Batman İli Efsaneleri

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 59 - 84, 30.06.2024

İpek Bozlar Balcı

https://doi.org/10.55143/alkad.1445881

Öz

Kültür, halk bilim alanına giren ve son zamanlarda oldukça önemsenen araştırma alanlarından bir tanesidir. Toplumların sözlü geleneğinden ortaya çıkan ve sonradan yazıya aktarılan efsaneler de somut olmayan kültürel miras çatısı altında değerlendirilen konulardandır. Batman ili efsaneleri özerine odaklanan bu çalışmanın temel amacı Batman iline ait efsanelerin toplanıp listelenmesi, tam metin olarak kayıt altına alınması, böylelikle korunup gelecek nesillere aktarılabilmelerinin sağlanmasıdır. Çünkü yapılan kapsamlı literatür analizi sonucunda, Batman efsanelerinin tümünü tam metin olarak kaydedip korunmasını sağlayan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Çalışmanın bir diğer amacı ise, tam metin olarak elde edilen tüm efsaneleri içerik analizine tabi tutmak, böylece içeriklerin Batman kültürüyle olan bağlantısını ortaya koymaktır. Tarama yöntemiyle WEB ortamı ve yazılı kaynaklardan elde edilen Batman iline özgü 10 adet efsane listelenmiş, bu dokümanlar içerik analizine tabi tutulmuş, elde edilen veriler yorumlanarak çalışmaya aktarılmıştır. Çalışmanın sonucunda 10 adet efsane tam metinleriyle birlikte kayıt altına alınmış ve korunması sağlanarak gelecek nesillere aktarımı sağlanmıştır. Coğrafyası ve geçmişten gelen çok kültürlü yapısı sayesinde en fazla efsanenin Sason ilçesinden ortaya çıktığı tespit edilmiştir. En çok dağ motifinin işlendiği efsanelerde yasak aşk ve savaş konuları ele alınmıştır. Efsanelerin ağırlıklı olarak doğaüstü varlıklar ve güçler/mitik efsaneler türünde oldukları, kader, ölüm, taş kesilme, su ve şifa, mekan alt türlerinde oldukları tespit edilmiştir. Tarihi etiyolojik efsanelere de (2 adet) rastlanmıştır. İncelenen efsanelerin dili kolay anlaşılır, olay örgüsü karmaşadan uzaktır.

Anahtar Kelimeler

Halkbilim, somut olmayan kültürel miras, efsane, Batman

Etik Beyan

ETİK BEYAN GEREKTİRMEYEN KAVRAMASAL BİR ÇALIŞMADIR

Kaynakça

• Aksöz, M. & Balcı, U. (2023). Masal Edebiyat Türünün İnternet Sitelerindeki Türkçe Tanımlanması. 4. Internatıonal Istanbul Current Scientific Research Congress, Proceedings Book, S. 323-332.
• Balcı, T. (2013). Almanya'da Kültürel Öğeler İçeren Levha Metinleri. Turkish Studies, vol. 8, no.12. S. 121-131.
• Balcı, T. (2021). Almanya’daki Türk Pazarcıların Dili ve Manipülasyon. Schriften zur Sprache und Literatur V / Dil ve Edebiyat Yazıları V. Çizgi Kitabevi Yayınları. S. 9-14.
• Balcı, T. (2023). İnternet Haberciliğinde Nitelik Sorunu. Schriften zur Sprache und Literatur VII / Dil ve Edebiyat Yazıları VII.Çizgi Kitabevi Yayınları. S. 41-55.
• Balcı, T. & Darancık, Y. (2017). Üniversite Öğrencilerinin Facebook Ortamındaki Dil Edimleri. Schriften zur Sprache und Literatur / Dil ve Edebiyat Yazıları, London: IJOPEC Publication. S. 283-296.
• Balcı, U. (2017). Kursbuch zur Prüfung ÖABT. Ijopec Publication.
• Balıkçı, Ş. Ç. (2019). Mardin’de Kutsal Mekânlara Bağlı Efsaneler ve Evliya Menkıbelerinin Mitik Temellerinden Günümüz İşlevlerine. Folklor/Edebiyat, 25(100), 1023-1040.
• Best, F. O. (1982). Handbuch literarischer Fachbegriffe. Definitionen und Beispiele. Fischer Taschenbuch Verlag.
• Boratav, P. N. (1988). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. (5. Baskı). Gerçek Yayınevi
• Buch, W. (2003). “Masal ve Efsane Üzerine”, Çev. Ali Osman Öztürk, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, Yayına Hazırlayanlar: Gülin Öğüt Eker, Metin Ekici, M. Öcal Oğuz, Nebi Özdemir, Milli Folklor Yayınları, s. 304-313.
• Çalık, M. & Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174).
• Çelik, N. (2016). XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Sason Ermenileri ve Sason Ermeni isyanları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batman.
• Demir, İ., Korkmaz, F. & Manap, A. (2022). Geçmiş Bugün Gelecek Batman. Batman: Batman Üniversitesi Yayınları No: 06
• Demir, İ. & Duran Gültekin, Z. (2022). Batman Halk Kültürü. Batman: Batman Üniversitesi Yayınları No: 05
• Demir, İ. & Korkmaz, F. (2023). Dün Bugün Yarın Batman. Batman: Batman Üniversitesi Yayınları No: 09
• Ehrhardt, H. (2022). The Grimm Brothers’ Deutsche Sagen: Collection Plan, Sources, Critiques, Reception. In: Ed. Gunnel, T. Grimm Ripples: The Legacy of the Grimms’ Deutsche Sagen in Northern Europe. National Cultivation of Culture, Volume: 30, Brill Verlag, S. 43-69.
• Erfurth, F. (1993). Die "Deutschen Sagen" der Brüder Grimm. Ein Beitrag zu ihrer Entstehungsgeschichte unter besonderer Berücksichtigung des westfälischen Anteils. Hänsel-Hohenhausen, Egelsbach/Köln.
• Erdoğan, O. (2014). Dinî Şahsiyetler Etrafında Oluşan Anlatı Türlerinin Tasnif ve Derlenmesi Üzerine Düşünceler: Aziz Mahmud Hüdâyî Örneği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 49(49), 95-118.
• Ergun, M. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi: İnceleme (Vol. 1). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Glesne, C. (2011). Becoming qualitative researchers. (A. Ersoy & P. Yalçınoğlu, Çev.). Pearson.
• Grimm, G. (1816). Deutsche Sagen. Berlin: Nicolaischen Buchhandlung
• Gürbüz, S. & Şahin, F. (2017). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• İlhan, F. (2014). Efsane ve Mitlerin İşlevleri ve Modern Toplumdaki Yansımaları: Sarıkız Efsanesi Örneği (Doctoral dissertation, Bursa Uludag University (Turkey).
• Karakaş, R. (2012). Garzan ve Raman Yöresi Efsane ve Halk İnanışlarında Dağ Kültü, Batman University Journal of Life Sciences, 1 (1), 1131-1141.
• Kaya, D. (2020). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. 4. Baskı. Akçağ Yayınları.
• Koçak, A. & Arun, Ö. (2013). İçerik Analizi Çalışmalarında Örneklem Sorunu. Selçuk İletişim, 4(3), 21-28.
• Kozbe, G. (2017). Batman İli Kültür Envanteri. Batman, Batman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
• Kúnos, I.& Öztürk, A. O. (2021). Türkiye’de Bir Siegfried Efsanesi, KARE- Özel Sayı, 1-15.
• Küçük, A. (2018). Türk Ağaç Kültü Etrafında Teşekkül Eden Dokuz Oğul Efsanesi ve Toplumsal İşlevleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(22), 69-76.
• Öztürk, A.O. (2007). Çanakkale Savaş Söylenceleri Bağlamında “Menkıbe” Kavramı Üzerine. 2007 UNESCO Mevlana Yılında Uluslararası VII. Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu (02-05 Mayıs 2007) Bildiri Kitabı, II. Cilt, Konya. Selçuk Üniversitesi Basımevi, 427-435.
• Öztürk, A. O. (1996). Johannes Chiltberger’in Naklettiği Bir “Olayın” Masal-Efsane İlişkisi Açısından Değerlendirilmesi. Erciyes, Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, 19(217), 12-15.
• Öztürk, A. O. (2020). Halkbilim dolayları: Masal-Efsane-Menkıbe-Hikâye-Türkü-Fıkra-Bayram-Nazar. Hiperyayın.
• Patton, M. (2002). Qualitative research and evaluation methods. SAGE Publishing
• Petzdolt, L. (2006). Sage. In: Literaturwissenschaftliches Lexikon, Grundbegriffe der Germanistik (Hrsg. Brunner, H. & Moritz, R. ). Erich Schmidt Verlag.
• Püsküllüoğlu, A. (2015). Edebiyat Sözlüğü. Arkadaş Yayınevi.
• Rölleke, H. (1985). Die Märchen- und Sagensammlung der Brüder G., in: Die Brüder G. Dokumente ihres Lebens und Wirkens, Hg. D. Hennig/B. Lauer, 101–111.
• Sak, R. vd. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-256.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Sâmi, Ş. (1978). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Satıcıoğlu, H. (2020). Batken’de (Kırgızistan) ve Batman’da (Türkiye) Ters Lale Efsaneleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(1), 417-434.
• Satıcıoğlu, H. (2022). The relationship of god, human bei̇ng and nature in toponimic legends: in example of issyk-kul. Vestnik Kyrgyzskogo gosudarstvennogo universiteta stroitelʹstva, transporta i arhitektury im.N.Isanova, 361-367
• Seyidoğlu, B. (1978). Erzurum’da Belli Yerlerle İlgili Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerinde Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum.
• Seyidoğlu, H. (2016). Bilimsel araştırma ve yazma el kitabı. Güzem Can Yayınları.
• Travers, M. (2001). Qualitative research through case studies. SAGE Publications.
• Tuzlukaya, S. (2019). Türkçe Öğretiminde Bir Söylem Çözümleme Denemesi: Taş Kesilen Çoban Efsanesi. Electronic Turkish Studies, 14(4), 2817-2832.
• Türktaş, M. M. (2013). Denizli Efsaneleri. Denizli: Denizli Belediyesi Kültür Yayınları.
• Uther, H. J. (1995). Die ‚Deutschen Sagen‘ der Brüder G. im Spiegel ihrer Kritiker. Ein Beitrag zur frühen Sagenrezeption, in: Hören Sagen Lesen Lernen, Hg. U. Brunold-Bigler/H. Bausinger, 721–739.
• Ültay, E. & Akyurt, H. & Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 188-201.
• Yıldırım (Aksöz), M. (2009). Yazınsal Türler. Çizgi Yayınevi
• Yıldırım (Aksöz), M. (2012). Kısa Anlatı Türleri ve Öğretimi. Çizgi Yayınevi
• Yılmaz, M. (2011). Battal-Nâme, Sasonlu Tavit ve Digenis Akritas Destanlarındaki Kahramanların Lord Raglan’ın Geleneksel Kahraman Kalıbına Göre Değerlendirilmesi. Folklor/Edebiyat, 18(67), 89-104.
• Zengin, D. (2011). Başından 19. Yüzyıla Kadar Alman Edebiyatı. Pelikan Yayınevi.
• Zettl, E. (2009). Geçmişten Günümüze Almanya. Alman Kültür ve Edebiyat Tarihi. Ed. Prof. Dr. Ali Osman Öztürk, Çevirenler: Prof. Dr. Ali Osman Öztürk / Araş. Gör. Umut Balcı / Araş. Gör. Özlem Gencer, Çanakkale: Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Yayınları.