Çerezlik Ayçiçeği (Helianthus annuus L.)’nde Sulama, Azot Dozu ve Bitki Sıklığının Verim ve Kalite Özellikleri Üzerine Etkileri

Yıl 2015, Cilt: 25 Sayı: 2, 24 - 36, 31.12.2015

Veli Pekcan Enver Esendal

Öz

Çerezlik ayçiçeği ülkemizde daha çok Orta ve
Doğu Anadolu’da yetiştirilmekte olup son yıllarda ekim alanında ciddi artışlar
görülmektedir. Bu araştırma Edirne şartlarında çerezlik ayçiçeğinde sulama
(susuz S0, bir sulama S1, iki sulama S2), azot (N) dozları (0-5-10-15-20 kg/da)
ve bitki sıklığının (4762- 3571-2857-2381 bitki/da) verim ve kalite özellikleri
üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla 2010 ve 2011 yıllarında yapılmıştır.
Araştırma tesadüf blokları deneme deseninde “bölünen bölünmüş parseller” düzenlenmesine
göre dört tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, sulama
sayısı arttıkça, fizyolojik olum süresi, bitki boyu, tabla çapı, bin tane
ağırlığı, tane verimi, tane eni ve boyu artmış, yağ oranı azalmıştır. Dekara 15
kg azot uygulaması ile bin tane ağırlığı, tane eni ve boyu, 10 kg azot
uygulamasında ise kabuk oranı en fazla olmuştur. İncelenen karakterlerden bitki
boyu, tabla çapı ve tane verimi deneme yıllarında dekara 10 kg ve 15 kg azot
dozlarına göre farklılık göstermiştir. Azot dozları arttıkça yağ oranında
azalmalar belirlenmiş, en yüksek yağ oranı azot uygulanmayan konudan elde
edilmiştir. Dekardaki bitki sayısı azaldıkça çiçeklenme ve fizyolojik olum
süresi, tabla çapı, bin tane ağırlığı, kabuk oranı artarken, bitki boyu, tane
verimi ve yağ oranında azalmalar belirlenmiştir. Araştırmada en yüksek etkiyi
sulama uygulamaları göstermiş olup, S2 uygulamasında tane veriminde 2010
yılında % 25,2, 2011 yılında % 42,9, tane eninde 2010 yılında  % 12,7, 2011 yılında % 23,7, tane boyunda 2010 yılında % 5,8 oranında, 2011 yılında %
12,6 oranında artış sağlanmıştır. Sonuç olarak, çerezlik ayçiçeği
yetiştiriciliğinde üreticilerin, kuruyemiş firmalarının ve tüketicilerin
istekleri dikkate alındığında, çerezlik ayçiçeği dekara 3571 bitki sıklığında
ekilmeli, çiçeklenme döneminde iki defa sulama yapılmalı ve dekara 12-14 kg
azot uygulanmalıdır. 

Anahtar Kelimeler

Çerezlik ayçiçeği, Helianthus annuus L., sulama, azot, bitki sıklığı

The Effects of Irrigation, Nitrogen Levels and Plant Population on Yield and Quality Characteristics in Confectionary Sunflower (Helianthus annuus L.)

Öz

Confectionary
sunflower in Turkey is cultivated widely in Eastern and Central Anatolia and in
recent years, a significant increase is observed in the production area. This study was conducted during 2010 and 2011 in Edirne
to investigate the effects of irrigation (S0: no water, S1: irrigation at the
start of flowering, S2: irrigation at the start and complation of flowering),
nitrogen (N) levels (0, 50, 100, 150, 200 kg/ha) and plant populations (47620,
35710, 28570 ve 23810 plants/ha) on confectionary sunflower’s yield, aspects of
yield and quality characteristics. The study was set up in a Randomized
Complete Block Design in split-split plots with 4 reps. According to the
results of the study, as irrigation number increases, duration of physiological
maturity, plant height, head diameter, thousand kernel weight (TKW), seed
yield, grain width and length increase, but oil content decreases. N application
of 150 kg/ha N gave the highest TKW, grain width and length, while 100 kg per
hectare N application gave the highest shell ratio. Plant height, head diameter
and grain yield varied with 100 kg and 150 kg per hectare nitrogen application
for two years. As nitrogen level increases, oil content decreases and the
highest oil content was obtained with no nitrogen application. As the plant
population per hectare decreases, duration of flowering and physiological
maturity, head diameter, TKW and shell ratio increase, but plant height, grain
yield and oil content decrease. The
highest effect in the study was obtained with irrigation applications. A 25,2%
increase in grain yield in 2010 and 42,9 % in 2011; a 12,7 % increase in grain
width in 2010 and 23,7 % in 2011; a 5,8 % increase in grain length in 2010 and
12,6 % in 2011, respectively were received in S2 application. As a
result, when we consider the demands of producers, snack companies and
consumers in confectionary sunflower cultivation, confectionary sunflower
should be planted as 35710 plants/ha in density, irrigation should be done
twice during flowering and 120-140 kg nitrogen per hectare should be applied.

Anahtar Kelimeler

Confectionery sunflower, Helianthus annuus L., irrigation, nitrogen, plant populations

Kaynakça

• Abdel-Motagally F. M. F., and E. A. Osman 2010. Effect of Nitrogen and Potassium fertilization Combinations on Productivity of Two Sunflower Cultivars under East of El-ewinate Conditions. American-Eurasian J. Agric. Ve Environ. Sci. 8 (4): 397-401.
• Akkaya İ. 2006. Çerezlik ayçiçegi çesitlerinde (Helianthus annuus L.) ekim zamanı ve bitki sıklıgının verim ve kalite özellikleri üzerine etkisi. Doktora tezi (basılmamıs), Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Ens. Bursa.
• Allam A. Y., and A. H. Galal. 1996. Effect of nitrogen fertilization and plant density on yield and quality of sunflower. Assiut Journal of Agricultural Sci. 27 (2): 169-177.
• Al-Thabet S. S. 2006. Effect of plant spacing and nitrogen level on growth and yield of sunflower (Helianthus annuus L.). Journal of Saud. Univ. 19 (1): 1-11.
• Amjed A. and U. Sami. 2012. Effect Of Nitrogen On Achene Proteın, Oil, Fatty Acid Profile, And Yield Of Sunflower Hybrids. Chilean Journal Of Agricultural Research 72 (4): 564-567.
• Amjed A., A. Muhammad, R. Ijaz ,H. Safdar, and A. Matlob. 2011. Sunflower (Helianthus annuus L.) hybrids performance at different plant spacing under agro-ecological conditions of Sargodha, Pakistan. 2011 International Conference on Food Engineering and Biotechnology IPCBEE vol.9: 317-322.
• Anonim. 2015. Türkiye İstatistik Kurumu, web sitesi: www.tuik.gov.tr.
• Ardali O. G. H., and M. J. Bahrani. 2011. Effects of Water Stress, Nitrogen Levels and Application Times on Yield and Yield Components of Sunflower at Different Growth Stages. Journal of Science and Technology of Agriculture and natural Resources, Water and Soil Science 15 (55): 199-207.
• Asbagh F. T., A. F. Moghddam, and A. H. Gorttapeh. 2009 Influence of Water Stres and Sowing Date on Sunflower Yield and Oil Percentage. Research Journal of Biological Sciences 4 (4): 487-489.
• Bakhsh I, I. U. Awan and M. S. Baloch. 1999. Effect of various irrigation frequencies on the yield and yield components of sunflower. Pak. J. of Biol. Sci. 2 (1): 194-195.
• Baldini M., R. Giovanardi ,S. T. Enferadi, and G. P. Vannozzi. 2002. Effects of water regime on fatty acid accumulation and final fatty acid composition in the oil of standard and high oleic sunflower hibrids. Italian Journal of Agronomy 6 (2): 119-126.
• Barrie T. S., and J. S. Gerald. 1990. Changes in fatty acid composition of sunflower (Helianthus annuus L.) seeds in response to time of nitrogen application, supply rates and defoliation. Journal of the Science of Food and Agriculture 51 (1): 11–26.
• Baydar H., and S. Erbaş. 2005. Influence of seed development and seed position on oil, fatty acids and total tocopherol contents in sunflower (Helianthus annuus L.) Tr. J. Of Agriculture and Forestry 29: 179-186.
• Bharambe P. R., J. B. Bhalerao and S. R. Oza. 1997. Effect of nitrogen and soil water regimes on soil-plant-water relationship, yield and water use efficiency of summer sunflower. Journal of The Indian Society of Soil Science 45 (4): 701- 705.
• Cucci G., T. Rotunno, G. Lacolla, and R. Di Caterina. 2012. The effect of plant density with different row spacing on quality of the fatty acid composition and grain yield of sunflower. African Journal of Biotechnology Vol. 11 (102): 16688-16696.
• Çalışkan Ö. ve K. Kevseroğlu. 1997. Değişik Vejetasyon Dönemlerinde Uygulanan Azotlu Gübrenin Ayçiçeğinin (Helianthus annus L.) Verim ve Önemli Tarımsal Özelliklerine Etkisi. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi 22-25 Eylül 1997.
• Daneshian J., E. Farrokhi, M. Khani, and A. H. S. Rad. 2005. Evaluation of sunflower hybrids, CMS and restorer lines to drought stress. Interdrought-II, the second international Conference on integrated approaches to sustain and improve plant production under drought stress; Rome, Italy, September 24-28: 137.
• Day S. ve Ö. Kolsarıcı 2014. Ankara Koşullarında Hibrit Çerezlik Ayçiçeği (Helianthus annuus L.) Genotipinde Farklı Sıra Üzeri Aralıkları ve Azot Dozlarının Verim ve Verim Öğelerine Etkisi. Toprak Su Dergisi 3 (2): 81-89.
• Dorsan F., F. Sezgin ve M.A. Ul 1994. II. ürün ayçiçeginde su-verim fonksiyonlarının irdelenmesi. Ege Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi. 31(2-3): 25-32.
• El-Sarag E.I.S. 2007. Influence of Plant Population and Nitrogen Fertilization Levels on Performance of some Sunflower Cultivars under North Sinai Condidation. Annals of Agricultural Science (Cairo) 52(1):113-121.
• Ekin Z. 2005. Van’da Yağlık Ayçiçeği (Helianthus annus L.) Çeşitlerinde Farklı Ekim Zamanı ve Bitki Sıklıklarının Tarımsal, Fizyolojik, Verim ve Kalite Özellikleri Üzerine Etkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı. Basılmamış Doktora Tezi. 166 sayfa.
• Erdem T. 2000. Tekirdağ Koşullarında Ayçiçeği İçin Su-Verim İlişkileri T. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Tekirdağ. Esendal E., C. Paşa , V. Pekcan ve M. I. Yılmaz. 2010. Effect of Different Doses of Nitrogen on the Yield and Yield Components of Sunflower (Helianthus annuus L.). 8th European Sunflower Biotechnology Conference, 1-3 March 2010, Antalya, Turkey. p: 81.
• Fick G.N., and J.F. Miller. 1997. Sunflower Breeding. P. 395-440. In A. A. Schneiter (ed.) unflower Technology and Production. ASA, SCSA, and SSSA Monograph. No: 35. Madison, WI.
• Flagella Z., T. Rotunno, E. Tarantino, A. Caterina and A.De Caro. 2002. Changes in seed yield and oil fatty acid composition of high oleic sunflower (Helianthus annuus L.) hybrids in relation to the sowing date and the water regime. Europan Journal of Agronomy, 17: 221-230.
• Gholinazhad E., A. Aynaband, G.A. Hassanzade, G. Noormohamadi and I. Bernousi. 2009. Study of the Effect of Drought on Yield, Yield Components and Harvest Index of Sunflower Hybrid Iroflor at Different Levels of Nitrogen and Plant Population. Notulae Botanicae Horti Agrobotanici Cluj, 37 (2): 85-94.
• Gürsoy M. 2001. Kahramanmaraş Koşullarında Yağlık ve Çerezlik Ayçiçeği Çeşitlerinin Bitki Sıklığı ve Azota Tepkisi. K.S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Gür M. A., O. Çopur ve A. Özel. 2005. Harran Ovasında Ayçiçeği Tarımında En Uygun Ekim Zamanı ve Bitki sıklığının Belirlenmesi. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005.
• Hamadtov G.A.F. 2009. Effect of Nitrogen Fertilization on Growth and Yield of some Sunflower (Helianthus annus L.) Hybrids. B.Sc. Department of Agronomy, Faculty of Agriculture University of Khartoum.
• Harris H. C., J. R. McWilliam, and W. K. Mason. 2006. Influence of temperature on oil content and composition of sunflower seed. Australin Journal Of Agricultural Research, 29 (6): 1203-1212.
• Herdem E. 1999. Bazı Ayçiçeği (Helianthus annus L.) Çeşitlerinde Azot (N) Dozlarının Verim ve Verim Unsurlarına Tepkisi. Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ.
• Holt N. W., and R. P. Zentner. 1985. Effect of plant density and row spacing on agronomic performance and economic returns of nonoilseed sunflower in southeastern Saskatchewan. Can. J. Plant Sci. 65: 501-509.
• Hossam M.İ. 2012. Response of Some Sunflower Hybrids to Different Levels of Plant Density. 2nd International Conference on Asia Agriculture and Animal 4: 175-182.
• Izquierdo N.G., L.N. Aguirrezabal, F.H. Andrade and M.G. Cantarero. 2006. Modeling Response of Fatty Acid Composition to Temperature in a Traditional Sunflower Hybrid. Agron J. 98: 451-461.
• Jovanovic D., D. Skoric and B. Dozet.1998. Confectionery sunflower breeding. Proceedings of 2nd Balkan Symposium on Field Crops. 16-20 June, 1998. Novi Sad, Yugoslavia. P. 349-352.
• Kalimov N. 1996. Ayçiçeği (Helianthus annus L.) bitkisinin verimi ve önemli özelliklerine sulamanın ve azotlu gübre çeşitlerinin etkileri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Samsun.
• Kara K. 2001. Ekim Mesafe ve Aralıklarının Ayçiçeğinin Önemli Özellikleri ve Tohum Verimi Üzerindeki Etkileri. 1. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı 18 (2): 90-92.
• Kaya Y., G.Evci, V. Pekcan, T. Gücer, M.I. Yılmaz, I. Şahin, S. Gencer ve N. Çıtak. 2009. Farklı Çevrelerde Ayçiçeğinde Oleik Asit Oranlarının Belirlenmesi. p. 159-163. Türkiye 8. Tarla Bitkileri Kongresi 19-22 Ekim, Hatay.
• Kene H.K., V.R. Thosar and R.B. Ulumela. 1993. Optimum Sowing Time of Sunflower Varieties in Summer Season. Journal of Maharashtra Agric. Univ. 17 (3): 411-412.
• Kıllı F. ve G. Özdemir. 2001. Yağlık Melez Ayçiçeği Çeşitlerinin Bitki Sıklığına Tepkisi. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi 17-21 Eylül-Tekirdağ, Endüstri Bitkileri Cilt 2: 29-32.
• Kıllı F. 2004. Influence of different nitrogen levels on productivity of oilseed and confection sunflowers (Helianthus annuus L.) under varying plant populations. International Journal of Agriculture and Biology 6 (4): 594-598.
• Lofgren J. R. 1997. Sunflower for confectionery food, bird food and pet food. P. 747-764. In A. A. Schneiter (ed.) Sunflower Technology and Production. ASA, SCSA, and SSSA Monograph. No: 35. Madison, WI.
• Mahmoud Fadl el M. A., K. A. S. Ahmed and G. A. Faisal el. 2007. Effects of irrigation water quantities and seasonal variation on oil content and fatty acid composition of sunflower (Helianthus annuus L.).Journal of the Science of Food and Agriculture, Volume 87, Issue 10, pages 1806–1809, 15 August 2007.
• Mojiri A. and A. Arzani. 2003. Effect of Nitrogen Rtae and Plant Density on Yield and Yield Component of Sunflower. J. Sci&Technol. Agric. & Natur. Resour., Vol.7, No:2.
• Monoti M. 2003. Growing non-fod sunflower in dryland conditons. Ital. J. Agron. 8: 3-8.
• Nasim W., A. Ahmad, A. Bano, R. Olatinwo, M. Usman, T. Khaliq, A. Wajid, H.M. Hammad, M. Mubeen and M. Hussain. 2012. Effect of Nitrogen on Yield and Oil Quality of Sunflower (Helianthus annuus L.) Hybrids under Sub Humid Conditions of Pakistan. American Journal of Plant Sciences 3: 243-251.
• Nazir M. S., M. B. Gill, R. Ahmad, and T. Mahmood. 1991. Response of Hysun-33 sunflower to autumn and spring planting at different geometrical patterns. Pak. J. Sci. Ind. Res., 34 (1): 34-36.
• Nezami A., H. R. Khazaei, Z. Boroumand and A. Hosseini. 2008 Effects of drought stress and defoliation on sunflower (Helianthus annuus L.) in controlled conditions. Desert 12: 99-104.
• Osman E. B. A. and M. M. M. Awed. 2010. Response of Sunflower (Helianthus annus L.) to Phosphorus and Nitrogen Fertilization under Different Plant Spacing at New Valley. Ass.University Bull. Environ. Res. Vol. 13 (1): 11-18.
• Pekcan V. ve T. Erdem. 2005. Edirne Koşullarında Destekleme Sulamanın Ayçiçeğinin Su Kullanımı ve Verimine Etkileri, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 6 (2): 59-66.
• Rauf A., M. Maqsood, A. Ahmad and A.S. Gondal. 2012. Yield and Oil Content Of Sunflower (Helianthus annuus L.) as Influenced By Spacing and Reduced Irrigation Condition eSci J. Crop Prod. 41-45.
• Rizzardi M. A. and A. Kuffel. 1993. Effect of spacing on seed and oil yields and yield components of sunflowers. Cicienca Rural 23 (3): 287-290.
• Robinson R. G., J. H. Ford, W. W. Lueschen, D. L. Rabas, L. J. Smith, D. D. Warnes and J. V. Wiersma. 1980. Response of Sunflower Plant Population. Agronomy Journal 72: 869- 79.
• Roche J., A. Essahat, A. Bouniols, M. Asri El, Z. Mouloungui, M. Mondiès and M. Alghoum. 2004. Diversified composition of sunflower (Helianthus annuus L.) seeds within cultural practices and genotypes, hybrids and populations. Helia 27 (40): 73-98.
• Rondanini D., R. Savin and A.J. Hall. 2003. Dynamics of fruit growth and oil quality of sunflower (Helianthus annuus L.) exposed to brief intervals of high temperature during grain filling. Field Crops Research. 83 (1): 79-90.
• Saad A., M. Al-Doori and M. Y. Hasan. 2011. Effect of Leaves Defoliation and Plant Density on Growth, Yield and Quality of Some Sunflower Genotypes (Helianthus annuus L., Compositae). College of Basic Education Researchers Journal 11 (3): 724-725.
• Santonoceto C., U. Anastasi, E. Riggi, and V. Abbate . 2003. Accumulation Dynamics off Dry Matter, Oil and Major Fatty Acids in Sunflower Seeds in Relation to Genotype and Water Regime. Italian. Journal of Agronomy 7 (1): 3-14.
• Sayed T.H.M., M.R. Ganai, and A. A. Tahir. 2003. Effects of N x S interaction on the nutrient uptake, yield and quality of sunflower (Helianthus annuus L.) under temperate conditions of Kashmir. National Journal of Plant Improvement 5 (1): 47-49.
• Scheiner J. D., F. H. G. Boem, and R. S. Lavado. 2002. Sunflower nitrogen requirement and N fertilizer recovery in Western Pampas, Argentina. Facultad de Agronomia, Universidad de Buenos Aires. Trabajo Presendato en: European Journal Agronomy 17: 73-79.
• Seghatoleslami M. J., R. Bradaran, E. Ansarinia, and S. G. Mousavi. 2012. Effect Of Irrigation And Nitrogen Level On Yield, Yield Components And Some Morphological Traits Of Sunflower. Pak. J. Bot. 44(5): 1551-1555.
• Steel, R. G. D., and J. H. Torrie. 1980. Principles and Procedures of Statistics. Second Ed. McGraw-Hill Book Company Inc., New York.
• Süzer S. ve T. Kahraman. 1999. Farklı zamanlarda ve dozlarda uygulanan değişik form azotlu gübrelerin ayçiçeği verim ve verim unsurları üzerine etkisi. Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Projeler. Edirne.
• Quattar S., M. E. Asri, B. Lhataoute, O. Lahlou and M. El-Asri. 1992. Effect of Water Regimes on the Productivity and Oil Content of Sunflower. Cahiers - gricultures 1 (3): 173-179.
• Tabatabaei S. A., V. Rafiee, E. Shakeri, and M. Salmani. 2012. Responses of sunflower (Helianthus annuus l.) to deficit Irrigation at different growth stages. International Journal of Agriculture: Research and Review 2 (5): 624-629.
• Tomar H. P. S., K. S. Dadhwal, and H. P. Singh. 1996. Oil content, oil and cake yield and protein content of sunflower (Helianthus annuus L.) as influenced by irrigation, nitrogen and phosphorus levels. Indian Journal of Soil Conservation 24 (3): 215-220.
• Yurtsever, N., 1984. Deneysel Istatistik Metotları. Köy Hizmetleri Toprak ve Gübre Arş. Enst. Müdürlüğü Yavınları Genel Yayın No. l21 Ankara.
• Wagh R. G., S. S. Babar, and S. T. Thoarat. 1992. Effects of Sowing Time and Nitrogen Levels on the Yield and Yield Attributes of Kharif Sunflower. Field Crop Abst. 46 (12): 557.