BATI ANADOLU'DA HALK İLACI OLARAK KULLANILAN LAMIACEAE TÜRLERİ

Yıl 2006, Cilt: 16 Sayı: 2, 50 - 67, 01.12.2006

Ali Osman Sarı Bilgin Oğuz Aynur Bilgiç Nedret Tort Aykut Güvensen Serdar Gökhan - Şenol

Öz

Ege ve Güney Marmara Bölgeleri’nde halk ilacı olarak kullanılan bitkiler ve kullanım şekillerini belirlemeye yönelik çalışma, söz konusu bölgelerde 2002-2005 yıllarında dört yıl süre ile yürütülmüştür. Çalışma sonucu en fazla sayıda veri içeren Lamiaceae (Labiatae) familyasına ait bilgiler burada sunulmuştur. Bölge illerinden Afyon, Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Denizli, İzmir, Manisa, Muğla ve Uşak’tan 20’si bayan olmak üzere toplam 71 kişiden bilgi alınmış ve Lamiaceae familyasından bitkilerin halk ilacı olarak kullanımı ile ilgili 90 kayıt elde edilmiştir. En fazla bilgi 27 kayıt ile İzmir ilinden toplanırken, onu 22 kayıt ile Muğla izlemiştir. Bilgi veren kişilerin eğitim düzeyleri farklı olup %56,34’nün ilköğretim, %16,90 fakülte mezunu olduğu, %7,04’nün ise okur yazar olmadığı tespit edilmiştir. Halk ilacı olarak kullanılan bitkilerin %83’ü doğadan toplama yolu ile elde edilirken, %17’si aktardan veya bahçeden temin edilmiştir. Bitkilerin %51,11’inin toprak üstü kısmından, %17,78’inin yapraklarından, %13,33’ünün de çiçeğinden yararlanıldığı belirlenmiştir. Bazı bitkilerin kullanımı ile ilgili tek bir kayıt bulunurken, en fazla Origanum, Lavandula ve Rosmarinus cins/türlerin kullanımları ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bu türler için 90 kayıt içerisinde sırası ile 17, 17 ve 12 kayıt yer almıştır. Tedavide kullanılan bitkilerin bazıları yalnız kullanılırken, bazılarının diğer bitki türleri ile veya şeker, bal gibi katkı maddelerleri ile karıştırılması önerilmiştir. Tür teşhisi için uygun veya yeterli örneği bulunmayan ancak cins düzeyinde tespit edilebilen örneklerin kullanımları ile ilgili bilgiler burada sunulmamıştır

Anahtar Kelimeler

Halk ilacı, Lamiaceae, Labiatae, Ege, Marmara, Origanum, Lavandula, Rosmarinus, Melissa, Salvia, Teucrium.

Kaynakça

• Başer, H. C. 1998. Tıbbi ve aromatik bitkilerin endüstriyel kullanımı. TAB Bülteni.13-14:19-43. Anadolu Üniversitesi. Eskişehir.
• Baytop, T. 1984. Türkiye’de Bitkilerle Tedavi, Đstanbul Üniversitesi Yayınları No:3255. Eczacılık Fakültesi. Đstanbul.
• Duran, A., F. Satıl ve G. Tümen. 2001. Balıkesir Yöresinde Yenen Yabani Meyvalar ve Etnobotanik Özellikleri. OT Sistematik Botanik Dergisi, 8 (1): 87-95.
• Ertuğ, F. 2002. Bodrum yöresinde halk tıbbında yararlanılan bitkiler. 14. Bitkisel Đlaç Hammaddeleri Toplantısı, 29-31 Mayıs 2002 Eskişehir. Sayfa. 76-93. ISBN 975-94077-2-8.
• Kala, C. P. 2005. Ethnomedicinal botany of the Apatani in the Eastern Himalayan region of India. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 1: 11.
• Owuor, B. O. and D. P. Kisangau. 2006. Kenyan medicinal plants used as antivenin: a comparison of plant Usage Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 2: 7.
• Özpençe, Ö. ve A. Özen. 2006. Hızlı şehirleşme, sanayileşme ve çevre sorunları: Sorunların çözümünde siyasi erkin rolü. http://birimweb.icisleri.gov.tr/ tid/dergi/444_125_138.doc
• Sayar, A., A. Güvensen, F. Özdemir ve M. Öztürk. 1995. Muğla (Türkiye) Đlindeki Bazı Türlerin Etnobotanik Özellikleri. OT Sistematik Botanik Dergisi, 2 (1): 151-160.
• Şimşek, I., F. Aytekin, E. Yeşilada ve Ş. Yıldırımlı. 2002. Anadolu’da halk arasında bitkilerin kullanılış amaçları üzerinde etnobotanik bir çalışma. 14. Bitkisel Đlaç