Mekân ve Bellek: Çocukluk Evi

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 4, 1949 - 1972, 17.12.2024

Mine Sungur

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1250372

Öz

Kişi doğduğu andan itibaren yaşadığı çevreyi deneyimlemesi, anlamlandırması, hafızasında yer edinmesi mekân ile kurmuş olduğu duygusal bağ ile gerçekleşmektedir. Anılar, deneyimler, algılar, tutum ve davranışlar ile ilişkilendirilmiş mekân bellekte kodlanmaktadır. Bu kodlar özellikle bireyin yaşam sürecinin başlangıç evresi olan çocukluk döneminde hem mekânsal hem de sosyal olarak anlamlandırılarak uzun süreli bellekte kalabilmektedir. Temel amacı mekân ve hafıza arasındaki ilişkiyi çocukluk döneminde yaşanılan konutlar üzerinden araştıran bu çalışmada; bireyin çocukluk döneminde yaşamış olduğu konutun, mekânsal ve sosyal açıdan nasıl ve ne kadar zihinde tanımlanmış ve kodlanmış olduğu üzerine yoğunlaşılmaktadır. Ülkemizin farklı coğrafyalarında, farklı zaman dilimlerinde yaşamış 50 yaş ve üzerine sahip kişiler (n=60) ile çocukluk dönemlerindeki konutlar üzerine yüz yüze görüşme gerçekleşmiştir. Çalışmada literatür araştırması, görüşme, not alma, fotoğraf ile tespit, görüşmeyi kaydetme ve doküman analizi gibi veri toplama yöntemleri ile katılımcıların söylemleri doğrultusunda betimsel analizin gerçekleştiği niteliksel bir süreç izlenmiştir. Elde edilen bulgular neticesinde; hafıza sadece bireysel bir olgu olmayıp bireyin zihnindeki toplumsal yaşamın bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. Oyunlar, misafirlikler, bayramlar gibi sosyal etkileşim mekânların hatırlanmasında önemli rol oynadığı tespit edilmektedir. Mekânlarda yaşanılan mutlu/sevinçli ya da hüzünlü olaylar, tutum ve davranışlar mekânın hafızada kalma süresini etkilemektedir. Yerel mimarinin hafızalarda yer edinmiş mekânsal zenginliğin kaybolma tehlikesine karşı, güncel konut tasarımlarına aktarılması gerekliliği çalışma sonucu ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mimarlık, bellek, çocukluk mekânları, konut

Space and Memory: The Childhood House

Öz

From the moment a person is born, they experience, make sense of their environment, and find a place in their memory through the emotional bond they establish with the space. The space associated with memories, experiences, perceptions, attitudes and behaviors is coded in the memory. These codes can remain in the long-term memory by being given meaning both spatially and socially, especially in childhood, which is the initial phase of the individual's life process. This study, which mainly investigates the relationship between space and memory through the houses lived in during childhood, focuses on how and to what extent the house lived in during childhood is defined and coded in the mind in terms of spatial and social aspects. Face-to-face interviews were conducted with people aged 50 and over (n=60) who lived in different geographies of our country and in different time periods about their childhood homes. In the study, a qualitative process was followed in which descriptive analysis was carried out in line with the participants' statements with data collection methods such as literature research, interview, note-taking, photographic detection, recording of the interview and document analysis. As a result of the findings obtained; memory is not only an individual phenomenon but also a reflection of the social life in the mind of the individual. It is determined that social interactions such as games, visits, and holidays play an important role in remembering places. Happy/joyful or sad events, attitudes and behaviors experienced in places affect the duration of the place's retention in memory. The study reveals that the spatial richness of local architecture that has a place in memories should be transferred to current housing designs against the danger of loss.

Anahtar Kelimeler

Architecture, memory, childhood spaces, house

Kaynakça

• Alınmış, S. (2019). Türk şiirinde çocuk teması (1923-1950). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• Alver, K. (2013). Siteril hayatlar, (3. Baskı), Ankara: Hece Yayınları.
• Assmann, J. (1997). Kültürel bellek: eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atkinson R. ve Hilgard, E. (1995). Psikolojiye giriş, Cilt 1, (K. Atakay, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Bachelard, G. (1969). Poetics of space. Boston: Beacon Press.
• Baudrillard, J. (2010). Nesneler sistemi, (O. Adanır ve A. Karamollaoğlu, Çev), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bronfenbrenner, U. ve Ceci, S. J. (1994). Nature- nurture reconceptualized developmental perspective: a biological model, Psychological Review, (101) 4, 568-586, doi: 10.1037/0033-295x.101.4.568.
• Chawla, L. (1986). The ecology of environmental memory, Children’s Environment Quarterly, 3(4), 34-42.
• Connerton, P., (2014). Toplumlar nasıl anımsar, (A. Şenel, Çev). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cooper, C.M. (1992). Environmental Memories, in I. Altman ve S. M.Low eds, Place Attachements, Human Behaviour and Environment: Advances in Theory and Research, New York: Plenum Press.
• Cooper, C.M. (1995). House as a mirror of self: exploring the deeper meaning of home, Conari Press, Berkeley, USA.
• Cüceloğlu, D. (2019). İnsan ve davranışı: psikolojinin temel kavramları, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Davis, P. (1999). Gender differences in autobiographical memory for childhood emotional experiences: Journal of Personality and Social Psychology, 76 (3), 498-510.
• Dey, I. (1993). Qualitative data analysis: a user-friendly guide for social scientists. London: Routledge Publications.
• Doğu, T. ve Varkal Deligöz, M. (2017). Hafıza kutusu: bir kentsel kolektif bellek deneyi(mi), MEGARON Dergisi, 12 (4), 545-552, DOI: 10.5505/megaron.2017.09226.
• Erikson, E. (1950). Childhood and society, Harmodsworth, Penguin Books.
• Francis, M., (1995). Childhood’s garden: memory and meaning of gardens, Children’s Environments 12 (2), 1-16, https://www.academia.edu/34079721/Childhoods_Garden_Memory_and_Meaning_of_Gardens (Erişim tarihi: 10.02.2022).
• Ganiç. K. (2016). Kentsel yapıtlar üzerinden bir mekânsal bellek okuması: atatürk kültür merkezi (akm). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Gilbert, A. (2011). Bir burun anlatıyor, günlük hayatta kokunun bilimi, (S. Karakan,Çev.) İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
• Grix, J. (2010). The foundations of research. London: Palgrave Macmillan.
• Güler, K. ve Ağırman, M.N. (2022). Çocukluk dönemi travmalarının yetişkinlik dönemi tutum ve davranışlarını belirlemeye ilişkin ölçek geliştirme çalışması: çok boyutlu travma ölçeği, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Dergisi, (18), 907-934. doi.org/10.38079/igusabder.1145860
• Gündüz, M. ve Yıldız, C.M. (2008). Türk yazılı kültüründe komşuluk, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (25), 123-138.
• Halbwachs, M. (1992). On collective memory. (L. A. Coser, Çev.). University of Chicago Press, Chicago. Halbwachs, M. (2016). Hafızanın toplumsal çerçeveleri, (B. Uçar, Çev.). Ankara: Heretik Yayınları.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif hafıza. (B.Barış Çev.). Ankara: Heretik Yayınları.
• Hecht, A. (2001). Home sweet home: tangible memories of an uprooted childhood. In Daniel Miller (ed.) Home Possessions: Material Culture behind Closed Doors, Oxford: Berg.
• Jung, C. (1971). Psychological types. Princeton University Pres. Princeton.
• Karadoğan, U.C. (2019). “Çocuk ve çocukluk” kavramının tarihsel süreçte değerlendirilmesi, Çocuk ve Medeniyet (1), 195-226.
• Katılımcı C.E., Y.K., F.Ç., F.Y., A.K., G.S., M.S., İ.Y. ‘nin fotoğraf arşivleri.
• Kurtuluş, K. (2010). Araştırma yöntemleri. İstanbul: Türkmen Kitapevi
• Lefebvre, H. (2014), Mekânın üretimi, (I. Ergüden, Çev.). (2. Baskı), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Linton, M. (1986). Ways of searching the contents of memory, ın rubin, D.C ed, Autobiographical Memory, (50-68), Cambridge University Press.
• Malouf, D. (1986). 12 edmondstone street. ringwood, Victoria, Penguin Books. Australia.
• Marcus, C.C. (1995). Environmental memories. In Low, S.M. and Altman, I.(Eds.) Place Attachment. New York: Plenum Press.
• Marczyk, G., DeMatteo, D., ve Festinger, D. (2005). Essentials of research design and methodology. New York: John Wiley & Sons Inc.
• Maxwell, J. A. (2013). Qualitative research design: An interactive approach. Los Angeles: SAGE.
• Merriam, S. B. ve Tisdell, E. J. (2015). Qualitative research: a guide to design and implementation. San Francisco: Wiley.
• Mert Ağar, N. (2016). Kültürel bellek ile oluşan estetik kültürün, kent mekânına yansımaları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Mertens, D. M. (2014). Research and evaluation in education and psychology: integrating diversity with quantitative, qualitative, and mixed methods. New York: Gallaudet University.
• Neuman, L.W. (2012). Toplumsal araştırma yöntemleri: nicel ve nitel yaklaşımlar (cilt i-ii), (S. Özge, Çev.) İstanbul: Yayın Odası.
• Neuman, L. W. (2014). Social research methods: qualitative and quantitative approaches (Seventh Ed.). Essex: Pearson Education Limited.
• Neuman, W. L. ve Robson, K. (2014). Basics of social research. Toronto: Pearson Canada.
• Onur, B. (2005). Türkiye’de çocukluğun tarihi (2.baskı). Ankara: İmge Yayıncılık.
• Öğüt Eker, G. (2000). Türk düğün geleneği içinde Karakeçili Türk düğününün ritüel açıdan değerlendirilmesi. Millî Folklor Dergisi, (46), 92-100.
• Öncü, A. (2013). İdealinizdeki ev mitolojisi kültürel sınırlan aşarak istanbul’a ulaştı. mekân, kültür, iktidar (iç), (4.Baskı), (Der: A. Öncü, P. Weyland), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öymen Özak, N. (2008). Bellek ve mimarlık ilişkisi kalıcı bellekte mekânsal öğeler, (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Özak, N.Ö. ve Gökmen, G.P. (2009). Bellek ve mekân ilişkisi üzerine bir model önerisi. İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi, (8) 2145–155.
• Patten, M. L. ve Newhart, M. (2018). Understanding research methods: An overview of the essentials. New York: Routledge.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (M. Bütün ve S. Demir, Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Rossi, A. (1982). The architecture of the city. The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, and London.
• Roulston, K. (2010). Reflective interviewing: a guide to theory and practice. Los Angeles: Sage Publications.
• Röling, H. (2006). Zichzelf te zien leven: herinneringen aan nederlands en vlaams gezinsleven 1770–1970. Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Rubin, D. C. (2002). Autobiographical memory across the lifespan. In P. Graf & N. Ohta (Eds.), Lifespan Development of Human Memory, Cambridge, MA: MIT Press.
• Rubin, H. J. ve Rubin, I. S. (2012). Qualitative interviewing: The art of hearing data. Los Angeles: Sage Publications.
• Schudson, M. (2007). Kolektif bellekte çarpıtma dinamikleri. cogit-bellek: öncesiz, sonrasız, 50. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sebba, R. (1991). The landscapes of childhood: The reflection of childhood’s environment in adult memories and in children’s attitudes. Environment and Behaviour, 23 (4), 395-422.
• Spagnolo, V. (1998). Memory: the story of a house (Unpublished master's thesis). University of Calgary, Calgary. doi:10.11575/PRISM/23676.
• Stafford, T. (2014). Kokular neden anıları hatırlatır? https://www.bbc.com/turkce/ozeldosyalar/2014/11/141127_vert_fut_koku_ve_anilar(Erişim tarihi: 10.09.2023). Tekin, F. (2019). Hafıza ortamından tüketim nesnesine dönüşen ev. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi 5 (11), 253-273.
• Temizkan, Ö. (2022). Kent mekânlarının temsilinde toplumsal hafızanın etkisi: Sivas örneği. (Yayınlanmamış doktora tezi), Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Türk Dil Kurumu, 2022, https://sozluk.gov.tr/. (Erişim tarihi: 10.02.2022).
• Uncu, G. ve Çalışır, G. (2018). Çocukluk, oyun ve kent: 80’li yılların Gümüşhane’sinde çocuk olmak. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi. (6) 2, 1447-1474. https://doi.org/10.19145/e-gifder.390840
• Wilson, C. S. (2015). Anıtkabir’in ötesi-Atatürk’ün mezar mimarisi: ulusal belleğin inşası ve sürdürülmesi. (M. Beşikçi, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Van Engelsdorp, R. (2000). Wie woont waar? in jaap huisman, irene cieraad, karin gaillard and rob van engelsdorp gastelaars honderd jaar wonen in nederland: 1900–2000, Rotterdam: 010 Publishers, 235–247.
• Yıldırım, A.ve Şimşek, H. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yıldız, A. (2019). Toplumsal bellekten bireysel belleğe: iki örnek olay bağlamında Altan Öymen’in anılarında “öfkeli yıllar”, Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7(1) 2.
• Weiss, R. S. (1994). Learning from strangers: the art and method of qualitative interview studies. New York: Free Press.
• Zevi, B. (1993). Architecture as Space, how to look at architecture. New York: Da Capo Press,