Dezavantajlı Ailelerde Aile Algısına ilişkin Fenomenolojik Bir Çalışma: Göçmen, Yoksul ve Tek Ebeveynli Aileler

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: Aile Özel Sayısı, 280 - 299, 19.10.2025

Rasime Demir Başhan , Songül Alkan Aykaç

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1730290

Öz

Aile, sosyo-ekonomik değişimlerden etkilenmekle birlikte yapısal olarak da dönüşmektedir. Bu değişimlerden yoksulluk, göç, tek ebeveynlik gibi durumların ailenin yapısını ve aileye ilişkin algıları değiştirdiği düşünülmektedir. Bu çalışma bahsi geçen değişimlerin dezavantajlı ailelerde, ailenin anlamı ile aileye yönelik algıları nasıl etkilediğini ve bunun nedenlerini anlamayı amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemi kullanılarak hazırlanan çalışmada yorumlayıcı fenomenoloji deseni seçilmiştir. Göçmen, yoksul ve tek ebeveynli olma koşullarını taşıyan 12 kişi ile derinlemesine görüşmeler yapılmış, sonuçlar nitel veri analiz programları ile analiz edilerek, dört farklı alt temaya(kategoriye) ulaşılmıştır. Aile nedir? dezavantajlı aileler, toplumsal konum ve devlet politikaları kategorilerinde dezavantajlı aile bireylerinin aileyi nasıl tanımladıkları, dezavantajlı aile olmanın anlamı ile dezavantajlılıklarının toplumsal konumlarını etkileme biçimi ve bu durumlarının devlet politikaları ile ilişkisi değerlendirilmiştir. Yapılan analizler sonucunda elde edilen bulgulara bakıldığında, ailenin anne baba ve çocuklardan oluşan bir grup olarak görüldüğü, tek ebeveynli ailelerin kendilerini “eksik” ve “yarım aile” olarak değerlendirdikleri, yoksulluğun aileyi etkilemekle beraber aile olmanın önünde engel olmadığı, göçmenlerin yaşadıkları göç deneyimlerinin aile ve bütün olma duygusunu güçlendirdikleri ortaya çıkmıştır. Ayrıca yoksul ve tek ebeveynli katılımcıların özellikle çocuklarını büyütme konusunda zorluk yaşadıkları ve bu nedenle devletin, güvencesiz çalışan kadınların geleceğini güvence altına alacak projeler ortaya koyması gerektiği, göçmenlerin yaşadığı belirsizliğin ise entegrasyon politikalarını zorunlu kıldığı politika önerisi sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Aile , Dezavantajlılık , Göç , Yoksulluk , Boşanma

A Phenomenological Study on Family Perception in Disadvantaged Families: Immigrant, Poor and Single-Parent Families

Öz

The family, shaped by socio-economic changes, is undergoing structural transformation. Conditions such as poverty, migration, and single parenthood alter both family structures and perceptions. This study explores how these factors affect the meaning of family among disadvantaged families and the reasons behind such effects. A qualitative research method with an interpretative phenomenological design was employed. In-depth interviews were conducted with 12 individuals experiencing migration, poverty, or single parenthood. Data were analyzed through qualitative software, leading to four categories: What is family, disadvantaged families, social position, and state policies. These categories highlight how family is defined, how disadvantage is experienced, how social position is shaped, and how state policies are involved. Findings indicate that family is generally perceived as a unit of mother, father, and children. Single-parent families describe themselves as “incomplete” or a “half family.” Poverty influences family life but is not an obstacle to being a family, while migration often strengthens unity and belonging. Participants in poverty or raising children alone face difficulties, particularly in childcare and education.The study emphasizes that disadvantaged status shapes not only family definitions but also social positions and relations with state policies. It is proposed the state support women in precarious employment and address uncertainties faced by migrants through integration policies.

Anahtar Kelimeler

Family , Disadvantage , Migration , Poverty , Divorce

Kaynakça

• Kaynakça Afyonoğlu, M. F. (2020). Sosyal çalışmada kesişimsellik. Toplum ve sosyal hizmet, 31(2), 699–725. https://doi.org/10.33417/tsh.689618
• Akçe, İ. ve Doğan, H. (2022). Dezavantajlı/risk altındaki gruplar: evsizler. H. Doğan (Ed), Sosyal hizmette dezavantajlı/risk altındaki gruplar II içinde (ss. 141–172). Ankara: Nika Yayınevi.
• Akın, M. H. (2011). Toplumsallaşma sözlüğü. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Akın, M. H. (2025). Türkiye'de aileyi anlamaya bir katkı: dünya değerler araştırması verileri üzerinden karşılaştırmalı bir analiz. Yeni Türkiye, 31(141), 218–229.
• Akyüz, E. (2024). Bekar anneliği dezavantajlılık üzerinden okumak. M. Erdil ve A. Usanmaz (Ed), Dezavantajlı grupları yeniden düşünmek içinde (ss. 91–101). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Alkan Aykaç, S. (2024). “Ötekilik” bağlamında Türkiye’de göçmen meselesini dezavantajlılık üzerinden okumak. M. Erdil ve A. Usanmaz (Ed), Dezavantajlı grupları yeniden düşünmek içinde (ss. 171–182). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Alkan Aykaç, S. ve Karakaş, M. (2022). Entegrasyon, asimilasyon ve uyum kavramları arasından türkiye’nin seçimi. İçtimaiyat. (Göç ve Mültecilik Özel Sayısı), 419–429. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1123311
• Arı, Y. (2023). Aile kurumunun işlevleri nelerdir ve neden önemlidir sosyolojik bir araştırma. K. Ertaş (Ed.), İlahiyat alanında uluslararası araştırma ve değerlendirmeler içinde (ss. 127–139). Serüven Yayınevi.
• Asagem (2011). Tek ebeveynli aileler. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Yayınları. Aydın, N. (2018). Nitel araştırma yöntemleri: etnoloji. Uluslararası beşeri ve sosyal bilimler inceleme dergisi, 2(2), 60-71.
• Başhan, R. D. ve Metin, O. (2023). Eşitsizliği alternatif kavramlarla tartışmak: dezavantajlılık, kırılganlık, yaralanabilirlik. Journal of social, humanities and administrative sciences, 9(65), 3040–3048.
• Bekele, W. B. ve Ago, F. Y. (2022). Sample size for ınterview in qualitative research in social sciences: a guide to novice researchers. Research in educational policy and management, 4(1), 42–50. https://doi.org/10.46303/repam.2022.3
• Berg, B. L. ve Lune, H. (2017). Qualitative research methods for the social sciences (Ninth edition). Books a la carte. Boston: Pearson.
• Bourdieu, S. (2016). Sosyoloji meseleleri (A. Sümer, B. Uçar, F. Öztürk, M. Gültekin, Çev.). Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Canatan, K. (2013). Aile hakkında kuramsal perspektifler. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 31–48). İstanbul: Açılım Kitap.
• Cohen, I. (2020). Aile. B. Turner (Ed), Sosyoloji sözlüğü içinde (ss. 50–59). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Crenshaw, K. (1991). Mapping the nargins: intersectionality, identity politics, and violence against women of color. Stanford law review, 43(6), 1241. https://doi.org/10.2307/1229039
• Çelebi, N. (2022). Dezavantajlık ve sosyoloji. A. Demir (Ed), Dezavantajlı grupların sosyolojisi eşitsizlikler, riskler ve çözümler içinde (ss. 1–10). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Çilkaya, B. ve Eraslan, E. (2023). Dezavanatjlı grupların bilimsel üretimdeki yeri: bibliyometrik bir değerlendirme. Selçuk üniversitesi Akşehir meslek yüksekokulu sosyal bilimler dergisi. (15), 41–52.
• Danış, M. S. (2022). Sosyal medyada yardımlaşmanın sunumu. O. Metin (Ed), Sosyal medya ve sosyal kurumlar içinde (ss. 161–182). Ankara: Tezkire Yayıncılık.
• Demir Başhan, R. (2024). Disiplinlerarası yaklaşımla dezavantajlılık bağlamında engellilik. M. Erdil ve A. Usanmaz (Ed), Dezavantajlı grupları yeniden düşünmek içinde (ss. 137–156). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Denzin, N. K. ve Lincoln Yvonna S. (Ed.) (2011). Introduction: the disclipline and practice of qualitative research. The sage handbook of qualitative research (4.th ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
• Dikeçligil, F. B. (2012). Aileye dair kabullerin ezber bozumu. Muhafazakar düşünce,, 8(31), 21–52. Ecevit, Y. (2012). Aile kadın ve devlet ilişkilerinin değerlendirilmesinde klasik ve yeni yaklaşımlar. Kadın araştırmaları dergisi. (1).
• Eraslan, L. ve Demirel, E. (2020). Aile kavramı ve sosyolojisi. L. Eraslan (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 3–13). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Genç, Y. ve Çöpoğlu, M. (2020). Yoksullar. M. Serdar (Ed), Dezavantajli gruplar ve sosyal hizmet içinde (ss. 41–70). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Giddens, A. (2005). Sosyoloji (C. Güzel, Çev.). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Gittins, D. (2011). Aile sorgulanıyor (T. Erdem, Çev.). İstanbul: Pencere Yayınları. Gökçe, B. (1976). Aile ve aile tipleri üzerine bir inceleme. Hacettepe sosyal ve beşeri bilimler dergisi, 8(1-2), 46–67.
• İlerisoy, M. (2023). Yorumlayıcı fenomenolojik analiz. İstanbul ticaret üniversitesi sosyal bilimler dergisi, 22(46), 509–527. https://doi.org/10.46928/iticusbe.1176444
• Karakaş, M. (2005). Yeni yoksulluk bağlamında sosyal kimlik ve tüketimde eşitsizlik. Gazi üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, 7(2), 1–16.
• Karataş, K. (2001). Toplumsal değişme ve aile. Toplum ve sosyal hizmet, 12(2), 89–98.
• Karataş, M. ve Pak Güre, M. D. (2025). Göçmenlerde aile bütünlüğü: fiziksel, ekonomik ve psikososyal etkilerin çok boyutlu analizi. Türkiye sosyal hizmet araştırmaları dergisi, 9(1), 32–48. https://doi.org/10.55109/tushad.1653702
• Kılıç, S., Boduroğlu, G. ve Alayvaz Güngör, C. (2025). Tek ebeveyn olarak kadınların karşılaştığı sorun, gereksinim ve beklentilerinin incelenmesi. Pamukkale university journal of social sciences ınstitute. (67), 271–289. https://doi.org/10.30794/pausbed.1541956
• Oktik, N. (2008). Yoksulluk olgusuna kavramsal ve kuramsal yaklaşımlar. N. Oktik (Ed), Türkiye'de yoksulluk çalışmaları içinde (ss. 21–57). İzmir: Yakın Kitabevi.
• Parker, R. ve Bullock, R. (2017). A historical review of the concept of severe and multiple disadvantage and responses to it. Adoption & Fostering, 41(4), 307–330. https://doi.org/10.1177/0308575917731265
• Pehlivan, O. (2018). Öznelerin gözünden ve dilinden ailenin toplumsal olarak inşasına fenomenolojik bir yaklaşım. Sosyoloji araştırmaları dergisi, 21(1), 239–268. https://doi.org/10.18490/sosars.419066
• Poston, D. L. (2020). Göç. B. Turner (Ed), Sosyoloji sözlüğü içinde (ss. 373–375). İstanbul: Pinhan Yayıncılık. Sadıkoğlu, Z. Z. (2019). 1920 – 1960 Yılları arasında Abd’de aile sosyolojisi. Sosyoloji araştırmaları dergisi, 22(1), 215–253. https://doi.org/10.18490/sosars.559106
• Smith, M. L. (1987). Publishing qualitative research. american educational research journal, 24(2), 173–183. https://www.jstor.org/stable/1162889
• Taş, L. ve Arık, F. (2020). Dezavantajlı gurplar ve dezavantajlılığa ilişkin sosyolojik bir çerçeve. F. Arık ve L. Taş (Ed), Dezavantajlılar ve dezavantajlılık sosyolojisi içinde (ss. 7–50). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Tekindal, M. ve Uğuz Arsu, Ş. (2020). Nitel araştırma yöntemi olarak fenomenolojik yaklaşımın kapsamı ve sürecine yönelik bir derleme. Ufkun ötesi bilim dergisi türkiye körler fedarasyonu yayını, 1(20), 153–182. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1355632
• Türkiye İstatistik Kurumu (2025). İstatistiklerle Aile, 2024, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2024-53898, (Erişim Tarihi: 3. 06. 2025).
• Whitehead, M. (2001). Eşitlik ve sağlık: kavram ve ilkeler. Türk tabipler birliği yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, E. (2013). Aile ve evlilik türleri. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 65–80). İstanbul: Açılım Kitap.