Bir İlçede Din Görevlilerine Yöneltilen Sağlık Sorunlarının Analizi: Nitel Çalışma

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 3, 1035 - 1051, 29.09.2025

Abide Aksungur , Ugur Ugrak , Selahattin Akyüz

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1425465

Öz

Amaç: İnsanoğlunun sağlık arayışı her alanında aktif ve artan bir şekilde devam etmektedir. Bu arayış alanlarında biri de maneviyattır. Manevi bakım terminal dönem ölümcül hastalıklara yakalanan bireylere yönelik olarak sağlık hizmetleri kapsamında da sıklıkla kullanılmaktadır. Bu çalışma Ankara’nın merkez bir ilçesinde camilerde çalışan din görevlilerinin aracılığı ile sağlık arayışlarında maneviyatın rolünün araştırılması hedeflenmektedir.
Gereç ve Yöntem: Fenomolojik nitel çalışma, Ankara’nın merkez bir ilçesinde camilerde çalışan ve araştırılan konu ile ilgili tecrübesi olan 14 din görevlisinin katılımıyla yürütülmüştür. Araştırma sekiz sorudan oluşan yarı-yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır.
Bulgular: Araştırma kapsamındaki din görevlilerinin neredeyse tamamına yakını (13/14) maneviyatın sağlık sorunlarının çözümünde etkili olduğunu ifade etmişlerdir. Maneviyatın özellikle psikolojik faydalarının yanında, dolaylı olarak fiziksel olumlu etkilerinin olabileceğini ortaya koymuşlardır. Araştırma kapsamındaki din görevlileri hastaların sağlık sorunlarında manevi çözüm arayışlarına rehberlik ve eğitim kapsamında destek sundukları görülmektedir. Din görevlilerinin tamamına yakını (13/14) bu kapsamda halk eğitiminde aktif rol oynadıklarını ifade etmişlerdir.
Sonuç: Bireylerin özellikle psikolojik sonuçları olan ölümcül hastalıklarında manevi çözüm arayışına girdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Manevi bakımın sağlık kurumlarına daha profesyonel entegrasyonunun sağlık yönetici ve profesyonelleri tarafından ele alınması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Manevi Bakım , Sağlık Bakımı , Hastalık , Sağlık Hizmetleri

Analysis of Health Issues Addressed to Religious Officials in a District: A Qualitative Study

Öz

Purpose: Humankind's search for health continues actively and increasingly in all areas. One of these areas is spirituality. Spiritual care is also frequently used within health services for individuals with terminal and fatal diseases. This study aims to investigate the role of spirituality in health pursuits through religious officials working in mosques in a central district of Ankara.
Materials and Methods: The phenomenological qualitative study was conducted on 14 religious officials with experience in the research subject and working in mosques in a central district of Ankara. A semi-structured interview with eight questions was used in the research.
Findings: Almost all religious officials (13/14) within the research stated that spirituality is effective in solving health problems. They revealed that spirituality and psychological benefits may have indirect physical positive effects. The religious officials within the research support the patients in their spiritual search for their health problems through guidance and education. Almost all religious officials (13/14) stated they played an active role in public education in this context.
Conclusion: It has been concluded that individuals seek spiritual solutions, especially for fatal diseases that have psychological consequences. It is recommended that health managers and professionals address the more professional integration of spiritual care into health institutions.

Anahtar Kelimeler

Spiritual Care , Health care , Disease , Healthcare

Kaynakça

• Akay, M., & Şahin, Z. (2018). Türkiye’de ve Dünyada Hastane Hizmetleri Bağlamında Manevi Bakım. 6. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi. https://www.multicongress.net/2018Multicongress/Ornek_Calisma.pdf#page=1.23
• Altıntaş, M. E. (2018). Hastanelerde Gerçekleştirilen Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri Üzerine Nitel Bir Araştırma (Kayseri Örneği). Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(11), 221-256.
• Balboni, T. A., VanderWeele, T. J., Doan-Soares, S. D., Long, K. N. G., Ferrell, B. R., Fitchett, G., Koenig, H. G., Bain, P. A., Puchalski, C., Steinhauser, K. E., Sulmasy, D. P., & Koh, H. K. (2022). Spirituality in Serious Illness and Health. JAMA, 328(2), 184-197. https://doi.org/10.1001/jama.2022.11086
• Batstone, E., Bailey, C., & Hallett, N. (2020). Spiritual care provision to end-of-life patients: A systematic literature review. Journal of Clinical Nursing, 29(19-20), 3609-3624. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/jocn.15411
• Bornstein, M. H., Putnick, D. L., Lansford, J. E., Al-Hassan, S. M., Bacchini, D., Bombi, A. S., Pastorelli, C., Chang, L., Deater-Deckard, K., & Di Giunta, L. (2022). ‘Mixed blessings’: parental religiousness, parenting, and child adjustment in global perspective. In Parenting: Selected Writings of Marc H. Bornstein (pp. 392-415). Routledge.
• Boztilki, M., & Ardıç, E. (2017). Maneviyat ve sağlık. Journal of Academic Research in Nursing, 3(1), 39-45.
• Ceylan, İ. (2021). Bağımlılıktan bağlanmaya: Bağımlılığa dini ve manevi yaklaşımlar. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi(3), 107-134.
• Cockell, N., & Mcsherry, W. (2012). Spiritual care in nursing: an overview of published international research. Journal of Nursing Management, 20(8), 958-969. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/j.1365-2834.2012.01450.x
• Creswell, J. W. (2013). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (3rd Edition ed.). Sage publications.
• Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4th Edition ed.). Sage publications.
• Çelik, A. S., Özdemir, F., Durmaz, H., & Pasinlioğlu, T. (2014). Hemşirelerin maneviyat ve manevi bakımı algılama düzeyleri ve etkileyen bazı faktörlerin belirlenmesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 1(3), 1-12.
• Çoban, M. (2016). Uyuşturucu madde bağımlılığı ile mücadelede manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarının yeri ve önemi: İstanbul örneği. Ali Ayten vd. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik II. İstanbul: Dem Yayınları.
• Daaleman, T. P., Usher, B. M., Williams, S. W., Rawlings, J., & Hanson, L. C. (2008). An exploratory study of spiritual care at the end of life. The Annals of Family Medicine, 6(5), 406-411.
• Dağcı, A. (2018). Türkiye’de sağlık hizmetlerinde manevi bakımla ilgili araştırmalar: Sistematik bir analizi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(13), 1-22. https://dergipark.org.tr/tr/pub/izusbd/issue/60833/898807
• de Brito Sena, M. A., Damiano, R. F., Lucchetti, G., & Peres, M. F. P. (2021). Defining Spirituality in Healthcare: A Systematic Review and Conceptual Framework. Front Psychol, 12, 756080. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.756080
• Diyanet İşleri Başkanlığı, & Sağlık Bakanlığı. (2015). Hastanelerde Manevi Destek Sunmaya Yönelik İşbirliği Protokolü. Diyanet İşleri Başkanlığı,. https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Sa%C4%9Fl%C4%B1k%20Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20Protokol%C3%BC.pdf
• El Nawawi, N. M., Balboni, M. J., & Balboni, T. A. (2012). Palliative care and spiritual care: the crucial role of spiritual care in the care of patients with advanced illness. Current Opinion in Supportive and Palliative Care, 6(2). https://journals.lww.com/co-supportiveandpalliativecare/fulltext/2012/06000/palliative_care_and_spiritual_care__the_crucial.25.aspx
• Ellis, H. M., Hook, J. N., Freund, C., Kranendonk, J., Zuniga, S., Davis, D. E., & Van Tongeren, D. R. (2023). Religious/spiritual abuse and psychological and spiritual functioning. Spirituality in Clinical Practice, No Pagination Specified-No Pagination Specified. https://doi.org/10.1037/scp0000346
• Ellis, H. M., Hook, J. N., Zuniga, S., Hodge, A. S., Ford, K. M., Davis, D. E., & Van Tongeren, D. R. (2022). Religious/spiritual abuse and trauma: A systematic review of the empirical literature. Spirituality in Clinical Practice, 9(4), 213.
• Erdinç, Z., İnce, A., & Temiz, Y. E. (2023). 6 Şubat Kahramanmaraş Depremlerinde Din Hizmetleri: Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Bağlamında Bir Saha Araştırması [Religious Services in the February 6 Kahramanmaraş Earthquakes: A Field Study in the Context of Spiritual Counseling and Guidance]. Eskiyeni(50), 683-704. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1286299
• Erdoğan, S., Nahcivan, N., & Esin, M. N. (2014). Hemşirelikte araştırma: süreç, ugulama ve kritik. Nobel Tıp Kitabevi.
• Flannelly, K. J., Emanuel, L. L., Handzo, G. F., Galek, K., Silton, N. R., & Carlson, M. (2012). A national study of chaplaincy services and end-of-life outcomes. BMC palliative care, 11(1), 1-6.
• Galanter, M., Dermatis, H., Bunt, G., Williams, C., Trujillo, M., & Steinke, P. (2007). Assessment of spirituality and its relevance to addiction treatment. Journal of substance abuse treatment, 33(3), 257-264.
• Goodman, L., Dutton, M. A., Weinfurt, K., & Cook, S. (2003). The intimate partner violence strategies index: Development and application. Violence against women, 9(2), 163-186.
• Gordon, J. S. (2019). The paradigm of holistic medicine. In Health for the whole person (pp. 3-35). Routledge.
• Gürsu, O. (2018). Madde bağımlılığı ve din: HİGED Örneği. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5(1), 37-54.
• Ho, J. Q., Nguyen, C. D., Lopes, R., Ezeji-Okoye, S. C., & Kuschner, W. G. (2018). Spiritual Care in the Intensive Care Unit: A Narrative Review. Journal of Intensive Care Medicine, 33(5), 279-287. https://doi.org/10.1177/0885066617712677
• Horton, R. (2023). Offline: The case for global health. The Lancet, 401(10389), 1639. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(23)01005-X
• Karagül, A. (2012). Manevi Bakım, Anlamı, Önemi, Yöntemi ve Eitimi" Hollanda Örneği". Dini araştırmalar, 15(40).
• Kavas, E., & Kavas, N. (2014). Manevi Destek Algısı (MDA) Ölçeği: Geliştirilmesi, Geçerliliği ve Güvenilirliği. Electronic Turkish Studies, 9(2).
• Kesgin, B., & Erdem, M. (2018). Türkiye’de manevi destek hizmetlerinin kurumsallaşması. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 69-92.
• Koenig, H. G. (2012). Religion, spirituality, and health: The research and clinical implications. International Scholarly Research Notices, 2012.
• Lapan, S. D., Quartaroli, M. T., & Riemer, F. J. (2012). Qualitative research: An introduction to methods and designs. John Wiley & Sons.
• Lucchetti, G., Koenig, H. G., & Lucchetti, A. L. G. (2021). Spirituality, religiousness, and mental health: A review of the current scientific evidence. World J Clin Cases, 9(26), 7620-7631. https://doi.org/10.12998/wjcc.v9.i26.7620
• Mahoney, A., Flint, D. D., & S. McGraw, J. (2020). Spirituality, religion, and marital/family issues. In Handbook of Spirituality, Religion, and Mental Health (pp. 159-177). https://doi.org/10.1016/b978-0-12-816766-3.00009-4
• Marks, L. (2005). Religion and bio-psycho-social health: A review and conceptual model. Journal of Religion and Health, 44, 173-186.
• Merriam, S. B., & Tisdell, E. J. (2015). Qualitative research: A guide to design and implementation. John Wiley & Sons.
• Murgia, C., Notarnicola, I., Rocco, G., & Stievano, A. (2020). Spirituality in nursing: A concept analysis. Nurs Ethics, 27(5), 1327-1343. https://doi.org/10.1177/0969733020909534
• Nissen, R. D., Viftrup, D. T., & Hvidt, N. C. (2021). The Process of Spiritual Care. Front Psychol, 12, 674453. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.674453
• Özkan, A. (2017). Hastanelerde sunulan manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri üzerine bir araştırma.[içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Teori ve Uygulama Alanları (ss. 61-101). Ed. A. Ayten. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Puchalski, C. M., Vitillo, R., Hull, S. K., & Reller, N. (2014). Improving the spiritual dimension of whole person care: reaching national and international consensus. Journal of palliative medicine, 17(6), 642-656. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4038982/pdf/jpm.2014.9427.pdf
• Rakhshani, T., Saeedi, P., Kashfi, S. M., Bazrafkan, L., Kamyab, A., & Khani Jeihooni, A. (2024). The relationship between spiritual health, quality of life, stress, anxiety and depression in working women. Frontiers in Public Health, 12. https://doi.org/10.3389/fpubh.2024.1366230
• Ransome, Y. (2020). Religion, Spirituality, and Health: New Considerations for Epidemiology. American Journal of Epidemiology, 189(8), 755-758. https://doi.org/10.1093/aje/kwaa022
• Salem, M. O., & Ali, M. M. (2008). Psycho-spiritual strategies in treating addiction patients: Experience at al-amal hospital, Saudi Arabia. Journal of the Islamic Medical Association of North America, 40(4).
• Salsman, J. M., Fitchett, G., Merluzzi, T. V., Sherman, A. C., & Park, C. L. (2015). Religion, spirituality, and health outcomes in cancer: A case for a meta-analytic investigation. Cancer, 121(21), 3754-3759. https://doi.org/10.1002/cncr.29349
• Shannon, L., Logan, T., Cole, J., & Medley, K. (2006). Help-seeking and coping strategies for intimate partner violence in rural and urban women. Violence and victims, 21(2), 167. https://connect.springerpub.com/content/sgrvv/21/2/167
• Tavares, A. P., Martins, H., Pinto, S., Caldeira, S., Pontifice Sousa, P., & Rodgers, B. (2022). Spiritual comfort, spiritual support, and spiritual care: A simultaneous concept analysis. Nurs Forum, 57(6), 1559-1566. https://doi.org/10.1111/nuf.12845
• Thoresen, C. E., & Harris, A. H. (2002). Spirituality and health: what's the evidence and what's needed? Annals of behavioral medicine, 24(1), 3-13.
• Tracy, S. J. (2019). Qualitative research methods: Collecting evidence, crafting analysis, communicating impact. John Wiley & Sons.
• Uzunhasanoğlu, G. (2022). Hemşirelik Hizmetlerinde Manevi Bakım. IKSAD Publishing House.
• Uzunhasanoğlu, G., & Şen, H. (2021). Pandemi Sürecinde Ruh Sağlığı Hizmetlerinin Sürdürülebilirliği, Hizmet Sunumu ve İnsan Kaynakları Üzerindeki Etkisi. In Sağlık Bilimlerinde Araştırma ve Değerlendirmeler. Gece Kitaplığı.
• Vardar, O., Serçekus, P., & Özkan, S. (2021). Spirituality and religion on coping with cancer for patients and caregivers. Journal of Education and Research in Nursing, 18(4), 462-466.
• Weber, S. R., & Pargament, K. I. (2014). The role of religion and spirituality in mental health. Current opinion in psychiatry, 27(5), 358-363.
• Willemse, S., Smeets, W., van Leeuwen, E., Nielen-Rosier, T., Janssen, L., & Foudraine, N. (2020). Spiritual care in the intensive care unit: An integrative literature research. Journal of Critical Care, 57, 55-78. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.jcrc.2020.01.026