Berkes' Gökalp: The Place and Importance of Ziya Gökalp's Thought through the Eyes of Niyazi Berkes

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: Ölümünün 100. Yılında Ziya Gökalp ve Sosyoloji Sempozyumu Özel Sayısı, 271 - 284, 27.12.2024

Serhat Toker

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1573913

Öz

Ziya Gökalp and Niyazi Berkes are two important figures in the development of social sciences in Turkey and in the first phase of the history of Sociology in particular. Having thought and produced works on social transformation and modernization, they have been the initiators of important debates in the history of Turkish modernization and paved the way for the emergence of important theoretical perspectives in the history of modernization. Ziya Gökalp experienced social transformation one generation earlier than Berkes and attempted to explain it in a disciplinary manner from a sociological perspective. Berkes, on the other hand, had the opportunity to personally experience the new story of social transformation that emerged with the Republic of Turkey after Gökalp's death and made evaluations in the context of secularism, as well as interpreting the sociological perspectives that contributed to this history within the history before him. While the contributions of these two important figures are evident, the different positions of Berkes and Gökalp in the debate on Turkish modernisation are particularly evident in the texts in which Berkes discusses and interprets Gökalp. Berkes interpreted and criticized Gökalp's views, and moreover, in 1959, he presented a selection of Gökalp's works to foreign academic and intellectual readers. Both in his presentation at the beginning of this collection and in his other articles and books, Berkes' reading of Gökalp is unique. The aim of this study is to demonstrate how Berkes's unique reading is a valuable source for a refined evaluation of Ziya Gökalp's work and ideas outside of ideological assumptions and convictions. In this context, the article highlights the details of the importance of Ziya Gökalp for Berkes in the debate on Turkish modernization and traces how these have changed over time.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Niyazi Berkes, Turkish Modernization, Nationalism, Turksih Sociology

Berkes’in Gökalp’i: Niyazi Berkes’in Gözünden Ziya Gökalp’in Düşüncesinin Yeri ve Önemi

Öz

Ziya Gökalp ve Niyazi Berkes, Türkiye’de sosyal bilimlerin gelişiminde ve özelde de sosyoloji tarihinin ilk evresinde karşımıza çıkan önemli iki figürdür. Toplumsal dönüşüm ve modernleşme konuları üzerine düşünmüş ve eserler ortaya koymuş olmaları açısından, Türk modernleşme tarihi içinde de önemli tartışmaların başlatıcıları olmuşlar ve modernleşme tarihimizdeki önemli teorik perspektiflerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamışlardır. Ziya Gökalp, Berkes’ten bir kuşak daha önce toplumsal dönüşümü yaşamış ve sosyolojik bakış açılarıyla disipliner bir şekilde izah çabasına girişmiştir. Berkes ise hem Gökalp’in ölümü sonrası Türkiye Cumhuriyeti ile ortaya çıkan yeni toplumsal dönüşüm hikayesini bizzat deneyimleme fırsatı bulmuş ve sekülerizm bağlamında değerlendirmeler yapmış hem de kendinden önceki tarihin içinde bu tarihe katkıda bulunan sosyolojik perspektifleri yorumlamıştır. Bu iki önemli figürün katkıları ortadayken, Berkes ve Gökalp’in Türk modernleşmesi tartışması içindeki farklı konumları özellikle Berkes’in Gökalp’i ele aldığı ve yorumladığı metinlerde daha koyu bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Berkes, Gökalp’in görüşlerini yorumlamış ve dahası 1959 yılında Gökalp’in eserlerini bir seçki olarak, yabancı akademik ve entelektüel okura sunmuştur. Hem bu derlemenin başındaki sunumunda hem de başkaca müstakil makale ve kitaplarında Berkes’in kendine özgü bir Gökalp okuması olduğu göze çarpmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Berkes’in söz konusu kendine özgü okumasının Ziya Gökalp’in eserinin ve fikirlerinin, ideolojik kabuller ve kanaatlerin dışında rafine bir değerlendirmeye tabi tutulabilmesi için ne derece değerli bir kaynak olduğunun ortaya konulmasıdır. Bu bağlamda, makale kapsamında Berkes için Ziya Gökalp’in Türk modernleşmesi tartışması içinde taşıdığı önemin ayrıntıları vurgulanırken, bunların zaman içinde nasıl değiştiğinin izleri de sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Niyazi Berkes, Türk Modernleşmesi, Milliyetçilik, Türk Sosyolojisi

Kaynakça

• Adanır, O. (2015). Eski Dünyaya Yeni Bir Bakış Baudrillard, Berkes, Mauss ve Ülgener Üzerinden Kuramsal Bir Deneme, İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Berkes, N. (1936). Sociology in Turkey, The American Journal of Sociology, cilt XLlII, sayı 2.
• Berkes, N. (1941). Ziya Gökalp’in Sosyolojisi, Yurt ve Dünya Dergisi, Cilt II. Sf. 276-292.
• Berkes, N. (1985). Felsefe ve Toplumbilim Yazıları, Ankara: Adam Yayınları.
• Berkes, Niyazi (1954), “Ziya Gökalp: His contribution to Turkish nationalism”, Middle East Journal, 8 (4): 375-390.
• Berkes, N. (1959). Turkish Nationalism and Western Civilization, Selected Essays of Ziya Gökalp, institute of İslamic Studies McGill University, London: George Ailen And Unwinitd.
• Berkes, N. (1963). Renaissance in Turkey: Zia Gokalp and His School, The History of Muslim Philosophy (Ed. M. M. Sharif), ss: 1513 – 1523, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Berkes, N. (1975). Türk Düşününde Batı Sorunu, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Berkes, N. (2012). Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Yayına Haz. Ahmet Kuyaş), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Heyd, U. (1950). Foundations of Turkish Nationalism, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2006). Felsefe Dersleri, (Yay. Haz. Ali Utku, Erdoğan Erbay), Konya: Çizgi Yayınevi.
• Gökalp, Z. (2014). Cemiyette Büyük Adamların Tesiri. İstanbul University Journal of Sociology, 1(2), 48-70.
• Gökalp, Z. (2019). Türkçülüğün Esasları, (Ed. Gökhan TUNÇ), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2024). Türk Sosyoloji Tarihi IV: Kurumsallaşmı, Ayrışma ve Çeşitlenme dönemi (1960-1990), İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Kayalı, K. (2001). Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kayalı, K. (2002). Türk Kültür Dünyasından Portreler, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karakaş, M. (2008). Ziya Gökalp’e Yeniden Bakmak: Literatür ve Yeniden Değerlendirme, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11: 435-476.
• Parla, T. (1985). The Social And Political Thought Of Ziya Gokalp 1876-1924, Leiden: E.J. Brıll.
• Safa, P. (1941). Doğan Dünyanın Müjdecisi: Ziya Gökalp, Çınaraltı Dergisi, Sayı 12, Sf. 5.
• Toker, S., & Demirpolat, A. (2024). Berkes’i Unutmak: Yas ve Melankoli Bağlamında Bir Unutuluş Hikayesi. Liberal Düşünce Dergisi (114), 155-177. https://doi.org/10.36484/liberal.1460655
• Tansel, F. (1960). Niyazi Berkes, Turkish Nationalism and Western Cioilization, Selected Essays of Ziya Gökalp, institute of İslarnic Studies McGill University, London, 1959, George Ailen And Unwinitd, 356 Sayfa [Kitap Tanıtımı]. Belleten Dergisi, 25(96), 669-680. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.126103
• Tansel, F. (1989). Ziya Gökalp Külliyatı II. Limni ve Malta Mektupları, (haz. F. A. Tansel), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tanyol, C. (1993). Boran’ın Ahlaki Kişiliği ve Niyazi Berkes. Toplumbilim, (ed. Ali Akay) İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Utku, A; Erbay, E. (2006). Ziya Gökalp İçin: Kayıp Eserin Yazgısı Üzerine, Ziya Gökalp Felsefe Dersleri içinde, ss. ix-xviii, Konya: Çizgi Yayınevi.