The Validity Problem of Classical Hanafi Riba Theory: Riba’l-Fadl in Exchange of Banknotes and Industrial Products with its Own Kinds

Yıl 2019, Sayı: 13, 475 - 494, 30.12.2019

Ahmet Muhammet Peşe

https://doi.org/10.18498/amailad.613476

Cited By: 2

Öz

In
the classical period, it is seen that two different theories about riba’l-fadl
(surplus interest) have become widespread. According to the first theory that
belongs to Hanafi and Hanbali scholars, genus and qadr (kayl/vazn) unity among
goods is stipulated. For example, the fact that the surplus of gold is
forbidden in exchange of gold stems from its being weighable, not from that
gold is money. And the fact that the surplus of wheat is forbidden in exchange
of wheats stems from its being measurable. Therefore, riba’l-fadl does not
accrue in the exchange of unmeasurable or unweighable goods with their own
type. Equality is not required in the exchange of ‛adadî goods (which their
quantities are known by number) such as apples and eggs or zar‛î goods (which
their quantities are known by length measure) such as hand-woven fabrics, rugs
and so on with their own kinds. According to the second theory that belongs to
Shafi‛i and Maliki scholars, both of goods in an exchange must be foodstuff,
gold or silver. Therefore, equality does not need to be observed in the
exchange of non-gold or non-silver coins or non-food commodities such as
cotton, wood, iron and brick with their own species.

When
the common riba theories in the classical period are applied exactly today, it
is revealed that the excess in exchange of banknotes or many industrial
products with their own kinds is not forbidden  For example, according to the riba’l-fadl
theory based on genus and qadr (kayl/vazn) unity among goods, paper money and
many industrial products that are not measured with kayl or vazn are not
subject to the riba’l-fadl. A similar result is seen when we consider the other
common riba’l-fadl theory that requires goods to be food or gold or silver.

Contemporary
Islamic jurists, generally, with the idea that equality must be stipulated in
the exchange of paper money and industrial products which are produced equally
with each other, tend to extend the scope of the riba prohibition by
introducing a new riba theory. Therefore, in the contemporary period, instead
of the theories that were dominant in the classical period, a new theory began
to become widespread, requiring that all kinds of money and all kinds of
property should be exchanged equally with their own kinds. These scholars argue
that ‛illa must be al-samaniyya al-mutlaka in gold and silver, and al-misliyya
al-mutlaka in other products. The acceptance of these two qualities as an ‛illa
requires the consideration of equality in the exchange of all kinds of money
and all kinds of property with its own. However, the following should be taken
into consideration: The claim that ‛illa is al-samaniyya al-mutlaka in gold and
silver, and al-misliyya al-mutlaka in other products, it also raises the claim
that either none of the theories prevailing in the classical period represented
truth or that classical theories representing truth in the past are no longer
valid. Therefore, the question of whether classical interest theories are still
valid today is a serious problem. This problem is discussed in detail in this
study in terms of the Hanafi riba theory.

When
classical Hanafi interest theory is examined, it is understood that the reason
of the consideration of genus and qadr (kayl/vazn) unity among goods in Hanafi
Theory is the fact that the only way to establish an exact equivalence between
goods is with kayl or vazn in that periods. It was not possible to fully
determine whether ‛adadi or zar‛i goods are equivalent to each other. They were
never seen as exactly equal to each other in that period. In the classical
period, it is generally mentioned from inequality or similarity not exact equality among ‛adadi or zar‛i
goods. However today, the situation is quite different. Since the industrial
revolution, the ‛adadi or zar‛i goods with full equality has emerged and has
become increasingly widespread. Therefore, since the industrial revolution,
according to the Hanafi interest theory which adopts the principle of
establishing equality between goods in an exchange, it is necessary to take
‛adadi or zar‛i goods which are exactly equal into interest goods. In other
words, it is necessary to accept qualifications of being countable or
measurable by length as an ‛illa when they are exactly equal to each other.
Indeed, as far as Abdulaziz al-Buhari quotes, Imam al-Burgari clearly states
that exact equal countablity in the Hanafi theory is considered as an ‛illa
about coins in circulation. Consequently, there is no validity problem in terms
of the Hanafi theory, since it actually covers paper money and all industrial
products.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Hanafi Riba Theory, Riba in Industrial Products, Riba in Banknotes, al-Adadiyyat al-Mutesaviya

Klasik Hanefî Faiz Teorisinin Günümüzde Geçerliliği Sorunu: Kağıt Paraların ve Sanayi Ürünlerinin Kendi Cinsleriyle Mübadelesinde Fazlalık Faizi

Öz

Klasik dönemde hakim olan
faiz teorileri günümüzde aynen tatbik edildiklerinde, kağıt paraların ya da bir
çok sanayi ürününün kendi cinsleriyle mübadelesinde eşitliğe riayet edilmesi
gerekmediği sonucu açığa çıkmaktadır. Sözgelimi, fazlalık faizinde bedeller
arasında cins birliği yanında keylîlik ya da veznîlik birliği aranan teoriye
göre, keylî ya da veznî olmayan kağıt paralar ve bir çok sanayi ürünü fazlalık
faizinin konusu değildirler. Bedellerin yiyecek maddesi, altın ya da gümüş
olmasını şart koşan diğer hakim faiz teorisi esas alındığında da aynı sonuçla
karşılaşılmaktadır. Buna karşılık, günümüzde kağıt paraların ve birbirine eşit
olarak üretilen sanayi ürünlerinin kendi cinsleriyle mübadelelerinde eşitliğin
mutlaka şart koşulması gerektiği düşüncesiyle çağdaş İslam Hukukçuları,
çoğunlukla, faiz yasağının kapsamını yeni bir faiz teorisi ortaya koyarak
genişletme eğilimi içerisindedirler. Bu nedenle çağdaş dönemde, klasik dönemde
hakim olduğu belirtilen teoriler yerine, her türlü paranın ve her türlü mislî
malın kendi cinsleriyle mübadelelerinde eşitliğe riayet edilmesini gerektiren
yeni bir teori yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Sözü edilen durum, aynı zamanda
klasik teorilerin günümüzde geçerliliğini sürdürüp sürdürmediği sorununu açığa
çıkarmaktadır. Bu araştırmada, gerçekte kağıt paraları ve tüm sanayi ürünlerini
kapsayan bir genişlikte olduğu gerekçesiyle, Hanefî faiz teorisi bakımından
günümüzde herhangi bir geçerlilik sorununun bulunmadığı gösterilmek
istenilmektedir.  

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanefî Faiz Teorisi, Kağıt Paralarda Fazlalık Faizi, Sanayi Ürünlerinde Fazlalık Faizi, Eşit Adedî Mallar

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâuddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr şerhu usûli’l-Pezdevî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Adevî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Mukrim. Hâşiyetu’l-Adevî alâ kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbânî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Alkış, Alpaslan. “İslam Hukukunda Faizin İlleti”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (Haziran 2018): 113-160.
• Bakkal, Ali. “İslam Hukukunda Para ve Faiz Telakkisi Zaviyesinden Enflasyon Farkının Ödenmesi Problemi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1995): 45-80.
• Bayındır, Abdulaziz. “Başlangıçtan Günümüze Kadar İslam Toplumunda Madeni Paralar ve Kağıt Paralar”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Dârulfünûn İlahiyat) 2 (2000): 15-36.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm el-Cu‛fî. Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsıru’n-Nâsır. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Döndüren, Hamdi. “İslam’da Para, Kredi, Faiz ve Enflasyon”. Para, Faiz ve İslam, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (1992): 183-216.
• Durmuş, Abdullah. Fıkhî Açıdan Günümüz Para Mübadelesi İşlemleri. 2. Baskı. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Erkal, Mehmet. “Madeni Para, Banknot ve Kağıt Para Mübadelesinde Faiz”. Para, Faiz ve İslam, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (1992): 161-182.
• Hamûd, Sâmî Hasan Ahmed. Tatvîru’l-‛a’mâli’l-masrifiyye bimâ yettefiku ve’ş-şerîatü’l-İslâmiyye. 2. Baskı. Kâhire: Matbaatu’ş-şark, 1402/1982.
• Hasenî, Ahmed Hasan Ahmed. Tetavvüru’n-nükûd fî dav’i’ş-şerîati’l-İslâmî. Doktora Tezi, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 1409/1988.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkî. ed-Dürru’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetu’l-Kâhire, 1388/1968.
• İbn Mâze, Ebû’l-Meâlî Burhânuddîn Mahmud b. Ahmed el-Buhârî. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu’mânî. Thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebûbekir b. Mesûd b. Ahmed. Bedâi‛u’s-sanâi‛ fî tertîbi’ş-şerâi‛. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Metrûk, Ömer b. Abdülazîz. er-Ribâ ve’l-muâmelât el-masrifiyye fî nazari’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. Riyâd: Dâru’l-âsıme, 1414.
• Mısrî, Refîk Yûnus. el-Câmi‛ fî usûli’r-ribâ. Dimeşk: Dâru’l-kalem, 1412/1991.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. Sahîhu Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‛ şerhu’l-mühezzeb. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts.
• Râbitatü’l-Âlemi’l-İslâmî. Karârât ed-devreti’l-hâmise el-mün‛akide Rabîu’l-evvel senete 1402.
• Sahnûn b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‛rife, ts.
• Şirbînî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed el-Hâtîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‛rifeti meânî elfâzı’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
• Özsoy, İsmail. “Faiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 110-126. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Özsoy, İsmail. “Fıkıh Doktrininde Para ve Faiz”. Fıkhî Açıdan Finans ve Altın İşlemleri Tebliğ ve Müzakereler Tartışmalı İlmi Toplantı.: Konya: y.y., 2012.
• Yerlikaya, Ünal. Hanefî İllet Teorisi Sebep ve Şart Kavramlarıyla İlişkisi ve Hukuki Düzenlemelere Etkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.