Kâdî Beyzâvî’nin Hüsün-Kubuh Anlayışı

Yıl 2018, Sayı: 10, 283 - 321, 22.06.2018

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.18498/amauifd.402278

Cited By: 1

Öz

Eş̒ariyye
mezhebinin önemli kelamcılarından biri olan Kâdî el-Beyzâvî, hüsün-kubuh
konusundaki görüşlerini, tefsir, kelâm ve usûl-i fıkıh eserlerinde ortaya
koymuştur. Oldukça muhtasar ve veciz bir şekilde telifte bulunan müellif, genel
anlamda mezhebinin yaklaşımını teyid eden fikirler beyan etmiştir. Bununla
birlikte özellikle tefsirinde yaptığı bazı açıklamalar, onun en azından kimi
ayetlerin izahında i̒tizalî fikirleri benimsediği yorumlarını beraberinde
getirmiştir. Kemal ve noksanlık ile tab’a uygunluk ve aykırılık anlamındaki
hüsün ve kubuhun aklî olduğunu kabul etmesi, sanki bu konuda Eş̒arî düşünceden
ayrılma olarak yorumlanmışsa da aslında onun bu mesele bağlamında ekolünden
farklı düşünmesi söz konusu olmamıştır. Zira onun bu konuda serdettiği
görüşleri aynı şekilde zikreden pek çok Eş̒arî kelamcısı vardır. Ahirette
sevabı veya cezayı gerektiren fiilin hüsün ve kubuhunu sadece şeriatın
belirleyeceği görüşüne bağlı olarak aklın nimet sahibine şükrün zorunluluğunu
bilemeyeceği fikrini de savunan müellif, bu düşüncesini isbat sadedinde nakli
ve akli deliller getirmiş, bu meyanda özellikle Mu̒tezilî anlayışı reddetmeyi
hedefleyen bir dil kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Beyzâvî, Eş̒ariyye, hüsün-kubuh, aklî, şer’î

Kâdî Baydawi’s Understanding of the Husn-Kubh

Öz

Kadî al-Baydâwî, one
of important Islamic theologians of the sect Ash'ariyya, revealed his views on
the subject of husn-kubh in his works of tafsir, kalam and usul-i fiqh. The
author, who writes the work in a rather concise and clear manner, has in
general declared ideas confirming the approach of the sect. However, some of
his explanations, especially in his tafsir, brought with him the comments that
he adopted Mu̒tazili ideas in the explanation of some verses. His acceptance
that’s the mental of husn and kubh in the sense of maturity and deficiency with
compliance and contradiction to human nature, as if it was interpreted as a
separation from the thought of Ash’arî, it was not possible for him to think
differently from his school in the context of this matter. For there are many
Ash’arî theologians who explain in the same way the views he has expressed in
this subject. The author, who is defending the idea that the mind will not know
the necessity of gratitude to the owner of the blessing, depending on the view
that the sharia will determine only the husn and kubh of the act which requires
reward or punishment in the hereafter, he brought in sharî and mental proofs in
the purport of this idea, in this direction he used a language specifically
aimed at rejecting the Mu'tazilian understanding.

Anahtar Kelimeler

Baydâwî, Ash'ariyya, husn-kubh, mental, sharî

Kaynakça

• Abacı, Harun. “Beydavi ve Nesefi’de İtizal Etkilelerinin İncelenmesi”. Yüksek Lisans tezi, MÜSBE, 2006.
• Alper, Hülya. İmam Mâtürîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Altıntaş, Ramazan. “Hüsün ve Kubuh”, Kelam El Kitabı. ed. Şaban Ali Düzgün. 3. bs. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013, 453-457.
• Âmidî, Ebü'l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim. Gâyetü'l-merâm fî ilmi'l-kelâm. thk. Hasan Mahmud Abdülhamid. Kahire: Vizaretü'l-Evkaf, 1391/1971.
• Âmidî, Ebü'l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim. Ebü'l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, tlk. Abdürrezzâk Afîfî. 4 cilt. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 1423/2004.
• Aybakan, Bilal. “Sübkî, Takıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010, 38: 14-15.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usulü'd-din. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
• Basrî, Muhammed b. Ali Ebü'l-Hüseyin. el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hamidullah. 2 cilt. Dımaşk: el-Ma’hedü’l-İlmi’l-Fransî li’d-Dirâsâti’l-Arabî, 1964.
• Bedahşî, Muhammed b. Hasen. Şerhu’l-Bedahşî=Menâhicü’l-ukûl. 3 cilt. Kahire: Matbaatu Muhammed Ali Sabih ve Evladuhu, 1389/1969.
• Beyâzîzâde, Kemalüddîn Ahmed b. Hasan. İşârâtü'l-merâm min ibârâti'l-İmâm. thk. Ahmed Ferîd Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed . Envarü't-tenzil ve esrarü't-te'vil. idâd ve takdim: Muhammed Abdurrahman Maraşlı. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs’i-Arabî, ty.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed . Kitâbu Misbâhi’l-ervâh fî usûli’d-dîn. thk. ve tlk. Saîd Fûdih. byy.: Dâru’r-Râzî, 1428/2007.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed . Minhâcu’l-vusûl ilâ ilmi’l-usûl. tlk. Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed . Şerhu esmâillahi’l-hüsnâ. thk. Halid Cündi. Beyrut: Darü’l-Ma’rife, ty.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed . Tavâli‛u’l-envâr min metâli‛i’l-enzâr. thk. Abbas Süleyman. Beyrut: Dâru’l-Cîl, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1411/1991.
• Cezerî, Şemseddin Muhammed b. Yusuf. Mi'racü'l-minhac şerhu minhaci'l-vüsul ila ilmi'l-usul. thk. Şa'ban Muhammed İsmail. 2 cilt. Kahire: Matbaatü'l-Hüseyin el-İslâmiyye, 1993/1413.
• Cüveynî, Ebü'l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf. Kitâbü'l-İrşâd ilâ kavâtıi’l-edilleti fi usûli’l-i’tikad. thk. Muhammed Yusuf Musa, Ali Abdülmünim Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1369/1950.
• Çarperdî, Ebü’l-Mekârim Fahrüddîn Ahmed b. el-Hasen b. Yûsuf. es-Sirâcu’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. thk. ve tlk. Ekrem b. Muhammed b. Hüseyin Özükan. 2 cilt. Riyad: Dâru’l-Mi’râci’d-Devleviyye li’n-Neşr, 1418/1998.
• Çelebi, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1999, 19: 59-63.
• Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelâm Problemi: Hüsün-Kubuh”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16-17 (1998-1999): 55-90.
• Eşarî, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. el-Lüma’ fi'r-red ala ehli'z-zeyg ve'l-bida'. tsh. ve tlk. Hammude Garabe. [Kahire]: Matbaatü Mısır, 1955.
• Eşarî, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. er-Risâle ilâ ehli’s-Seğr. thk. Abdullah Şakir Muhammed Cüneydî. 2. bs. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1422/2002.
• Ferrâ, Ebû Ya’la. Kitâbu’l-muʽtemed fî usûli’d-dîn. thk. Vedî Zeydân Haddâd. Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1974.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hafız. 4 cilt. Cidde: eş-Şeriketü’l-Medineti’l-Münevvere li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, ty.
• Hafacî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer. Hâşiyetü’ş-Şihab ala Tefsir’l-Beyzâvî = İnayetü’l-Kadi ve kifayetü’r-Razi. 8 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
• İbn Kadi Şühbe, Ebü's-Sıdk Takıyyüddin Ebû Bekr b. Ahmed. Tabakatü'ş-Şafiiyye. tsh. Hafız Abdülhalim Han. 4 cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1399/1979.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. “el-İhticâc bi’l-kader”, Mecmuatü’r-resaili’l-kübra içinde. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
• İbnü'l-Müneyyir, Ebü'l-Abbas Nasırüddin Ahmed b. Muhammed. el-İntisâf fîmâ tedammenehü’l-Keşşâf mine’l-i’tizâl. tlk. Halil Me’mun Şeyha, 3. bs. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1430/2009.
• İsfahânî, Ebü's-Sena Şemseddin Mahmûd b. Abdurrahman b. Ahmed. Metâliü'l-enzâr ala metni Tavâli‛i’l-envâr. Kahire: Dâru’l-Kütübî, 1428/2008.
• İsfahânî, Ebü's-Sena Şemseddin Mahmûd b. Abdurrahman b. Ahmed. Şerhu’l-Minhâc li’l-Beyzâvî fî ilmi’l-usûl. thk. ve tlk. Abdülkerim b. Ali b. Muhammed Nemle. 2 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1420/1999.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’an. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. 5. Bs. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1340/1209.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdürrahim b. Hasan. Nihayetü's-sûl fî şerhi Minhaci'l-vüsûl. 4 cilt. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, ty.
• Kâdî Abdülcebbâr, İbn Ahmed. el-Mecmû’ fi’l-Muhît bi’t-teklîf. uniye bi-tashihi ve neşrihi Eb Jean Yusuf Houben el-Yesui. 3 cilt. Beyrut: el-Matbaatü’l-Katolikiyye (Imprimerie Catholique), 1965.
• Kâdî Abdülcebbâr, İbn Ahmed. Şerhu usûli’l-hamse. tlk. Ahmed b. el-Hüseyin b. Ebî Hâşim. thk. Abdülkerim Osman. 3. bs. Kahire: Mektebetü Vehbiyye, 1416/1996.
• Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn. haz. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge. 2 cilt. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1941.
• Karadaği, Ali Muhyiddin Ali. (Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed Beyzâvî, el-Gâyetü'l-kusvâ fî dirâyeti'l-fetvâ içinde). thk. Ali Muhyiddin Ali Karadaği. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1429/2008.
• Konevî İsmail Efendi, Ebü'l-Müfedda İsamüddin İsmail b. Muhammed b. Mustafa. Hâşiyetü’l-Konevî ala tefsiri’l-İmâmi’l-Beyzâvî. tsh. Abdullah Mahmud Muhammed Amr. 20 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• Koca, Ferhat. “Minhâcü’l-vüsûl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2005, 30: 113.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü't-Tevhid. thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâru Sâdır, İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, ty.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratu’l-edille. thk. ve tlk. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün. 2 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin. el-Erbaîn fî usûli’d-dîn. thk. ve tlk. Ahmed Hicâz Sekkâ. 2 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1986.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin. el-Mahsûl fî ilmi usuli'l-fıkh. thk. Taha Câbir Feyyaz Alvâni. 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin. Muhassalu efkari'l-mütekaddimin ve'l-müteehhırin mine'l-ulema. nşr. Ahmed Naci Cemali, Muhammed Emin Hanci. Kahire: el-Matbaatü’l-Hüseyniyyeti’l-Mısriyye, 1323.
• Suyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Buğyetü'l-vuât fî tabakâti'l-lugaviyyîn ve'n-nühât. thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim. 2 cilt. Kahire: Matbaatu İsa el-Babi el-Halebi, 1384/1965.
• Suyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Nevâhidü’l-ebkâr ve şevâhidü’l-efkâr. thk. Ahmed b. Abdullah b. Ali Derûbî. 3 cilt. Doktora tezi, Câmiatu Ümmi’l-Kur’â, (Muhakkık’a ait Doktora tezi), 1424-1425).
• Sübki, Ebû Nasr Taceddin İbnü's-Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi. Tabakatü'ş-Şafiiyyeti'l-kübra. thk. Mahmûd Muhammed Tanahi, Abdülfettah Muhammed Hulv. 10 cilt. Kahire: Matbaatu İsa el-Babi el-Halebi, 1383/1964.
• Sübkî, Ebü'l-Hasan Takıyyüddin Ali b. Abdilkafi b. Ali ve Ebû Nasr Taceddin İbnü's-Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi Sübki. el-İbhâc fî şerhi'l-Minhâc ala Minhaci'l-vüsul ila ilmi'l-usûl. thk. Şa’bân Muhammed İsmail. 3 cilt. Kahire: Mektebetü'l-Külliyâti'l-Ezheriyye, 1401/1981.
• Şehristanî, Ebü'l-Feth. el-Milel ve'n-nihal. thk. Ali Mühenna, Ali Hasan Faûr. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414/1993.
• Şeyhzade, Muhyiddin Mehmed Kocevi. Hâşiye Muhyiddîn Şeyhzâde ala Tefsiri'l-Kadi el-Beyzâvî. tsh. Muhammed Abdülkâdir Şâhîn. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Tehânevî, Muhammed b. A'la b. Ali el-Faruki el-Hanefi. Mevsûatu Keşşâfu ıstılâhâti'l-fünûn ve'l-ulûm. ed. Refik Acem, thk. Ali Dahruc, çev. Corc Zeynati, Abdullah Halidi. 2 cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnan [Librairie du Liban], 1996.
• Urmevî, Taceddin Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hüseyin. Kitâbu’l-Hâsıl mine'l-Mahsul fî usuli'l-fıkh. thk. Abdüsselam Mahmud Ebu Naci. 2 cilt. Bingazi: Câmiatu Karyunus, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Beyzâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1992, 6: 100-103.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kâdî Beyzâvî”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5-6 (1987-1988): 241-254.
• Zemahşerî, Ebü'l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vucühi’t-te’vîl. tlk. Halil Me’mun Şeyha. 3. bs. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1430/2009.