THE CONCEPT OF TÖRE ACCORDING TO ZİYA GÖKALP, THEYASA OF CENGHIZ KHAN AND TURKİSH IDENTITY

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: Ölümünün 100. Yılında Ziya Gökalp ve Sosyoloji Sempozyumu Özel Sayısı, 75 - 84, 27.12.2024

Hacı Musa Taşdelen

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1578584

Öz

Ziya Gökalp is the first sociologist to deal with the concept of Töre, which expresses the pre-Muslim Turkish belief system and spiritual culture, in its sociological dimension. Historical and current sources on the meaning of the Töre also have different modes of explanation. In these, concepts such as the rules on which a belief system is based, law, law, order, morality, custom, and custom were used in response to the Töre. Among the ancient Turks, custom is a set of rules regulating society of both human and divine origin. In other words, the rules known as customs are the regulations that express the moral rules and behavioral styles that Turkish boys believe in, which are essential for ensuring the standards of education. The rules on which the Töre was based included behavior patterns aimed at providing and strengthening solidarity and cooperation among the budun/people. The Töre was based on the morality of solidarity. Ziya Gökalp subjected the Turkish society structure to analysis through this feature of the Töre. Being Turkish also meant belonging to the Töre religion. Ziya Gökalp also drew attention to the fact that the Turk /Törük concept can also mean the owner of Töre are two main values that should be preserved in ancient Turkish communities. Making a Turkish definition based on this issue, which is emphasized in the Orkhun inscriptions, is also in accordance with the historical truth from a sociological point of view. The belief in God has always occupied a central place in the ancient Turkish belief system before Islam.

Anahtar Kelimeler

Töre, Yasa, Kurultay, Khan, Tengrism

Ziya Gökalp'te Töre Kavramı, Cengiz Han'ın Yasası ve Türk Kimliği

Öz

Ziya Gökalp, Müslümanlık öncesi Türk inanç sistemini ve manevi kültürünü ifade eden Töre kavramını sosyolojik boyutuyla ele alan ilk toplumbilimcidir. Törenin manası üzerine tarihi ve güncel kaynaklar da farklı açıklama tarzları mevcuttur. Bunlarda törenin mukabili olarak bir inanç sisteminin dayandığı kaideler, hukuk, kanun, nizam, ahlak, görenek, adet gibi kavramlar kullanılmıştır. Kadim Türklerde töre, hem beşeri hem de ilahi kaynaklı toplumu düzenleyici kurallar manzumesidir. Bir diğer ifadeyle töre olarak bilinen kurallar, Türk boylarının inandığı, terbiye standartlarını sağlamada esas olan ahlaki kurallar ve davranış tarzlarını ifade eden düzenlemelerdir. Törenin dayandığı kurallar, budun/halk içerisinde dayanışma ve yardımlaşmaya sağlamaya ve güçlendirmeye yönelik davranış kalıplarını ihtiva etmekteydi. Töre, dayanışma ahlakıyla mücehhezdir. Ziya Gökalp törenin bu hususiyeti üzerinden Türk toplum yapısını çözümlemeye tabi tutmuştur. Töre’nin yazılı hale gelmesi, Cengiz Han zamanında gerçekleşmiştir. Töre ve yasa aynı anlama sahiptir. Türkler ötekini dil ve din farklılığı üzerinden tanımlamışlardır. Özellikle dini inanç merkezli bir kimlik tanımlaması yapmışlardır. Türk olmak aynı zamanda töre dinine mensup olmak anlamına gelmekteydi. Ziya Gökalp, aynı zamanda Türk/Törük kavramının da töreli anlamına gelebileceğine dikkat çekmiştir. İl ve Töre, kadim Türk topluluklarında muhafaza edilmesi gereken iki başat kıymettir. Orhun kitabelerinde vurgulanan bu husus üzerinden Türk tanımlaması yapmak, sosyolojik açıdan tarihi hakikate de uygundur. Müslümanlık öncesi kadim Türk inanç sisteminde Tan¬rı inancı hep merkezi bir yer işgal etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Töre, Yasa, Kurultay, Han, Tengricilik.

Kaynakça

• Abercrombie, N., Hill, S., and. Turner, B.S. (1994). The Penguin Dictionary of Sociology, 3rd Edition, New York, Penguin Books
• Alaeddin Ata Melik Cüveyni (2013) Tarih-i Cihan Güşa, (Haz. Mürsel Öztürk) Ankara, TTK yayını, Argunşah, M., Güner G. (2015). (Haz.) Codex Cumanicus, Kesit yayınları, 1. Baskı, İstanbul
• Arsal, S.M. (2020). Türk Tarihi ve Hukuk, 2.baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını
• Arslan, M. (1987), Kutadgu-Bilig’deki Toplum ve Devlet Anlayışı, İstanbul, İÜEF Yayını
• Atsız, N. (2019) Osmanlı Tarihine Ait Takvimler, İstanbul, Ötüken Neşriyat
• Başer, S. (2007). Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre, Trabzon Valiliği Kültür Yayınları
• Darity Jr., A.W. (editör in chief) , (2008). International Encyclopedia of the Social Sciences, 2nd edition, vol 8, New York, Macmillan
• Eliade M. (1999) ,Şamanizm, İlkel Esrime Teknikleri,(çev.İsmet Birkan) İstanbul, İmge Kitabevi
• Erdoğan, H.G. (2018). Türk Töresi, Eski Türklerde Töre Uygulamaları, Karakum yayınları, Ankara
• Gökalp, Z. (1976) Türk Töresi, (Sadeleştiren:Hikmet Dizdaroğlu) Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları
• Gömeç, S. Y. (2011) Şamanizm ve Eski Türk Dini, 2.baskı, Ankara Berikan Yayınevi
• Güngör, H. (2012).Türk Din Etnolojisi, İstanbul, IQ Yayınları
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Milli Kültürü, 16. Baskı, İstanbul, Ötüken Yayınları
• Kaşgarlı Mahmut (1984). Divan-ı Lügat-it-Türk, (Haz. Osman Nuri Ekiz, Müslim Ergül, Vahap Kabahasanoğlu, Zekeriya Nikbay, Yalçın Toker) İstanbul, Toker yayınları
• Ögel, B. (1982). Türk Devlet Anlayışı, (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar) Ankara, Başbakanlık Basımevi
• TDK (2019) Büyük Türkçe Sözlük, (Kolektif) Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları
• Togan Z. V.(1941) Moğollar, Çingiz ve Türklük, Bozkurt yayını : 4, İstanbul, Arkadaş Matbaası
• Turner, B.S. (2006). The Cambridge Dictionary of Sociology, New York, Cambridge University Press
• Uyar, M.(2020) Moğollar ve Türkler Tarihsel Bağlar, İstanbul, Ötüken Yayınevi
• Yusuf Has Hacib, (2019). Kutadgu Bilig, (Haz. Mustafa S. Kaçalin) Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı
• Yuvalı, A. (2021), Cengiz Han, Ankara, Atayurt Yayınevi
• MAKALELER Caferoğlu, A. (2010). “Uygurlarda Hukuku ve Maliye Istılahları”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Cilt 4, ss. 1-44
• İnalcık, H. (2005). “Türk Tarihinde Türe ve Yasa Geleneği” Doğu Batı Düşünce Dergisi, s. 13, Kasım-Aralık-Ocak, ss.64-82
• Pamir, A. (2009). “Orta Asya Türk Hukuku’nda Töre Kavramı” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 58, Sayı 2 DOI: https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001574
• Tatar, T., Tatar, H.C. (2005) “Türk Kültüründe Töre Müessesesi” Dini Araştırmalar, Cilt, 8 , Sayı: 23, ss. 273-286
• Uğurlu, S., Yılmaz, K. (2011). "Türk Devlet Yönetme Geleneğinde Töre’den Örf’e Değişim", Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/2, Spring, p. 949-972, Turkey, DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2172
• Yakut ,E. (2002). “Eski Türklerde Hukuk”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı, 3, ss. 1-26 ÇEVİRİ ESERLER
• Gregory Abu’l Farac (1999), Abu’l Farac Tarihi Cilt: I-II, (çev. Ömer Rıza Doğrul) Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Spuler, B. (2011), İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350 (Çev. Cemal Köprülü) 3. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu
• BİLDİRİLER Lewis,B.(1955),Türkiye: Batılılaşma, (Çev.H. Topçuoğlu) Turkey : Vesternization, in «Unity and Varlety in Müslim Civilization» Ed. by. Gustave E. von Grunebaum University of Chicago Press. (Chicago ve Liege Üniversitelerinin ortak yönetimi altında Liege ve Spa şehirlerinde 1953 yılı Eylül ayında düzenlenmiş “İslam Medeniyetinde Birlik ve Çeşitlilik” konulu Milletlerarası Kongreye sunulan tebliğ)
• Emecen, F. M. (2015) Kayılar ve Osmanlılar: Sahte Bir Kimlik İnşası mı? Oğuzlar : Dilleri, Tarihleri, Kültürleri (Editörler: Tufan Gündüz,- Mikail Cengiz) Ankara, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
• İNTERNET KAYNAKLARI Dönmez, İbrahim K. (2016-2020) Örf maddesi, İslam Ansiklopedisi, TDV İslam Araştırmaları Merkezi yayını. İstanbul. ÖRF - TDV İslâm Ansiklopedisi
• Akman, M. (2016-2020) Örf maddesi, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, TDV İslam Araştırmaları Merkezi yayını. ÖRF - TDV İslâm Ansiklopedisi