The Judgment and Legal Consequence of Abuse of Divorce Authority in Islamic Family Law

Yıl 2021, , 89 - 124, 30.06.2021

Mehmet Aziz Yaşar

https://doi.org/10.18498/amailad.855823

Cited By: 3

Öz

Great importance is attached to marriage in Islam. Various measures have been taken to ensure the continuation of this establishment. However, in some cases, the relationship between spouses can be unbearable. At this point, divorce has been legitimized as a solution. Divorce right/authority is given to the husband in principle, especially to ensure the balance of blessing and burden, but this authority can also be shared with the woman under certain conditions. This authority should be applied as the last solution when the marital life turns into suffering for the spouses, but it may also be used by the spouses as a means of harming the other party. At this point, Islamic jurists examined both the religious and legal dimensions of such malevolent behaviors and tried to prevent this by specifying various provisions based on the relevant texts. In this framework, firstly, the concept of "et-ta‘assuf fi't-talak" used by contemporary Islamic jurists for this kind of divorce and the important specification and criteria sought in its realization were tried to be explained. Afterwards, the legal provision of this kind of divorce/separation was examined together with the different approaches of the fukahâ (a person who has advanced knowledge of fiqh in the science of fiqh enough to express opinions). In addition, the fact that what is essential in talaq, which is at the center of their different approaches, is permissibility or haram is also briefly discussed. Another important issue included in the study is the legal consequence of the divorce/separation performed by the spouses for the sole purpose of harming the other party without any sharia reason, which is called "abuse of right". In this context, firstly, the criteria that play a fundamental role in talking about the phenomenon of "abuse of right" were briefly mentioned. Then, the legal consequences of divorcing the wife or the separation of the woman from her husband, who suffered from the disease of death, referred to as in the literature "death disease or feared disease", was explained. The different views of the Fukahâ on this and the factors that affect the formation of these different views have been examined. In addition, in the study, the legal consequences of the husband divorcing his wife for an insignificant purpose such as the realization of another marriage without a justifiable reason considered as abuse of right, or the woman's separation from her husband with the rights granted to her were also discussed.

In the examination, it is concluded that it is not permissible to divorce only to harm the other party or to gain an insignificant personal benefit. And that the husband or wife who committed this should be treated in violation of this bad purpose and that it would be more appropriate to make a deterrent decision. Accordingly, designating an heir to the wife who the death-sick husband divorced without a legitimate reason, -without restricting her inheritance to the end of the iddah or marrying another person; and designating an heir to the husband who the wife on her deathbed divorced without any reasonable grounds by the tefvîz method, without his right of inheritance is restricted by any reason would be more suitable. Likewise, giving the husband the least from the hul cost or the inheritance in the event that the woman who suffers death leaves her husband with this method by keeping the hul cost high in order to harm her other heirs; and in the event that the woman takes such a way to deprive her husband of the inheritance, it will be more appropriate to give her husband the most of the hul price or inheritance. Again, in the event that the other party suffers material or moral damage due to the divorce of the husband, who is in good health without a legitimate reason, or the divorce of the wife from her husband, it has come to the conclusion that it would be more beneficial in terms of the result to make the person who caused the damage pay the compensation. 

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, Family, Divorce, Wife, Husband.

İslâm Aile Hukukunda Boşanma Yetkisinin Kötüye Kullanılmasının Hükmü ve Hukukî Sonucu

Öz

İslâm dininde evlilik müessesine büyük önem atfedilmiştir. Bu müessesinin devamını temine yönelik çeşitli tedbirler alınmıştır. Ancak bazı durumlarda eşler arasındaki ilişki zedelenip yaşanmaz bir keyfiyet alabilmektedir. Bunun çözüm yolu olarak boşanma meşru kılınmıştır. Bilhassa nimet-külfet dengesinin sağlanması için prensip olarak kocaya verilen boşanma hakkı/yetkisi belli şartlar çerçevesinde kadınla da paylaşılabilmektedir. Mezkûr yetkiye ise evlilik hayatı eşler için acı ve ıstırap haline dönüştüğünde son çözüm olarak başvurulması gerekirken eşlerden bunu, karşı tarafa zarar verme aracı olarak kullanan da olabilmektedir. Bu noktada İslâm hukukçuları, bu tür art niyetli davranışların hem dinî hem de hukukî boyutlarını, incelemiş ve ilgili naslardan hareketle çeşitli hükümler belirterek bunun önüne geçmeye çalışmışlardır.

Çalışmamızda geçerli bir neden olmaksızın kocanın eşini boşamasının veya kadının hul‘ veya tefvîz yoluyla kocasından ayrılmasının dinî hükmü ve hukukî sonucu ele alınmıştır. Bu çerçevede önce çağdaş İslâm hukukçular tarafından bu tarz boşanma için kullanılan “et-ta‘assuf fi’t-talak” kavramı ve bunun gerçekleşmesinde aranan önemli özellik ve kriterler izah edilmeye çalışılmıştır. Sonrasında bu türden boşanmanın/ayrılmanın fıkhî hükmü, fukahânın buna yönelik farklı yaklaşımlarıyla birlikte irdelenmiştir. Bunun yanı sıra fukahânın konuya ilişkin farklı yaklaşımlarının merkezinde yer alan talâkta aslolan mubahlık veya haramlık olduğu hususu da kısa bir şekilde ele alınmıştır. Çalışmada yer verilen diğer önemli bir konu, eşlerin “hakkın kötüye kullanılması” olarak tabir edilen her hangi bir şer‘î gerekçe olmadan sırf karşı tarafa zarar vermek amacıyla gerçekleştirdikleri boşanmanın/ayrılmanın hukukî sonucudur. Bu bağlamda da önce “hakkın kötüye kullanılması” olgusundan söz edilebilmesinde temel rol oynayan kriterlerden kısaca söz edilmiştir. Ardından literatürde “maraz-ı mevt/ölüm hastalığı veya maraz-i mahûf/korkulan hastalık” ifadeleriyle anılan ölüm hastalığına yakalanan kocanın hanımını boşamasının veya kadının kocasından ayrılmasının hukukî sonucu açıklanmıştır. Fukahânın buna ilişkin farklı görüşleri ve bu farklı görüşlerin oluşmasında etkili olan faktörler incelenmiştir. Ayrıca çalışmada hakkın kötüye kullanılması olarak değerlendirilen haklı bir gerekçe olmaksızın, başka bir evliliğin gerçekleştirilmesi gibi önemsiz bir amaç uğruna kocanın eşini boşaması veya kadının kendisine tanınan haklarla kocasından ayrılmasının hukukî sonucu da tartışılmıştır.

Yapılan incelemede karı veya kocanın karşı tarafa zarar vermek amacıyla gerçekleştirdiği ayrılmanın haram bir davranış olarak görülmesi daha tercihe şayan bulunmuştur. Diğer taraftan bunu gerçekleştiren karı veya koca ile bu kötü amacına aykırı olarak muamele edilmesi gerektiği ve bundan caydırıcı bir hükmün konulması daha doğru olacağı kanaatine varılmıştır. Buna göre ölüm hastası kocanın, meşru bir gerekçe bulunmaksızın boşadığı karısının, -miras hakkı iddetin bitmesiyle veya başka biriyle evlenmesiyle sınırlandırılmaksızın- mirasçı kılınması; buna mukabil ölüm döşeğinde olan karının, haklı bir gerekçe olmaksızın tefvîz yöntemiyle ayrıldığı kocasının -miras hakkı herhangi bir durumla kayıtlanmaksızın- mirasçı yapılması hakkaniyete daha uygun düşecektir. Aynı şekilde ölüm hastası kadının, diğer mirasçılarına zarar vermek amacıyla hul‘ bedelini yüksek tutarak bu yöntemle kocasında ayrılması durumunda kocaya hul‘ bedelinden veya mirastan en az olanın ödenmesi; buna karşı kadının kocasını mirastan mahrum etmek amacıyla böyle bir yola tevessül etmesi halinde ise kocasına, hul‘ bedelinden veya mirastan en fazla olanın verilmesi daha isabetli olacaktır. Yine meşru bir neden olmaksızın sağlıklı olan kocanın eşini boşaması veya sağlıklı olan karının kocasından ayrılması nedeniyle karşı tarafın maddî veya manevî bir zarara uğraması halinde zarara sebebiyet verene tazminatın ödettirilmesinin netice bakımından daha yararlı olacağı kanaati hâsıl olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Aile, Boşanma, Karı, Koca.

Kaynakça

• Abdulazîz, Sümeyye. Taṭbîḳu naẓariyyeti’ṭ-ṭe‘assuf fî isti‘mâli’l-ḥaḳ fî ba‘ḍi mesâili’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye. Buyra: Câmi‘atu Aklî Mohand Olhâc, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Acar, H. İbrahim. “Tefrîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/277-279. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Ahmed b. Abdulhalim İbn Teymiyye, el-Fetâve’l-kubrâ. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1408/1997.
• ‘Alîş, Muhammed b. Ahmed. Menḥu’l-celîl şerḥu Muḫtaṣari’l-Ḫalîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1989.
• Altun, Muhammed Latif. Aile Hukuku Özelinde Hanefi ve Evzâî Mezheplerinin Mukayesesi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020.
• Aslan, Bedri. “Boşanma Yetkisi Hakkında Yapılan Tartışmalar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/55 (2018), 918-927.
• Aslan, Mehmet Selim. “İslam Hukukunda ‘Ta’assuf’ Kavramı ve Hükümlere Etkisi”. EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler 20/67 (2016), 205-235.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/399-402. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• ‘Avn, Ali Abdullah. “et-Ta‘assuf fi’ṭ-ṭalâḳ ve’l-ḥuḳûḳü’l-mütereteb ‘aleyh”. Dirâsâtu ‘Ulûmi’ş-Şerî‘a ve’l-Kânûn 43/2 (2016), 643-661.
• Bâbertî, Muhammed b. Muhammed. el-‘İnâye şerḥu’l-Hidâye. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bâcî, Süleymân b. Halef b. Sa‘d. el-Münteḳā 7 Cilt. Mısır: Matba‘atü’s-Sa‘âde, 1332/1914.
• Bakkal, Ali. “Maraz-ı mevt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28/39-41. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bakkaloğlu, Abdussamet. “Tefvîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 40/3101-311. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Bardakoğlu, Ali. “Ehliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/533-339. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Muhammed Züheyr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus. Keşşâfü’l-ḳina‘ ‘an metni’l-İḳnâʼ. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdillâh. Nihâyetü’l-maṭlab fî dirâyeti’l-mezheb. b.y.: Dâru’l-Minhâc, 1428/2007.
• Çiftci, Adem. “Vaktinden Önce Yapılan Tasarrufların Fıkhî Hükümlere Etkisi (Aile Hukuku Özelinde)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 33 (2019), 361-390.
• Dalgın, Nihat. “İslam Hukuku Açısından Boşanmanın Sonuçlarından Maddi Tazminat Üzerine Bir Değerlendirme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18-19 (2005), 35-69.
• Debbâğ, Eymen Mustafa. “et-Ta‘assuf fi’ṭ-ṭalâḳ”. Mecelletu Câmi‘atu’l-Aksâ 12/1 (2014), 63-101.
• Derdîrî, Muhammed b. Ahmed. eş-Şerhu’l-kebîr. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dirînî, Fethî. Naẓariyyetü’t-ta‘assuf fî isti‘mâli’l-ḥak fi’l-fıḳhi’l-İslamî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Mut‘a”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/174-180. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Ebû ‘Abdû, Şîrîn Zuheyr. Ma‘âlimü’l-üsreti’l-muslime fi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Gazze: el-Câmi‘atü’l- İslâmiyye, Yüksek Lisan Tezi, 1430/2010.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Aş‘as. es-Sünen. 4 Cilt. Beyrut el-Mektebetü’l-‘Asriyye, ts.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Gürkan, Menderes. “İslam Aile Hukukunda Karıya Tanınan Boşama Yetkisi: Tefvîzü’t-Talak”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011), 275-310.
• Hallâf, Abdulvehhâb. Aḥkâmü’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1357/1938.
• Haskefî, ‘Alâüddîn Muhammed b. Alî. ed-Dürrü’l-muḫtâr şerḥu Tenvîri’l-ebṣâr ve câmi‘i’l-biḥâr. thk. Abdulmün‘im Halîl İbrahim. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1423/2002.
• Hattâb, Muhammed b. Muhammed er-Ru‘înî. Mevâhibü’l-celîl fî şerḥi Muḫtaṣari Ḫalîl. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• Haydar Efendi, Ali. Dürerü’l-ḥükkâm şerḥu Mecelleti’l-aḥkâm. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Cîl, 1411/1991.
• ‘Itrî, Muhammed. et-Ta‘assuf fi’ṭ-ṭalâḳ fi’t-teşrî‘i’l-Cezâirî. Celfe: Câmi‘atu Ziyân ‘Âşûr, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• İbn ‘Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-dürri’l-muḫtâr ve ḥâşiyeti İbn ʿÂbidîn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Battâl, Ali b. Halef. Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed. el-Kâfî fî fıḳhi’l-imâm Ahmed. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1414/1994.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed. el-Muġnî. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin - Abdulfettah Muhammed. 10 Cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1406, 1412, 1417/1986, 1992, 1997.
• İbn Mâce, Ebu Abdillâh Muhammed. es-Sünen. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, ts.
• İbn Manẓûr, Muhammed b. Mukrim. Lisânü’l-‘arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1414/1994.
• İbn Münzir, Muhammed b. İbrahim. el-İşrâf alâ mezhebi’l-‘ulemâ. thk. Sağîr Ahmed. 10 Cilt. b.y.: Mektebetu Mekke es-Sikâfiyye, 1425/2004.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed el-Cedd. el-Muḳaddimâtü’l-mümehhidât. thk. Muhammed Hacî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• İşbîlî, Muhammed b. Abdillâh. el-Mesâlik fî şerḥi Muvaṭṭa’ Mâlik. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
• Kahveci, Nuri. “Boşanma Sonucu Manevi Tazminat Olgusuna İslam Aile Hukuku Açısından Bir Yaklaşım”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2005), 89-113.
• Kanâzi‘î, Abdurrahman b. Mervân. Tefsîru’l-Muvaṭṭa’. thk. ‘Âmir Hüseyin Sabrî. 2 Cilt. Katar: Dâru’n-Nevâdir, 1429/2008.
• Kârî, Ali b. Muhammed. Mirḳâtü’l-mefâtiḥ şerḥu Mişkâti’l-meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1422/2002.
• Kâsânî, Âlâüddîn Ebû Bekir b. Mes‘ud. Bedâi‘u’ṣ-ṣanâi‘ fî tertibi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1406/1986.
• Kerîm, Fârûk Abdullah. el-Vesîṭ fî şerḥi ḳânûni’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye el-Irâḳî. Süleymaniye: Câmi‘atü’s-Süleymaniyye, 2004.
• Komisyon, el-Mevsû‘atü’l-fıḳhiyyetü’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil, 1427/2006.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li aḥkâmi’l-Kur’an. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Etfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Kurtubî, Yusuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdilberr. el-İstiẕkâr. thk. Sâlim Muhammed ‘Atâ-Muhammed Ali Mu‘avviz. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1421/2000.
• Makdisî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed. eş-Şerḥu’l-kebîr ‘alâ metni’l-Muḳni‘. 12 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• Mâlik b. Enes. el-Müdevvene. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr fî fikhi’l-imam eş-Şâfiî. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1999.
• Nevevî, Yahya b. Şeref. Ravḍatü’t-ṭâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn. thk. Zuhayr eş-Şâvîş.12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtiḥu’l-ġayb (et-Tefsîru’l-kebîr). 32 Cilt. Beyrut: İhyâü’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1420/1999.
• Remlî, Muhammed b. Ahmed Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Sâvî, Muhammed b. Ahmed. Ḥâşiyetü’ṣ-Ṣâvî ‘ala’ş-Şerḥi’ṣ-Ṣağîr. 2 Cilt. b.y.: Mektebetu Mustafa’l-Bâbi’l-Halebî, 1372/1952.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1414/1993.
• Şeybânî, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavutî vd. 50 Cilt. b.y.: Müssesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1410/1490.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evṭâr. thk. İsâmüddîn es-Sabâbitî. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 1413/1993.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Aṣl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Ḥucce ‘alâ ehli’l-Medîne. 4 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1403/1983.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed. Muġni’l-muhtâç ilâ maʽrifeti maâni elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Aile Hukukunda Boşanmaları Önleyici Bir Tedbir Olarak Tahkîm Müesseselerine Hukuki İşlerlik Kazandırılması”. Turkish Studies, 12/10 (2017), 329-360.
• Yiğit, Metin. “İslam Hukuku’nda Boşanmayı Önleyici Tedbirler”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2017), 1-20.
• Yüksek, Ali. “İslam Aile Hukukunda Boşama Yetkisi ve Kadının Boşanması”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/32 (2014), 340-354.
• Zeydân, Abdulkerîm. el-Mufaṣṣal fî aḥkâmi’l-mer’e ve’l-beyti’l-müslim fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1993.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-heḳâiḳ şerḥu Kenzi’d-deḳâiḳ. 6 Cilt. Kahire: el-Matb’atu’l-Emîriyye el-Kübrâ, 1313/1896.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Fıḳhü’l-İslâmî ve edilletühu. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts.