Yenilebilir Yabani Türlerin Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Önemi

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 2, 26 - 38, 15.12.2017

Sevinc Karabak

Öz

Dünyada her mal ve
hizmetin ekonomik bir önemi vardır ve bu önem çoğu zaman ona biçilen değerle
ölçülmektedir. Bu ölçü genellikle parasal olarak ifade edilmesine rağmen birçok
hizmet ve kaynağın parayla ifade edilmesi oldukça zordur. Bunlardan biri de
biyoçeşitlilik ve sunduğu hizmetlerdir. Biyoçeşitlilik gibi tüm sınırlı kaynaklardan
sürdürülebilir maksimum faydanın sağlanması için ekonomik değerinin bilinmesine
ihtiyaç bulunmaktadır. Biyolojik çeşitliliğin ekonomik değerinin bilinmesi,
sürdürülebilir kullanımının sağlanmasının yanı sıra sürdürülebilir kalkınma
açısından önem taşımaktadır. Sürdürülebilir kullanım, “biyolojik çeşitlilik
unsurlarının, uzun dönemde biyolojik çeşitliliğin azalmasına yol açmayacak
şekilde ve oranda kullanımı ve böylece biyolojik çeşitliliğin bugünkü ve
gelecekteki nesillerin ihtiyaçlarını ve özlemlerini karşılama potansiyelini
muhafaza etmesi anlamındadır”, şeklinde tanımlanmaktadır. Biyoçeşitliliği
ekonomik açıdan değerlendirebilmek için öncelikle sağladığı faydaları, bizlere
sunduğu mal ve hizmetleri çeşitlendirmek ve her biri için ayrı ayrı ekonomik
değerlendirme yapmak gereklidir. Yenilebilir yabani türler, biyolojik
çeşitliliğin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Diğer türlerin sunduğu
hizmetlerin yanı sıra insan beslenmesine de katkı sağlamaktadırlar. Özellikle
kırsal alanda yaşayan halkın kolay ulaşılabilir, düşük maliyetli gıdaları
arasında yer almaktadır. Tüketimleri yetiştikleri yöredeki toplumun sosyal ve
kültürel yapısına göre şekillenmektedir. Arz ve talep miktarı ve ekonomik
değeri bilinmeyen bir ürün için sürdürülebilir kullanım ve kalkınma
stratejileri belirlemek yanlış uygulamalara sebep olabilecektir. Bu nedenle;
ekonomik ve sosyo-kültürel araştırmaların arttırılmasına ve özellikle cinsiyete
duyarlı değer zinciri analizlerin yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Biyolojik çeşitlilik, yenilebilir yabani türler, biyoçeşitliliğin ekonomik önemi, sosyo-ekonomi, sürdürülebilir kullanım

Economic and Socio-Cultural Importance of Edible Wild Species

Öz

Every goods and
service in the world has an economic importance and this importance is often
measured by its value. Although this measure is often expressed in terms of
money, it is difficult to express many services and resources with money. One
of them is biodiversity and its services. There is a need to be aware of the
economic value to ensure sustainable maximum benefit from all limited resources
of biodiversity. Knowing the economic value of biodiversity is important in
terms of sustainable development as well as ensuring sustainable use.
Sustainable use is defined as "the use of biodiversity elements in a way of
use that does not lead to a decline of biological diversity in the long term
and thus biodiversity retains its potential to meet the needs and aspirations
of present and future generations". In order to evaluate biodiversity
economically, it is necessary to diversify the benefits, the goods and services
offered to us, and to carry out an economic evaluation for each of them. Edible
wild species are an important part of biological diversity. In addition to the
services offered by other species, edible wild species also contribute to human
nutrition. Especially in rural areas, edible wild species are among the easily
accessible and low-cost foods. In the place where they found their consumption
differs by the social and cultural structure of the society. Determining
sustainable use and development strategies for a product whose supply and
demand quantities and economic value are unknown may cause misapplication.
Therefore; to enhance the economic and socio-cultural research and particularly
to do the gender-sensitive value chain analysis are needed.

Anahtar Kelimeler

Biological diversity, edible wild species, economic importance of biodiversity, socio-economy, sustainable use

Kaynakça

• Adamowicz, V. 1995. Alternative Valuation Techniques: A comparsion and movement to a snythesis. (Editors) K. G. Willis and J. T. Corkindale. 1995. Enviromental Valuation: New Perspectives, Cab International.
• Akan, H., and Y. Bakir Sade. 2015. Kâhta (Adıyaman) merkezi ve narince köyü’nün etnobotanik açıdan araştırılması. Beü Fen Bilimleri Dergisi 4 (2): 219-248.
• Akan, H., M. Aslan, M. M., Balos. 2005. Şanlıurfa kent merkezindeki semt pazarlarında satılan bazı bitkiler ve kullanım amaçları. Ot Sistematik Botanik Dergisi 12 (2): 43-58.
• Aktan, N. ve B. Bilgir. 1978. Ege Bölgesinde insan beslenmesinde kullanılan bazı yabani otlar (Tilkicen, Sirken, Labada, Sinir Otu) üzerinde araştırmalar, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 15: 167-182.
• Alagoz, M. 2007. Sürdürülebilir kalkınmada çevre faktörü: teorik bir bakış. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi 11: 1-12.
• Alarcόn, R., L. T. Ortiz, and P. Garcia. 2006. Nutrient and fatty acid composition of wild edible bladder campion populations [Silene Vulgaris (Moench.) Garcke]. International Journal of Food Science and Technology 41:1239-1242.
• Altay, V. ve O. Celik. 2011. Antakya semt pazarlarındaki bazı doğal bitkilerin etnobotanik yönden araştırılması. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi. 4 (2): 137-139.
• Anonymous. 2016. Answers to the exploration questions: local threats to biodiversity. https://www.khanacademy.org/partner-content/cas-biodiversity/why-is-biodiversity-threatened/local-threats-to-biodiversity/a/answers-to-the-exploration-questions-local-threats-to-biodiversity. Web Erisim 22.03.2017.
• Ataberk, E. 2010. Yerel pazarlar-turizm ilişkisi ve Tire. I. Ulusal Tire Sempozyumu 18-20 Ekim 2010, http://www.academia.edu/20274579/Yerel_Pazarlar-Turizm_İlişkisi_ve_Tire.
• Atasoy, Y., I. Ç. Selcukcan Ero, Z. Ayvaz Reis ve S. Gulsecen. 2014. bilgi ekonomisi açısından biyoçeşitliliğin ekonomik değeri. Akademik Bilişim’14 - XVI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri. 5-7 Şubat 2014 Mersin Üniversitesi. Mersin.
• Bilgir, B. O. ve N. Aktan. 1978. Ege bölgesinde insan beslenmesinde kullanılan bazı yabani otlar (Tilkicen, Sirken, Labada, Kuş Otu, Sinir Otu) Üzerinde Araştırmalar. E.Ü.Z.F. Dergisi 15 (3): 167-182.
• Cook, J. A., D. J. Vanderjagt, A. Dasgupta, G. Mounkaila, R. S. Glew, W. Blackwell, and R. H. Glew. 1998. Use of the trolox assay to estimate the antioxidant content of seventeen edible wild plants of Niger. Life Sciences, 63 (2): 105-110. DOI: 10.1016/S0024-3205(98)00245-8.
• Comert, M., and F. D. Ozkaya. 2014. Gastronomi turizminde türk mutfağının önemi. Journal of Tourism and Gastronomy Studies 2 (2): 62-66.
• Cakılcıoglu, U. ve I. Turkoglu. 2009. Çitli ovası (elazığ) ve çevresinin etnobotanik özellikleri. E-Journal Of New World Sciences Academy - Ecological Life Sciences 4 (2): 81-85.
• Cepel, N. 1997. Toprak kirliliği erozyon ve çevreye verdiği zararlar. Tema Vakfı Yayını. NO: 14, İstanbul.
• De Groot, R. 2006. Function-Analysis and valuation as a tool to assess land use conflicts in planning for sustainable, multi-functional landscapes. Landscape And Urban Planning 75: 175-186.
• De Groot, R., A. M. Wilson, and J. M. R. Boumans. 2002. A typology for the classification and valuation of ecosystem functions, goods and services. Ecological Economics 41: 393-408.
• Demir, A. 2009. “Kardelende ekonomik değer analizi”, ankara üniversitesi biyoteknoloji enstitüsü, sosyo-ekonomik gelişme ve biyoteknoloji Doktora Tezi.
• Demirayak, F. 2002. Biyolojik çeşitlilik-doğa koruma ve sürdürülebilir kalkınma TÜBITAK VIZYON 2023 projesi çevre ve sürdürülebilir kalkınma paneli, Aralık 2002.
• Duran, A. 1998. Akseki (Antalya) İlçesindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi 5 (1): 77-92.
• Edwards, P. J., and C. Abivardi. 1998. The value of biodiversity: where ecology and economy Blend Biological Conservation Volume 83 (3): 239-246.
• Erdem, E. H. 2004. Biyolojik çeşitliliğin ekonomik değerinin belirlenmesi; yabani orkide örneği, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Erten, S. 2004. Uluslararası düzeyde yükselen bir değer olarak biyolojik çeşitlilik. H. Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 27. Beytepe/Ankara.
• Evin, H. 2005. “Trakya Bölgesi deri ve bitkisel yağ sanayi’nde çevre duyarlılığı”, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Farber, S., R. Costanza, and M. Wilson. 2002. Economic and ecological concepts for valuing ecosystem services. Ecological Economics 41: 375-392.
• Faydaoglu, E. ve M. S. Surucuoglu. 2011, “Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi”, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 11: 52-67.
• Freeman, A. M. III., J. A. Herriges, and C. L. Kling. 2003. The measurement of environmental and resource values; theroy and methods. Resources Fort He Future, Washington D.C.
• Garcia-Herrera, P., M. C. Sanchez-Mata, M. Camara, V. Fernandez-Ruiz, C. Diez-Marques, M. Molina, and J. Tardio. 2014. Nutrient composition of six wild edible mediterranean Asteraceae Plants of dietary interest. Journal Of Food Composition And Analysis 34: 163-170.
• Gowdy, J. (Ed.). 1998. Limited Wants, Unlimited Means: A reader on hunter-gatherer economics and the enviroment. Washington, D.C. Island Press.
• Gowdy, J., and Salman A. 2010. “Institutions and ecosystem functions: the case of Keti Bunder, Pakistan.” In valuation of regulating services of ecosystems. Pushpam Kumar and Mike Wood (eds.) Routledge, London. pp. 201-221.
• Goulder, L. H. and D. Kennedy. 1997. Valuing ecosystem services: philosophical bases and empirical methods. in nature’s services: societal dependence on natural ecosystems. G.C. Daily, Ed. Island Press, Washington, D.C. pp. 23-47.
• Gul, V. 2014. Rize yöresine ait tıbbi ve aromatik bitkilere genel bir bakış Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. Iğdır Univ. J. Inst. Sci. and Tech. 4 (4): 97-107.
• Gurluk, S. 2010. Sürdürülebilir kalkınma gelişmekte olan ülkelerde uygulanabilir mi?. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi 5 (2): 85-99.
• Hawkins, K. 2003. Economic valuation of ecosystem services. University of Minnesota.
• Hood, L. 2010. Biodiversity: Facts And Figures. http://www. Scidev.Net/Global/Biodiversity/Feature/ Biodiversity-Facts-And-Figures-1.html.
• Howarth, R., and S. Farber. 2002. Accounting for the value of ecosystem services. Ecological Economics 41: 421-429.
• Karaca, O. B., O. Yildirim, C. Cakici. 2015. Gastronomi turizminde otlar, ot yemekleri ve sağlıkla ilişkisi üzerine bir değerlendirme, Journal of Tourism And Gastronomy Studies 3 (3): 27-42.
• Karagoz A., N. Zencirci, A. Tan, T. Taskin, H. Koksel, M. Surek, C. Toker ve K. Ozbek. 2010. Bitki genetik kaynaklarının korunması ve kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi. Bildiriler (I): 155-177. 11-15 Ocak, Ankara.
• Karagoz, A., K. Ozbek, N. Sari. 2016. Türkiye’nin bitkisel biyolojik çeşitliliğinin korunması ve sürdürülebilir kullanımına ilişkin sorunlar ve çözüm önerileri, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi 25 (1): 88-99.
• Kim, S. J., S. C. Min, H. J. Shin, Y. J. Lee, A. Reumcho, S. Y. Kim, and J. Han. 2013. Evaluation of the antioxidant activities and nutritional properties of ten edible plant extracts and their application to fresh ground beef. Meat Science 93: 715-722. (DOI: 10. 1016/j.meatsci.2012.11.029).
• Kozak, N. 2014. Turizm Pazarlaması. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Kose, Ş., E. Ocak, and M. Z. Bahadir. 2010. Ramazan Bayramı Tatlısı: Kömbe. pp. 881-882. The 1st International Symposium on “Traditional Foods From Adriatic To Caucasus”, 15- 17 April 2010, Tekırdag/Turkey.
• Limburg, K. E., R. V. O’neil, R. Costanza, and S. Farber. 2002. Complex Systems and Valuation. Ecological Economics. 41: 409-420.
• Martín-López, B., C. Montes, and J. Benayas. 2007. The non-economic motives behind the willingness to pay for biodiversity conservation. Biological Conservation 139 (1-2): 67-82.
• Mayer, J. 1995. Nachhaltige Entwicklung – Ein Leitbild Zur Neuorientierung Der Umwelterziehung Dgu-Nachrichten 12: 43-56.
• Mayer, J. 1996. Biodiversitätsforschung Als Zukunftsdisziplin. In: Vogt. H & M. Sieger (Hrsg.) Berichte Des Inst›Tutes Für Didaktik Der Biologie, Idb 5. Universität Münster.
• Mouysset, L. 2015. Repenser le défi de la biodiversité. L'économie écologique, Paris, Éditions Rue d'Ulm, coll. Sciences durables 88 p., Préface de Pierre-Henri Gouyon, ISBN : 978-2-7288-0532-7.
• Nijkamp, P., G. Vindigni, and P. A. L. D. Nunes. 2008. Economic valuation of biodiversity: A comparative study. Ecological Economics 67: 217-231. Doi: 10.1016/J.Ecolecon.2008.03.003.
• Nunes, P. A. L. D., and J. C. J. M. van den Bergh. 2001a. Economic valuation of biodiversity: Sense or nonsense. Ecological Economics 39: 203-222.
• Nunes, P. A. L. D., J. C. J. M. van den Bergh, and P. Nijkamp. 2001b. Ecological-economic analysis and valuation of biodiversity. Department of Spatial Economics Free University De Boelelaan 1105 1081 HV Amsterdam Netherlands.
• Nunes, P. A. L. D., J. C. J. M. van den Bergh, and P. Nijkamp. 2003. The Ecological Economics of Biodiversity; Methods and Policy Application. Edward Elgar Publishing (EE), 23-14-16-55, U.K.
• Ozhanci, E., Irmak, M.A., Yilmaz, H., 2011. Ekolojik koridorlar kapsamında erzurum-uzundere güzergahı vadi peyzajı tiplerinin ortaya konması i. ulusal akdeniz çevre ve orman sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi. Özel Sayı, 2012 Kahramanmaraş.
• Ozgen, U., Y. Kaya, and P. Houghton. 2012. Folk medicines in the villages of ilıca district (Erzurum), Turkey. Turkish Journal of Biology 36: 93-106.
• Ozturk, F. ve C. Olcucu. 2011. Ethnobotanical features of some plants in the district of Şemdinli (Hakkari-Turkey). International Journal of Academic Research 3: 120-125.
• Pak, M., F. M. Türker, and A. Öztürk. 2010. Total economic value of forest resources in Turkey. African Journal of Agricultural Research 5 (15): 1908-1916.
• Polasky, S., C. Costello, and A. Solow. 2005. The economics of biodiversity handbook of environmental economics. Volume 3. In: K. G. Mäler and J.R. Vincent (Eds.). Doi: 10.1016/ S1574-0099(05)03029-9.
• Polat, R., S. Selvi, U. Çakılcıoglu ve M. Acar. 2012a, Bingöl semt pazarlarında satılan yabani bitkilerin etnobotanik açıdan incelenmesi, Biological Diversity and Conservation (ISSN 1308-8084) 5 (3): 155-161.
• Polat, R., U. Cakilcioglu, F. Ertug, and F. Satil. 2012b. An evaluation of ethnobotanical studies in Eastern Anatolia. Biological Diversity and Conservation (ISSN 1308-8084) 5 (2): 23-40.
• Primack, R. B. 1995. Naturschutzbiologie. – Heidelberg, Berlin, Oxford (Spektrum Akad. Verl.) p. 713.
• Simsek, I., F. Aytekin, E. Yesilada ve S. Yildirimli. 2002. Anadolu’da halk arasında bitkilerin kullanılış amaçları üzerinde etnobotanik bir çalışma. pp. 434-457. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, , 29-31 Mayıs 2002, Eskişehir.
• Simsek, I., F. Aytekin, E. Yesilada ve S. Yildirimli. 2004. An Ethnobotanical Survey of the Beypazari, Ayaş, and Güdül District Towns of Ankara Province (Turkey) Economic Botany 58 (4): 705-720.
• Toksoy, D., C. Gumus ve H. Ayyildiz. 2003. türkiye’de orman kaynaklarının durumu ve tıbbi bitkilerin ticareti üzerine bir değerlendirme. Orman ve Ekonomi Dergisi 8: 7- 14.
• Turker, M. F., M. Pak ve A. Ozturk. 2001. “Toplam ekonomik değer yaklaşımı ve orman kaynaklarının sunduğu ürün ve hizmetlerin bu kapsamda irdelenmesi”, I. Ulusal Ormancılık Kongresi, 20-23 Mart 2001, s. 171-182. Ankara/Türkiye.
• Ulgen, H. ve U. Zeydanli. 2008. Ed., Orman ve biyolojik çeşitlilik. Doğa Koruma Merkezi. Ankara. http://www. dkm.org.tr/Dosyalar/YayinDosya_eav1erm2.pdf.
• Wilson, E. O. 1988. The current state of biological diversity. pp. 3-18 In: Biodiversity, Nacional Academy Press. Washington, D.C. Web Erisim: 22.03.2017.
• Wilson, M. A., and R. Howarth. 2002. Discourse-based valuation of ecosystem services: establishing fair outcomes through group deliberation. Ecological Economics 41: 431-443.
• Yang, S., X. Liu, H. Wu, H. Wang, and C. Qing. 2009. Steroidal saponins and cytoxicity of the wild edible vegetable Smilacina atropurpurea. Steroids 74: 7-12.
• Yapici, I. U., H. Hosgoren ve O. Saya. 2009. Kurtalan (Siirt) ilçesinin etnobotanik özellikleri. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 12: 191-196.
• Yaylagul, O. 2011. Samsun Pazarlarında Satılan Şifalı Bitkiler. Samsun Sempozyumu. 13-16 Ekim, Samsun.
• Yildirim, E., A. Dursun, and M. Turan. 2001. Determination of the nutrition contents of the wild plants used as vegetables in upper Çoruh valley. Turk J. Bot. 25: 367- 371.