Osmanlı Klasik Dönemi’nde Ticaret: İktisadi Zihniyet Bağlamında Bir Bakış

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 613 - 627, 31.05.2023

Cumali Bozpinar

https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1026497

Öz

Osmanlı Devleti’nde Klasik Dönem’de iktisadi faaliyetlerle ilgili müstakil kurumsal bir yapıdan bahsetmek mümkün değildir. Esasında bu durum, Osmanlı sosyal formasyonunun kapitalizm öncesi bir yapıda olmasından kaynaklanmıştır. Bununla birlikte Osmanlı yöneticileri tarafından ticaretin düzenlenmesiyle ilgili olarak bazı ilkelerden yararlanıldığı ileri sürülmektedir. İktisadi zihniyet ilkeleri olarak adlandırılan söz konusu ilkeler iaşe (provizyonizm), gelenekçilik ve fiskalizmdir. Çalışmada konuyla ilgili kaynakların incelenmesi ve elde edilen bulguların değerlendirilmesi şeklinde bir yöntem izlenmiştir. Elde edilen temel sonuç; Osmanlı ticari hayatının, söz konusu ilkelere bağlı olarak bütünsel bir yapı görünümünde olduğudur. Ayrıca bu bütünlüğün temelini iaşe ilkesi oluşturmuştur. Son olarak, zanaatların tedarikçileri tımar sistemine dâhil üreticiler olduğundan zanaat üretimi ile tarımsal üretim bütünleşik bir ilişki içinde olmuştur. Bu durumda Osmanlı yönetim zihniyetinin temel taşlarının tımar sistemi ve pazarlar olduğu kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ticaret, Zihniyet, Klasık Dönem, İktisat

Trade in the Ottoman Classical Period: A Perspective in the Context of Economic Mindset

Öz

It is not possible to talk about an separate institutional structure related to economic activities in the Classical Period in the Ottoman State. In fact, this situation resulted from the fact that the Ottoman social formation was in a pre-capitalist structure. However, it is claimed that some principles were used by the Ottoman rulers regarding the regulation of trade. These principles, called economic mindset principles, are provisionism (iaşe), traditionalism and fiscalism. In the study, a method was followed in the form of examining the sources related to the subject and evaluating the obtained findings. The main result obtained is that the Ottoman commercial life appeared as a holistic structure depending on the principles in question. In addition, the principle of provisionism had formed the basis of this integrity. Finally, since the suppliers of the crafts were producers included in the timar system, craft production and agricultural production had been in an integrated relationship. In this case, it can be accepted that the cornerstones of the Ottoman administration mindset were the timar system and bazaars.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Classical Period, Economy, Commerce, Mindset

Kaynakça

• ADALIOĞLU, H. H. (2009). “Siyâsetnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (cilt 37, 304-306). https://islamansiklopedisi.org.tr/siyasetname, muhtelif tarihler.
• AYNURAL, S. (2001). “Kapan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (cilt 24, 338-339). https://islamansiklopedisi.org.tr/kapan, muhtelif tarihler.
• BOZPİNAR, C. (2018). Osmanlı Devleti’nde İktisadi Zihniyet ve Sanayileşme Sorunsalı: Bursa İpek Sektörü Örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• BOZPİNAR, C. (2020). “Weberyan Subjektif Rasyonalite: Osmanlı İktisadi Zihniyeti”, Efil Journal, 3 (9): 126-145.
• BOZPİNAR, C. (2021a). “İbni Haldun’a Göre Devletin Çöküşünün Analizi: Adalet Dairesi Bağlamında Bir Değerlendirme”, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2): 86-93.
• BOZPİNAR, C. (2021b). “Osmanlı Kapitülasyonlarının Tesisi: Zihniyet Bağlamında Bir Bakış”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (46): 350-358.
• BOZPİNAR, C. (2022a). “Bursa İpek Sektörünün XIX. Yüzyılda Yapısal Dönüşümü”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 57 (1): 336-348.
• BOZPİNAR, C. (2022b). “XIX. Yüzyıl Bursa İpek Sektörü: Fiskalizm İlkesi Bağlamında Bir Değerlendirme”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (1): 201-212.
• BULUT, M. (2012). “Osmanlı Ekonomi Politiği’ne Yeniden Bir Bakış”, bilig, (62): 63-96.
• DARLING, L. T. (2002). “‘Do Justice, Do Justice, For That is Paradise’: Middle Eastern Advice for Indian Muslim Rulers”, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 22 (1-2): 3–19.
• ER, R. (2008). “Risâle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (cilt 35, 112-113). https://islamansiklopedisi.org.tr/risale, muhtelif tarihler.
• ERDOĞAN, M. K. (2016). “Balkanlarda Uluslararası Bir Organizasyon: İslimye Panayırı”, Belleten, 80 (287): 123-155.
• FAROQHI, S. (2002). “İktisat Tarihi: 1500-1600”, S. Akşin (Der.), Türkiye Tarihi 2: Osmanlı Devleti 1300-1600 (145-205). Cem Yayınevi, İstanbul.
• GENÇ, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• GÜÇER, L. (1988). “XVI-XVIII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nun Ticaret Politikası”, Türk İktisat Tarihi Yıllığı, (1): 1-128. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Türk İktisat ve İçtimâiyât Tarihi Araştırmaları Merkezi, İstanbul.
• GÜR, A. R. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadılık Müessesesi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• HALDON, J. (1993). The State and the Tributary Mode of Production. Verso, London and Newyork.
• HECKSCHER, E. F. (1935). Mercantilism (cilt II). George Allen & Unwin Ltd, Londra.
• İLGÜREL, S. (Der.). (1998). Hezârfen Hüseyin Efendi: Telhîsü’l-beyan fî kavânîn-i Âl-i Osmân. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• İNALCIK, H. (1969). “Capital Formation in the Ottoman Empire”, Journal of Economic History, 1 (29): 97-140.
• İNALCIK, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1, H. Berktay (Çev.). Eren Yayıncılık, İstanbul.
• İNALCIK, H. (2013). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ: 1300-1600, R. Sezer (Çev.). Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• İNAN, H. İ. (1991). Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Köylü. İletişim Yayınları, İstanbul.
• İSLAMOĞLU, H. (2014). “16. Yüzyıl Anadolusu’nda Köylüler, Ticarileşme ve Devlet İktidarının Meşrulaştırılması”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım (57-80). 2. Baskı, Ç. Keyder ve F. Tabak (Der.), Z. Altok (Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• KALLEK, C. (2007). “Pazar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (cilt 34, 194-203). https://islamansiklopedisi.org.tr/pazar#1, muhtelif tarihler.
• KARS, R. (2021). Şer’i Sicillerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda İç Ticaret: Ankara-Konya-Antep Örneği (1700-1750). Gazi Kitabevi, Ankara.
• KILKIŞ, Y. (1977). Uluslararası Fuarlar ve Türkiye. İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
• KINALIZADE Ali Efendi. (t.y.). Devlet ve Aile Ahlâkı. A. Kahraman (Der.), Tercüman 1001 Temel Eser.
• KOÇİ BEY RİSALELERİ. (2008). S. Çakmakcıoğlu (Der.). Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• KURAN, T. (2018). Yollar Ayrılırken: Ortadoğu’nun Geri Kalma Sürecinde İslam Hukukunun Rolü, N. Elhüseyni (Çev.). Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• KÜÇÜKKALAY, A. M. (2022). Mehmet Genç: Bir Âlimin Hayat ve İlim Serencamı. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• KÜPELİ, Ö. (1999). “Osmanlı Devleti’nde Panayır Organizasyonları ve Gönen Hacı İsa Panayırının Tarihine Dair”, G. Eren (Der.), Osmanlı 3: İktisat (490-497). Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• KÜTÜKOĞLU, M. S. (2003). “Lâyiha”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (cilt 27, 116-117). https://islamansiklopedisi.org.tr/layiha, muhtelif tarihler.
• MEMİŞ, Ş. (2015). 19. Yüzyılda Bir Sanayileşme Stratejisi Olarak Uluslararası Fuarlar: Osmanlı Örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• MORTAN, K., & KÜÇÜKERMAN, Ö. (2011). Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• ORTAYLI, İ. (2017). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. Kronik Kitap, İstanbul.
• ÖZ, M. (1999). “Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler”, İslami Araştırmalar Dergisi, 1 (12): 27-33.
• ÖZ, M. (2010). Kanun-ı Kadimin Peşinde Osmanlı’da ‘Çözülme’ ve Gelenekçi Yorumları, 4. Baskı. Dergâh Yayınları, İstanbul.
• ÖZCAN, T. (2007). “Pazar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (cilt 34, 206-208). https://islamansiklopedisi.org.tr/pazar#3-osmanli-donemi, muhtelif tarihler.
• ÖZVAR, E. (Der.). (2013). Türk Tarihçiliğinde Dört Sima: Halil İnalcık, Halil Sahillioğlu, Mehmet Genç, İlber Ortaylı. Timaş Yayınları, İstanbul.
• ÖZVEREN, E. (2007). “Bazaars of the Thousand and One Nights”, The European Journal of the History of Economic Thought, 14 (4): 629-655.
• PAMUK, Ş. (2010). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi: 1500-1914. İletişim Yayınları, İstanbul.
• SAYAR, A. G. (2013). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, 5. Baskı. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• SOOD, G. S. (2020). “Knowledge of the Art of Governance: The Mughal and Ottoman Empires in the Early Seventeenth Century”, Journal of the Royal Asiatic Society, 30 (2): 253-282.
• TABAKOĞLU, A. (1998). Türk İktisat Tarihi, 4. Baskı. Dergâh Yayınları, İstanbul.
• TABAKOĞLU, A. (2013). “Osmanlı Klasik Döneminde İstanbul’da Dış Ticaret”, F. M. Emecen & E. S. Gürkan (Der.), I. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri (325-354). İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul.
• TEOMAN, Ö., & BOZPİNAR, C. (2022). “The Development of the Silk Industry in the Ottoman Bursa: An Analysis of Periodization”, Gazi Akademik Bakış, 15 (30): 157-176.
• ÜLGENER, S. F. (2006). İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası. Derin Yayınları, İstanbul.
• YILMAZ, H. F. (2012). 16. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisinde 'Piyasa'nın Karşıtı 'Pazar'. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• YÜCEL, Y. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar: Kitâb-i Müstetâb, Kitabu Mesâlihi’l Müslimîn ve Menâfi’i’l Mü’mînîn, Hırzü’l-Mülûk. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• YÜKSEL, H. (1992). “Vakıf-Müsadere İlişkisi: Şam Valisi Vezir Süleyman Paşa Olayı”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 12: 399-424.