Ortaokul Öğrencilerinin Doğal Afetlere Yönelik Bilişsel Yapılarının İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 72 - 87, 29.06.2024

Gökçe Kılıçoğlu , Mavi Akkaya Yılmaz

Öz

Bu araştırmanın amacı, Kelime İlişkilendirme Testi (KİT) aracılığıyla ortaokul öğrencilerinin doğal afetlere ilişkin bilişsel yapılarını belirlemektir. Araştırmanın çalışma grubunu Ankara ili Yenimahalle ilçesinde bir devlet okulunda öğrenim görmekte olan 165 ortaokul öğrencisi (5., 6. ve 7. sınıf) oluşturmaktadır. Kelime ilişkilendirme testinde Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda ilgili sınıf düzeylerinde yer alan doğal afetlerden deprem, heyelan, sel, çığ, kuraklık, erozyon ve hortum anahtar kavram olarak öğrencilere verilmiştir. Ayrıca öğrencilerden ilgili anahtar kavrama yönelik anlama seviyelerini belirlemek için birer cümle yazmaları da istenmiştir. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden olgu bilim deseni kullanılmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin deprem kavramını en çok yıkım, ölüm; heyelan kavramını toprak, toprak kayması; sel kavramını su, yağmur; çığ kavramını kar, dağ; kuraklık kavramını susuzluk, çöl; erozyon kavramını toprak, rüzgâr; hortum anahtar kavramını doğal afet, rüzgar cevap kavramları ile ilişkilendirdikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin heyelan, çığ, kuraklık, hortum kavramlarına ait kavram yanılgısına sahip olmadıkları ancak önemli bir kısmında deprem, erozyon ve heyelan kavramlarıyla ilgili kavram yanılgısının bulunduğu çalışmada elde edilen diğer sonuçlar arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Doğal afet, ortaokul öğrencisi, kelime ilişkilendirme, bilişsel yapı

An Investigation of Secondary School Students’ Cognitive Structures Towards Natural Disasters

Öz

This study aims to determine the cognitive structures of middle school students about natural disasters through the Word Association Test (WAT). The study group of the research consisted of Yenimahalle 165 secondary school students (5th, 6th, 7th grades) studying in a public school in the district. In the word association test, earthquake, landslide, flood, avalanche, drought, erosion, and tornado were given to the students as key concepts among the natural disasters in the Social Studies Curriculum at the relevant grade levels. In addition, students were also asked to demonstrate comprehension of the related key concepts. They were also asked to write a sentence to determine their level. In the research, phenomenological pattern, one of the qualitative research methods, was used. According to the results of the study, it was determined that students associated the concept of an earthquake with the concepts of destruction, death; landslide with soil, landslide; flood with water, rain; avalanche with snow, mountain; drought with thirst, desert; erosion with soil, wind; tornado key concept with natural disaster, wind response. Among the other results of the study, it was found that students did not have misconceptions about the concepts of landslide, avalanche, drought and tornado, but a significant number of them had misconceptions about the concepts of earthquake, erosion and landslide.

Anahtar Kelimeler

Natural Disaster, Secondary School, Word Association, Cognitive Structure

Kaynakça

• Açıkgöz, F. N. (2019). Beşinci sınıf öğrencilerinin yıkıcı doğa olaylarına ilişkin algılarının kelime ilişkilendirme testi (KİT) kullanılarak incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 594670].
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, (2014). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimler Sözlüğü. TC Başbakanlık Afet Ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Yayınları. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/163233/mod_resource/content/1/AFET%20Y%C3%96NET%C4%B0M%C4%B0%20TER%C4%B0MLER%C4%B0%20S%C3%96ZL%C3%9C%C4%9E%C3%9C.pdf
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, (2023). 2022 yılı doğa kaynaklı olay istatistikleri. TC İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Istatistikler/2022-Yili-Doga-Kaynakli-Olay-Istatistikleri.pdf
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. Afet Türleri. https://www.afad.gov.tr/afet-turleri
• Bahar, M., ve Özatlı, N. S. (2003). Kelime iletişim test yöntemi ile lise 1. sınıf öğrencilerinin canlıların temel bileşenleri konusundaki bilişsel yapılarının araştırılması. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(2), 75-85.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274.
• Boz, E. (2019). Ortaokul öğrencilerinin temel coğrafi kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları: Amasya ili örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Amasya Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 561097].
• Bozkurt, O., Salman Akın, B., ve Uşak, M. (2004). İlköğretim 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin “erozyon” hakkındaki ön bilgilerinin ve kavram yanılgılarının tespiti. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 5(2), 277-285.
• CRED. (2015). The human cost of natural disasters a global perspective. https://www.cred.be/sites/default/files/The_Human_Cost_of_Natural_Disasters_CRED.pdf
• Çelik, B., ve Çakmak, M. (2023). Examination of 8th grade students cognitive structures recarding natural disasters through the word association test. Mevzu-Journal of Social Sciences, (10), 773-796. https://doi.org/10.56720/mevzu.1331333
• Doğan, M., Nacaroğlu, O., ve Ablak, S. (2021). Sivrice depremini yaşamış ortaokul öğrencilerinin depreme ilişkin metaforik algılarının incelenmesi: Malatya ili örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (51), 384-402. https://doi.org/10.53444/deubefd.885116
• Dölek, İ. (2020). Türkiye’de doğal afetler. H. Akengin, İ. Dölek (Edt.), Türkiye fiziki coğrafyası (ss.327-379), Pegem Akademi.
• Dölek, İ., Ekinci, R., ve Kartal, A. (2023). Afetlerle ilgili temel kavramlar. K. Baş (Edt.), Sosyal bilgiler dersinde doğal afetler konusu ile ilgili uygulanabilir etkinlik örnekleri (ss. 1-15). Anı Yayıncılık.
• Durmuş, E., ve Kuruyer, D. (2022). The determination of 5th-grade students' cognitive structures and misconceptions about erosion and landslide concepts through word association test. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi, 4(1), 97-115.
• Ergünay, O. (2007, 5-7 Aralık). Türkiye’nin afet profili, (Tam metin bildiri). TMMOB Afet Sempozyumun, Ankara, Türkiye.
• Ergünay, O. (2009, 11-12 Kasım). Doğal afetler ve sürdürülebilir kalkınma (Tam metin bildiri). Deprem Sempozyumu, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, Türkiye.
• Gençoğlu, S. E. (2019). 6. sınıf öğrencilerinin doğal afetlere yönelik bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi (kit) yoluyla incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 539340].
• Kadıoğlu, M. (2011). Afet yönetimi beklenilmeyeni beklemek en kötüsünü yönetmek, T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayını.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2023a) Sosyal Bilgiler Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). Ankara: MEB.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2023b) Afet Bilinci dersi öğretim programı (I-II) (ortaokul ve imam hatip ortaokulu 5, 6 ve 7. sınıflar). MEB.
• MEB Milli Eğitim Bakanlığı (2018) Fen bilimleri öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). MEB
• Mönter, L., ve Otto, K. H. (2018). The concept of disasters in geography education. Journal of Geography in Higher Education, 42(2), 205-219. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/03098265.2017.1339266
• Özey, R., ve Ünlü, M. (2022). Afetler coğrafyası. Aktif Yayınevi.
• Pelling, M. (2003). The vulnerability of cities: natural disasters and social resilience, Earthscan Publications.
• Preston, J. (2022). Disaster Education. In A. Maisuria (Ed). Encyclopaedia of marxism and education (pp. 203-216). Brill.
• Shaw, R., Takeuchi, Y., Ru Gwee, Q., ve Shiwaku, K. (2011). Disaster education: an introduction. R. Shaw, K. Shiwaku, and Y. Takuchi (Edt.), In Disaster education (pp. 1-22). Emerald Group Publishing.
• Solmaz, F., ve Kaymak, F. (2012). İlköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin sel kavramıyla ilgili kavram yanılgıları. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 2(2), 137-147.
• Sucu, H. (2021). 11. sınıf öğrencilerinin doğal afetlere yönelik bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi yoluyla incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 676672].
• Tokcan, H., ve Yiter, E. (2017). 5. sınıf öğrencilerinin doğal afetlere ilişkin bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi (kit) aracılığıyla incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 114-130
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.