayınları, (ss. 155-167).
• Landau, J. M. (2001). Pan-islam politikaları. (N. Bulut, Çev.), İstanbul: Anka Yayınları.
• Mardin, Ş. (2013). Türkiye’de din ve siyaset. (18. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özcan, A. (1997). Pan-islâmîzm: Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Özkan, K. (2021). Osmanlı aydınlarının İslamcılık ve Türkçülük siyasetleri üzerine tartışmaları: çatışma, uzlaşı, sentez. İstanbul: İksad Yayınları.
• Özsarı, M. (2014). Ön söz, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak içinde, (ss. 11-13), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tanıyıcı, Ş. ve Kahraman, S. (2017). II. Abdülhamid’in dış politikasında islamcılık ve İngiliz şeyhülislam Abdullah Quilliam. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 1(2), 7-31.
• Tunaya, T. Z. (2007). İslâmcılık akımı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Turğut, F. (2023). Türkiye’de Sosyolojinin İnşasında Siyasetin Belirleyiciliği: Kuruluş Dönemi Üzerine Bir Değerlendirme, İçtimaiyat, 7(1), 255-277.
• Vakkasoğlu, A. V. (1980). Tarih aynasında Ziya Gökalp. İstanbul: Yeni Asya Yayınları. Yücel, G. (2020). İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ideolojik terkibinde üç tarz-ı siyaset: Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük. Akademik Hassasiyetler, 7(14), 493-518.