Karanlık Liderliğin Örgütsel Muhalefet ve Psikolojik İyi Oluşa Etkileri

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 3, 766 - 779, 30.09.2024

Sezgin Kızıltuğ , Metin Işık

https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1449183

Öz

Bu araştırmada karanlık liderliğin örgütsel muhalefet ve psikolojik iyi oluş üzerindeki etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın ana kütlesini bir devlet üniversitesindeki akademisyen ve idari personel oluşturmaktadır. Örneklemi ise basit tesadüfi yöntemle araştırmaya dâhil olan 419 kişiden oluşmaktadır. Nicel bir yöntem benimsenmiş olup, anket tekniği ile veri elde edilmiştir. Toplanan veriye geçerlik ve güvenirlik analizinden sonra, hipotez testi için regresyon analizleri yapılmıştır. Analizlerde IBM Amos 23 ve SPSS 25 programları kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, karanlık liderliğin bezdiren davranışlar boyutunun yatay muhalefi pozitif yönde etkilediği görülmüştür. Zorbaca davranışlar boyutunun örgütsel muhalefetin dikey ve dışa aktarılmış boyutları ile psikolojik iyi oluşu negatif yönde etkilediği belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre çalışanları bezdirici davranışların artması halinde yatay muhalefette artmaktadır. Zorbaca davranışların artması durumunda ise hem dikey hem de dışa aktarılmış muhalefet azalmaktadır. Ayrıca zorbaca davranışların çalışanların Psikolojik iyi oluşlarını olumsuz etkiledeği, iyi oluşlarını azalttığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Karanlık Liderlik, Örgütsel Muhalefet, Psikolojik İyi Oluş

The Effects of Dark Leadership on Organizational Dissent and Psychological Well-Being

Öz

This study aims to investigate the impact of dark leadership on organizational dissent and psychological well-being. The primary population under scrutiny comprises academic and administrative staff members at a state university. The sample size consists of 419 individuals selected through a simple random sampling method. Employing a quantitative methodology, data were collected using survey techniques. Following the assessment of validity and reliability of the collected data, regression analyses were conducted to test hypotheses. IBM Amos 23 and SPSS 25 software were utilized for data analysis. The findings of the study reveal that the dimension of dark leadership characterized by harassing behaviors positively influences horizontal dissent. Conversely, the dimension of bullying behaviors exhibits a negative effect on both vertical and externalized dimensions of organizational dissent as well as psychological well-being. These findings suggest that an increase in bullying behaviors is associated with a rise in horizontal dissent, while such behaviors lead to a decrease in both vertical and externalized dissent. Furthermore, it is observed that bullying behaviors have a detrimental effect on employees' psychological well-being, resulting in a reduction of their overall well-being.

Anahtar Kelimeler

Dark Leadership, Organizational Dissent, Psychological Well-Being

Kaynakça

• Aasland, M. S., Skogstad, A., Notelaers, G., Nielsen, M. B., & Einarsen, S. (2010). The prevalence of destructive leadership behavior. British Journal of Management, 21, 438-452.
• Acaray, A. (2018), Örgütsel muhalefetin kişisel değerler ve psikolojik iyi oluş ile ilişkinin incelenmesi. BMIJ, 6(3), 171-189.
• Akada, T. (2015). Örgütsel muhalefete ilişkin öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Alga, E., & Eroğlu, İ. G., (2018). Çalışanların örgütsel muhalefete ilişkin algılamalarının demografik değişkenler açısından incelenmesine yönelik bir araştırma, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (24), 129-157.
• Anderson, J. C., & Gerbing, D. W. (1988). Structural equation modeling in practice: A review and recommended two-step approach, Psychological Bulletin, 103(3), 411-423.
• Arslan, Y. (2018). Öğretmenlerin farklılıkların yönetimi yaklaşımlarına ilişkin algıları ile örgütsel mutluluk algıları arasındaki ilişki, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kocaeli Üniversitesi.
• Ashforth, B. E. (1994). Petty tyranny in organizations, Human Relations, 47, 755-778.
• Başar, U., & Basım, N. (2018). Paradoksal liderlik modeli, Amme İdaresi Dergisi, 51(3), 121-153.
• Başar, U., Sığrı, Ü., & Basım, N. (2016). İş yerinde karanlık liderlik. İş ve İnsan Dergisi, 3(2), 65-76. doi: 10.18394/iid.61037
• Başar, U. (2020). İş yerinde karanlık liderlik algısı ölçeği. İstanbul Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 1(1), 70-103.
• Bagozzi, R. P., & Yi, Y. (1988). On the evaluation of structural equation models, Journal of The Academy of Marketing Science, 16(1), 74-94.
• Bradburn, N. M. (1969). The structure of psychological well-being, Chicago: Aldine Publishing Company.
• Conger, J. A. (1990). The dark side of leadership, Organizational Dynamics, 19(2), 44-55.
• De Villiers, R. (2014). Book essay on “the dark side of transformational leadership: A critical perspective”, Journal of Business Research, 67(12), 2512-2514.
• Diener, E. (2009). The science of well-being: The collected works of Ed Diener (Vol. 37, pp. 11-58). New York: Springer.
• Einarsen, S. Aasland, M. S., & Skogstad, A. (2007). Destructive leadership behaviour: A definition and conceptual model, The Leadership Quarterly, 18(3), 207-216.
• Ergün, H., & Çelik, K. (2018). Örgütsel muhalefet ölçeği Türkçe uyarlaması, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (48), 398-414.
• Ertuğrul, E. (2014). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin görüşlerine göre yöneticilerin teknoloji liderlik düzeyi ile yönetici etkililiği arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uşak Üniversitesi.
• Eryılmaz, B. (2008). Etik kültürü geliştirmek, Türk İdare Dergisi, 459, 1-12.
• Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error, Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50.
• Glad, B. (2002). Why tyrants go too far: Malignant narcissism and absolute power, Political Psychology, 23(1), 1-37.
• Goodboy, A. K., Chory, R. M., & Dunleavy, K. N. (2008). Organizational dissent as a function of organizational justice, Communication Research Reports, 25(4), 255- 265.
• Görgülü, D. (2013). Bilgi toplumuna geçiş sürecinde okul yöneticilerinin teknolojik liderlik yeterlilikleri açısından incelenmesi (Konya ili örneği), (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi.
• Higgs, M. (2009). The good, the bad and the ugly: Leadership and narcissism, Journal of Change Management, 9(2), 165-178. doi:10.1080/14697010902879111
• Inandi, Y., Tunç, B., Yücedaglar, A., & Kiliç, S. (2020). The relationship of school administrators' leadership styles with organizational dissent and resistance to change according to perceptions of teachers. Online Submission, 12(5), 287-302.
• Işık, M. (2020). Değişen yönetici tipolojisi, Gazi Kitabevi.
• Işık, M., & Kızıltuğ, S. (2022). Karanlık liderlik davranışlarının iş gören performansı ile iş tatminine etkisi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(43), 307-326.
• Karakaplan Özer, E. (2020). Etik dışı liderlik. Berat Çicek (Ed.), Liderliğin karanlık yönü (1. Baskı) içinde (s. 55-78), Nobel Yayınları.
• Kassing, J. (1997). Articulating, antagonizing, and displacing: A model of employee dissent, Communication Studies, 48(4), 311-332.
• Kassing, J. W. (1998). Development and validation of the organizational dissent scale, Management Communication Quarterly, 12(2), 183-229.
• Kaya, Ç. (2016). Kontrol odağı ve örgütsel muhalefet arasındaki ilişki üzerine bir araştırma, Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(46), 81-96.
• Kellerman, B. (2004). Bad leadership: What it is, how it happens, why it matters, Boston: Harvard Business School Press.
• Kesken J. A., & Ayyıldız Ünnü N. (2011). Öteki liderlik, Gazi Kitabevi.
• Keyes, C. L. M., Shmotkin, D., ve Ryff, C. D. (2002). Optimizing well-being: The empirical encounter of two traditions, Journal of Personality and Social Psychology, 82(6), 1007-1022.
• Khoo, H.S., & Burch, G.S. (2008). The ‘dark side’ of leadership personality and transformational leadership: An exploratory study, Personality and Individual Differences, 44(1), 86-97. https://doi.org/10.1016/j.paid.2007.07.018
• Kılıç, M. (2019). X ve Y kuşaklarındaki toksik liderlik algılarının örgütsel bağlılık, psikolojik iyi oluş ve bireysel performans üzerindeki yansımaları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kocaeli Üniversitesi.
• Kılınç., E. (2020). Yıkıcı liderlik. B. Çicek (Ed.), Liderliğin karanlık yönü (1. Baskı içinde (s. 33-54), Nobel Yayınları.
• Korkmazer, F. (2020). Duygusal bağımlı liderlik. B. Çicek (Ed.), Liderliğin karanlık yönü (1. Baskı içinde (s. 97-117), Nobel Yayınları.
• Mathieu, C., Neumann, C. S., Hare, R. D., & Babiak, P. (2014). A dark side of leadership: Corporate psychopathy and its influence on employee well-being and job satisfaction. Personality and Individual Differences, 59, 83-88.
• Naktiyok, S., Zengin, Y., & Yıldırım, S. K. (2019). Yöneticilerin karanlık kişiliklerinin işe adanmışlık ve örgütsel muhalefete etkisi: Bir araştırma, İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(4), 2474-2491.
• Okan, G. (2018). Karanlık liderlik ölçeği: Çalışanların algısı üzerine bir ölçeklendirme çalışması, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Beykent Üniversitesi.
• Ötken, A. B., & Cenkci, T. (2013). Beş faktör kişilik modeli ve örgütsel muhalefet arasındaki ilişki üzerine bir araştırma, Öneri Dergisi, 10(39), 41-51.
• Özdemir, B., & Atan, E. (2018). Karanlık üçlünün örgütsel muhalefete etkisi: Bir yapısal eşitlik modeli, İş Ahlakı Dergisi, 11(2), 275-298.
• Özdemir, M. (2010). Ankara ili kamu genel liselerinde görev yapan yönetici ve öğretmenlerin örgütsel muhalefete ilişkin görüşleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi.
• Öztürk, A. (2013). Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinin öznel iyi oluş düzeyleri ile tinsellik, iyimserlik, kaygı ve olumsuz duygu düzeyleri arasındaki ilişki (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi.
• Pelled, L. H., Eisenhardt, K. M., & Xin, K. R. (1999). Exploring the black box: An analysis of work group diversity, conflict, and performance, Administrative Science Quarterly, 44(1), 1-28.
• Riaza, M., Junejo, M. A., & Shar, A. H. (2020). Leadership styles: Relationship with organizational dissent and conflict management mediation analysis via Cb-Sem approach. International Transaction Journal of Engineering. Management, & Applied Sciences & Technologies, 11(11), 1-12.
• Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being, Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.
• Saleh, H. G. A., Hu, W., Hassan, H. M. A., & Khudaykulova, M. (2018). Dark leadership impact on psychological well-being and work-family conflict: Implications for project success of Bahrain companies. Marketing, 3(3), 32-39.
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
• Schyns, B., & Schilling, J. (2013). How bad are the effects of bad leaders? A meta-analysis of destructive leadership and its outcomes, The Leadership Quarterly, 24(1), 138-158.
• Sipahi, B., Yurtkoru, E. S., & Cinko, M. (2008). Sosyal bilimlerde SPSS ile veri analizi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Soran, S. (2020). Paranoyak liderlik. B. Çicek (Ed.), Liderliğin karanlık yönü, (1. Baskı içinde (s. 158- 171), Nobel Yayınları.
• Söylemez, M. (2020). Kibirli (hubristik) liderlik, B. Çicek (Ed.), Liderliğin karanlık yönü, (1. Baskı içinde (s. 141-157), Nobel Yayınları.
• Taçyıldız, E. (2020). Liderlik tarzlarının örgütsel muhalefet üzerindeki etkisi: akademik personel üzerinde bir araştırma, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi.
• Tay, L., Kuykendall, L., & Diener, E. (2013). Life satisfaction and happiness -the bright side of quality of life, In W. Glatzer (Ed.), Global handbook of well-being and quality of life, New York: Springer.
• Tepper, B. J. (2000). Consequences of abusive supervision, Academy of Management Journal, 43(2), 178-190.
• Toytok, E, H., & Uçar, A., (2018). The effect of administrators behaviors that involves favoritism on organizational opposition, Journal of Education and Training Studies, 6(3), 68-77.
• Tutar, H., & Sadykova, G. (2014). Örgütsel demokrasi ve örgütsel muhalefet arasındaki ilişki üzerine bir inceleme, İşletme Bilimi Dergisi, 2(1), 1-16.
• Tülemez, S., & Halis, M. (2019). Liderliğin karanlık yüzü ve çalışanlar üzerindeki olumsuz etkileri, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (4), 957-980.
• Türk Dil Kurumu (2019). https://sozluk.gov.tr/ https://www.un.org/en/sections/issues-depth/youth-0/index.html
• Türkmenoğlu, M. (2020). Karanlık lider özellikleri kavşağı: despotik liderlik. B. Çicek (Ed.), Liderliğin Karanlık Yönü, (1. Baskı içinde (s. 172-187), Nobel Yayınları.
• Uğurlu, F. (2020). Liderin karanlık yüzü: Makyavelist lider, B. Çicek. (Ed.), Liderliğin karanlık yönü, (1. Baskı içinde (s. 188-207), Nobel Yayınları.
• Uğurluoğlu, Ö., & Çelik, Y. (2009). Örgütlerde stratejik liderlik ve özellikleri, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 12(2), 121-156.
• Webster, V., Brough, P., & Daly, K. (2016). Fight, flight or freeze: common responses for follower coping with toxic leadership, Stress and Health, 32(4), 346-354.
• Wesarat, P., Sharif, M. Y., & Majid, A. H. (2015). A conceptual framework of happiness at the workplace, Asian Social Science, 11(2), 78-88.
• Whicker, M. L. (1996). Toxic leaders: When organizations go bad, Westport, VA: Quorum Books.
• Yalçınsoy, A., & XIşık, M. (2018). Toksik liderlik ile örgütsel bağlılık ve işten ayrılma niyeti ilişkisine yönelik bir araştırma, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(3), 1016-1025.
• Yammamarino, F. (2013). Leadership: Past, present, and future, Journal of Leadership & Organizational Studies, 20(2), 149-55.
• Yıldız, K. (2014). Örgütsel muhalefet. Akademik Bakış Dergisi, 43, 173-193. Retrieved from: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/382832
• Yurt, İ. (2021). Çalışanın sahip olduğu pozitif psikolojik sermayenin hizmet inovasyonu performansına ve örgütsel muhalefete etkisi: Turizm alanında bir uygulama, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Karabük Üniversitesi.