Mehmet Râif Ogan’a Göre Bâbîlik/Bahâîlik Hareketi ve Bu Harekete Yönelttiği Bazı Tenkitleri

Yıl 2022, , 184 - 219, 30.12.2022

Süleyman Çam

https://doi.org/10.18498/amailad.1144039

Cited By: 1

Öz

Bu makalede, Mehmet Râif Ogan’ın Bâbîlik ve Bahâîlik hareketi ile ilgili görüşlerine ve harekete yönelttiği bazı tenkitlere yer verilmiştir. Mehmet Râif Ogan, bir Mezhepler Tarihçisi değildir ancak mezhepler konusunda birtakım görüşleri ile dikkat çeken bir fikir adamıdır. Osmanlı’nın son Cumhuriyet’in ilk döneminde yaşayan Mehmet Râif Ogan, dinî ve millî konulardaki yazıları ve görüşleri ile tanınmıştır. O, yazılarında Bâbîlik, Bahâîlik, Kâdiyânîlik, Şîa, Bâtınîlik ve Ehl-i Sünnet gibi itikâdî ve siyâsî mezheplere yer vermiştir. Söz konusu mezheplerden Bâbîlik ve Bahâîlik hareketi, Anadolu’da yayılma girişiminde bulunduğu bir dönemde Ogan’ın dikkatini çekmiştir. Dolayısıyla Ogan, çalışmalarında Bâbîlik ve Bahâîlik üzerine yoğunlaşmıştır. Bu bağlamda o, söz konusu hareketin İslâm mezhepleri ile hiçbir bağının bulunmadığını, gerçekte sapık bir mezhep olduğunu, Müslüman halkı özellikle de gençleri onların zararlı düşüncelerinden korumak ve gerçek yönlerini ortaya koymak amacıyla birçok makale kaleme almıştır. Ogan’ın mezheplere yönelik çalışmaları, genellikle dinî, ilmî ve edebî hüviyete sahip olan İslâm Dünyası ile Sebîlüreşâd dergilerinde yer almaktadır. Bâbîlik ve Bahâîlik ile ilgili araştırmaları; “Sapık Mezheplerden Bâbîyye ve Bahâiyye Dini” başlığı altında İslâm Dünyası dergisinde, “Bahâîlik”, “Bahâîlik Gizli Bir Teşekküldür” ve “Bahâiyye’nin İslâm Dinine Hücumları” başlıklı makaleleri ise Sebîlürreşâd mecmuasında yayımlanmıştır. Söz konusu çalışmalarda Ogan, Bahâîliği tarihi vesikalara ve kendi Arapça ve Farsça kaynaklarına dayanarak anlatmaya çalışmıştır.
Ogan, Bâbîlik ve Bahâîlik ile ilgili yayımlanan araştırmalarında mezhebin doğuşu ve teşekkülü sürecinde önemli bir aktör olan ve aynı zamanda Rus ajanı olarak nitelendirdiği Şeyh İsa, Şeyhiyye Tarikatı, Bâbîliğin kurucusu olarak bilinen Bâb Mirza Ali Muhammed Şirâzî, Bâb’ın havarilerinden Zerrîntâc ve hareketin görüşleri hakkında önemli malumat sunmuştur. Bu bağlamda Ogan, Bâbîlik ve Bahâîlik tarihinin arka planından, mezhebin teşekkülünden, önemli şahsiyetlerinden ve görüşlerinden, İslâm’a ve Müslümanlara verdiği zararlardan bahsetmiştir. Diğer taraftan Ogan, araştırmalarında Bâbîlik ve Bahâîliğin mehdîlik, hatm-i nübüvvet, Bahâullah’ın ulûhiyeti, kutsal olduklarına inandıkları Kitâbü’l-Beyân ve Kitâbü’l-Akdes isimli eserleri, dinler ile ilgili görüşleri ve Türkiye’deki faaliyetlerine dair bilgiler vererek düşüncelerini ortaya koymuştur. Aynı zamanda o, bu hareketin İslâm dışı sapık bir mezhep veya batıl bir din olduğuna dair görüşlerini belgelerle ispatlamaya çalışmıştır.
Bâbîler ve Bahâîler hakkında görüşlerini ortaya koyarken önemli bazı tenkitlerde bulunan Ogan, Bâbîliğin İran’ın icadı olmadığını; bu hareketin, Rusya gibi sömürgeci devletler tarafından siyasî sebeplerle oluşturulduğunu iddia etmiştir. Hatta Ogan, sadece Bâbîlik ve Bahâîliğin değil aynı zamanda İngilizler tarafından kurulduğunu iddia ettiği Kâdiyânîliğin de İslâm ülkelerinde gizli emelleri olan devletler tarafından Müslümanların birlik ve beraberliğini bozmak, esaret durumlarını devam ettirmek amacıyla desteklendiği iddiasında bulunmuştur.
Ogan, Bâbîlik ve Bahâîliği İslâm mezhepleriyle alakası olmayan, İslâm’a zarar veren, Gayr-i Müslim unsurlardan beslenen yeni batıl bir dinî hareket olarak görmüştür. Çünkü Ogan’a göre Bahâîlik, İslâm ile her türlü bağlılığını koparan, İslâm’a zarar veren, yabancı siyaset ve nüfuzundan destek alan, Komünizm prensipleri üzerine kurulan bir teşekküldür. Hatta Ogan, Bahâîliğin İslâm dışı bir teşekkül olduğu hususunda Ehl-i Sünnet ve Şîa’nın ittifak hâlinde olduğunu ileri sürmüştür.
Sonuç itibariyle Ogan’ın çalışmalarında Bâbîlik ve Bahâîlik hakkında detaylı bir araştırma yaptığı ve bu hususta kayda değer bir birikimi olduğu anlaşılmıştır. Mezhepler Tarihçisi olmayan Ogan’ın bir Mezhepler Tarihçisi gibi Bâbîlik ve Bahâîlik hakkındaki yazıları ile bu alana çok büyük katkıları olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Mezhepler Tarihi, Bahâîlik, Bâbîlik, Bâb, Şeyhîlik, Islamic heresiography, Baha’ism, Babism, Bab, Shaykhism

The Babism/Bahaism Movement According to Mehmet Raif Ogan and Some of His Critics on this Movement

Öz

In this article, Mehmet Raif Ogan’s views on Babism and Bahaism movement and some of his criticisms towards the movement are discussed. Mehmet Raif Ogan is not a scholar of Islamic heresiography, but he is an intellectual who draws attention with his views on sects. Mehmet Raif Ogan, who lived in the first period of the last Republic of the Ottoman Empire, is known for his writings and views on religious and national matters. In his writings, he included religious and political sects such as Babi, Bahai, Qadianism, Shia, Bâtinî and Ahl al-Sunnah. Babism and Bahaism movement, which is one of the sects in question, attracted the attention of Ogan at a time when he was attempting to spread in Anatolia. Therefore, Ogan concentrated on Babism and Bahaism in his studies. In this context, he wrote many articles in order to protect the Muslim people, especially the youth, from their harmful thoughts and to reveal their true aspects, that the movement in question had no ties to Islamic sects, that it was actually a perverted sect. Ogan's studies on sects are generally published in the journals of the Islamic World and Sebilüreşad, which have religious, scientific and literary characteristics. His studies on Babism and Bahaism; His articles titled "Bahaism", "Bahaism is a Secret Organization" and "Bahaiyye's Attacks on the Religion of Islam" were published in the journal of the Islamic World under the title "Babiyye from Perverted Sects and the Religion of Bahá'íyya", in the journal Sebilurreshad. In these studies, Ogan tried to explain Bahá'íness based on historical documents and his own Arabic and Persian sources.
Sheikh Isa, who has an important role in the birth and formation process of the sect in his published research on Ogan, Babism and Bahaism, and who he described as a Russian agent at the same time, Bab Mirza Ali Muhammed Shirazi, known as the founder of the Sheikhiyya Sect, provided important information on Babism, Zerrintac, one of the apostles of the Bab, and the views of the movement.. In this context, Ogan talked about the background of the history of Babism and Bahaism, the formation of the sect, important personalities and views, and the damage it caused to Islam and Muslims. On the other hand, Ogan, in his researches, gave information about Babism and Baha'i's Mahdism, prophethood, divinity of Bahá'u'lláh, his works called Kitab al-Beyan and Kitab al-Akdes, which they believed to be sacred, his views on religions and their activities in Turkey showed. At the same time, he tried to prove, with documents, his views that this movement was a non-Islamic perverted sect or a superstitious religion.
Ogan, who made some important criticisms while expressing his views about the Babis and Baha'is, said that Babism was not an invention of Iran; He claimed that this movement was created by colonial states like Russia for political reasons. In fact, Ogan claimed that not only Babism and Bahaism, but also Qadianism, which he claims was founded by the British, was supported by states with secret ambitions in Islamic countries in order to disrupt the unity and solidarity of Muslims and to maintain their captivity.
Ogan saw Babism and Baha'iism as a new superstitious religious movement that had nothing to do with Islamic sects, harmed Islam, and fed from non-Muslim resources. Because, according to Ogan, Bahá'ís is an organization that breaks all allegiance with Islam, harms Islam, receives support from foreign politics and influence, and is founded on the principles of Communism. Ogan even claimed that Ahl as-Sunnah and Shia are in agreement on the issue that Baha'i is a non-Islamic organization.
As a result, it has been understood that Ogan made a detailed research on Babism and Bahaism in his studies and he had a significant accumulation in this regard. It is possible to say that Ogan, who is not a a scholar of Islamic heresiography, made great contributions to this field with his writings on Babism and Bahaism, like a scholar of Islamic heresiography.

Anahtar Kelimeler

Islamic heresiography, Baha’ism, Babism, Bab, Shaykhism

Kaynakça

• Cevdet, Abdullah. “Mezheb-i Bahâullah-Dîn-i Ümem”. İctihad 144 (1 Mart 1922.
• Albayrak, Ali-Teber, Ömer Faruk-Gökalp, Yusuf. “Anadolu’da Bahâî Faaliyetlerinin Tarihsel Bir Yansıması: Emin Ali’nin “Bahâî Hareketi Hakkında İlmî Bir Tetebbu” Adlı Makalesi”. Turkish Academic Research Review 5/4 (Aralık 2020), 560-573.
• Bozkuş, Metin. “Bahâîliğin Arka Planı ve Söylemleri Üzerine Bir Değerlendirme (Sivas Örneği)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (Sivas 2002), 139-156.
• Çam, Süleyman. “İhsan Mahvî’nin Mahfil Mecmuasındaki Makaleleri Bağlamında Bâbîlik ve Bahâîlik”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/2 (Aralık 2021), 346-361.
• Çiçek, Hacı. “Bahâîlik, Bahâîliğin Görüşleri, İslâm Düşüncesindeki Yeri ve Ona Dair Bazı Yorumlar”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/6 (2017), 135-156.
• Derin, Süleyman. İngiliz Oryantalizmi ve Tasavvuf. İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
• el-Hamd, Abdulkadir Şeybe. el-Bahâiyye İhdâ Matâyâ el-İstimâr ve’s-Sahyûniyye. Medinetu’l-Munevvere: el-Câmiatu’l-İslâmiyye, 1974.
• el-Hasenî, Abdürrezzâk b. Seyyîd Mehdî b. Sâdık. el-Bâbiyyûn ve’l-Bahâiyyûn fî Hâzırıhim ve Mâzîhim. Sayda: Matba’atü’l-İrfân, 1969.
• Ergin, Osman Nuri. “Bahâîlerin İç Yüzü”. Sebîlürreşâd 9/203 (Ağustos 1955).
• Ergin, Osman Nuri. “Bahâîliğin İçyüzü”. Sebîlürreşâd 9/205 (Eylül 1955).
• Ergin, Osman Nuri. “Sapık Fırkalar: Bahâîliğin İçyüzü”. Sebîlürreşâd 9/208 (Kasım 1955).
• Eyyûb, Hasan Muhammed. Tebsîtu’l-Akâidi’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru’n-Nedve el-Cedîde, 1983.
• Fazlurrahman. İslâm. trc. Mehmed Dağ - Mehmed Aydın. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1993.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Bahâîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/464-467. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Bâbîlik ve Bahâîlik. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Fığlalı, Ethem Ruhi-Şimşek, Ramazan. “Bahâîlik ve Kitabu’l-Akdes”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 3/2 (Güz 2010), 7-144.
• Filibeli Ahmed Hilmi. İslâm Tarihi. 2 Cilt, sad. Ziya Nur Aksun, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Goldziher, Ignaz. el-Akîdetu ve’ş-şerîatu fi’l-İslâm. çev: M. Yûsuf Mûsa, A. Hasan Abdulkâdir, A. Abdülhak, Mısır 3. bs. ts.
• Hizmetli, Sabri. “İtikadî İslâm Mezheplerinin Ortaya Çıkış Sebepleri ve Bâbîlik-Bahâîlik”. İslâm’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği (Kutlu Doğum Haftası: 1993), (Ankara 1995), 215-222.
• Huart, CL. “Bâbîler”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1997.
• İhsan Mahvî. “Bâbîlik”. Mahfil 2/23 (1340/1922).
• İhsan Mahvî. “Bâbîlik”. Mahfil 2/24 (1340/1922).
• İzmirli, İsmâil Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. İstanbul, 1341.
• Ebû Zehre, Muhammed. İslâm’da İtikâdî, Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. çev. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2018.
• Muhammed Ebû Zehre. İslâm’da Siyasî İtikadî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. çev. Abdülkadir Şener - Hasan Karakaya. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1970.
• Muhsin, Abdülhamid. İslâm’a Yönelen Yıkıcı Hareketler (Babilik ve Bahâîliğin İçyüzü). çev. M. Saim Yeprem – Hasan Güleç. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1986.
• Nejad, Edhem. “Amerika’da Müslümanlar-I”. Sırâtımüstkîm 4/82 (17 Mart 1326).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini I”. İslâm Dünyası 2/33 (7 Kasım 1952).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâîyye Dini II”. İslâm Dünyası 2/34 (14 Kasım 1952).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini III”. İslâm Dünyası 2/36, (28 Kasım 1952).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini IV”. İslâm Dünyası 2/37 (5 Aralık 1952).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini IX”. İslâm Dünyası 2/48 (20 Şubat 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini V”. İslâm Dünyası 2/39 (19 Aralık 1952).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini VII”. İslâm Dünyası 2/43 (16 Ocak 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini X”. İslâm Dünyası 3/49 (27 Şubat 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini XII”. İslâm Dünyası 3/59 (8 Mayıs 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini XIII”. İslâm Dünyası 3/62 (29 Mayıs 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 3/57 (24 Nisan 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 3/63 (5 Haziran 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 4/80 (25 Aralık 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 2/41 (2 Ocak 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 3/55 (10 Nisan 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 3/56 (17 Nisan 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 3/60 (15 Mayıs 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 3/71 (21 Ağustos 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 3/73 (18 Eylül 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 4/76 (30 Ekim 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 4/78 (27 Kasım 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 4/82 (22 Ocak 1954).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 3/64 (12 Haziran 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 4/79 (11 Aralık 1953).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bâbiyye ve Bahâiyye Dini”. İslâm Dünyası 4/81 (8 Ocak 1954).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bahâîlik Gizli Bir Teşekküldür”. Sebîlürreşâd 12/285 (Ocak 1959).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bahâîlik”. Sebîlürreşâd 9/209 (Kasım 1955).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bahâîlik”. Sebîlürreşâd 9/208 (Kasım 1955).
• Ogan, Mehmet Râif. “Bahâiyye’nin İslâm Dinine Hücumları”. Sebîlürreşâd 10/226 (Ağustos 1956).
• Öz, Mustafa. “Şeyhiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39/ 84-86. İstanbul: TDV Yayınları 2010.
• Özkan, Ali Rafet. Kıyamet Tarikatları, Yeni Dini Hareketler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Resâilu’s-Sünne. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Sarıkaya, Saffet. İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• Şapolyo, Enver Behnan. Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Elif Kitabevi, 2004.
• Şevki Efendi. Bahâî Dininin I. Yüzyılı. çev. Suna Bozkır. İstanbul: Baha Yayınları, 1995.
• Tâhirü’l-Mevlevî. “Beni Kureyza Meselesi”. Mahfil 2/22 (1340), 168-172.
• Toru, Ümit. “Eş‘arîlik-Hanbelîlik Farklılaşmasının Toplumsal Yansımaları”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (2018), 259-292.
• Toru, Ümit. “Eşʻarî Geleneğin İsmâilîlik Söylemi ve Sosyo-Politik Temelleri (Bağdâdî Örneği)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2020), 363-369.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Mehmet Râif Ogan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/318-319. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yıldırım, Nimet. “Zerdüşt’ün Kutsal Kitabı Avesta”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Mecmuası 18 (2011/1), 147-170.
• Yurdagür, Metin. “İslâm Düşünce Tarihinde Hatm-i Nübüvvet Düşüncesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13-14-15 (1995-1997), 303-312.
• Zerendî, Muhammed. Nebil Tarihi. çev. Minu Derahşan Sabit. Ankara: Başnur Matbaası, 1973.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazim. Menahilü’l-İrfan fi Ulumi’l-Kur’an. Kahire: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.