TÜRKİYE’DE DERNEKLEŞME VE TOPLUMSAL GELİŞMİŞLİK GÖSTERGELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 315 - 340, 06.10.2022

Oral Karakaya

Öz

Toplumun sivil ve siyasal nitelemesiyle ayrıştırılması, öncelikle devletin, ardından da kapitalist düzenin teorik temellerini oluşturmuştur. Siyasal toplum, devleti ve kurumlarını, sivil toplum da devlet aygıtı dışında kalan toplum kesimlerini anlatmaktadır. Ancak zamanla sivil toplum, gönüllük esasıyla kamu hizmeti üreten örgütlenmeler şeklinde tanımlanmıştır. Sivil toplum örgütlenmesinin yaygınlığı demokratikleşme göstergeleri arasında sayılmaktadır. Türkiye’de başlıca sivil toplum kuruluşları, dernekler, vakıflar, sendikalar, siyasi partiler, meslek kuruluşları şeklinde sıralanabilir. Örgütlenme özgürlüğü çerçevesinde sivil toplum kuruluşları anayasal ya da yasal güvenceye kavuşturulmuştur. En yaygın sivil toplum örgütlenmesi türü derneklerdir. Bu çalışmada iller itibarıyla derneklerin faaliyet türlerine göre sayılarıyla toplumsal gelişmişlik göstergesi olarak belirlenen beş kriter arasında ilişki araştırılacaktır. Bu kriterler, seçimlere katılım oranı, sağlık düzeyi, eğitim düzeyi, gelir ve servet düzeyi, genel yaşam memnuniyeti şeklinde belirlenmiştir. Her il için dernekleşme oranı olarak belirlenen 10.000 kişiye düşen dernek sayısıyla seçimlere katılım oranı, sağlık düzeyi, eğitim düzeyi, gelir ve servet düzeyi ve yurttaşların genel yaşam memnuniyetlerine ilişkin veriler karşılaştırılacak, anlamlı sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır. Çalışmanın temel amacı, illerdeki dernekleşme düzeyinin o ilin gelişmişlik düzeyiyle ilişkisini ortaya koymaktır. Anlamlı bir ilişkinin ortaya çıkmaması da beklenen sonuçlar arasında olmakla birlikte bildirinin temel hipotezi, dernekleşmeyle gelişmişlik ve demokratik katılım arasında doğrusal bir ilişkinin bulunduğudur.

Anahtar Kelimeler

Sivil toplum, dernekleşme, yaşam memnuniyeti, siyasal katılım, demokratikleşme.

Kaynakça

• Alkan, A. T. (1997), Türkiye’de “Başıbozuk”luğun Uzun, “Sivil Toplum”un Kısa Tarihi Üzerine Bir Yaklaşım, Yeni Türkiye Dergisi, 3(18), 25-27.
• Arslan, Z. (2010), Ağustos 1909 Tarihli Cemiyetler Kanunu Üzerinde Meclis-i Mebusan’da Yapılan Müzakereler ve Cemiyetlerin Yapılandırılmasında İttihat ve Terakki Örneği, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 57-72.
• Aslan, S. (2010a), Sivil Toplum ve Demokrasi, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 357-374.
• Aslan, S. (2010b), Sivil Toplum: Kavramsal Değişim ve Dönüşüm, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(33), 188-212.
• Aslan, S. (2010c), Türkiye’de Sivil Toplum, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(31), 260-283.
• Atar, Y. (1997), Demokratik Sistemde Sivil Toplumun Fonksiyonu ve Devlet-Sivil Toplum Düalizmi, Yeni Türkiye Dergisi, 3(18), 98-101.
• Bookchin, M. (2014), Kentsiz Kentleşme, B. Özyalçın, (Çev.), İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Çaha, Ö. (1997), 1980 Sonrası Türkiye’sinde Sivil Toplum Arayışları, Yeni Türkiye Dergisi, 3(18) 28-64.
• Çaha, Ö. (2005), Araştırma: Kamu Yararına Statüsü İdeolojik Devletlerin Geliştirdiği Bir Lütuf Sistemidir, Sivil Toplum, 3(10), 128-129.
• Çaha, Ö., Demir, Y., Polat, E., Altınkoz, O. (2021), Sivil Toplum Türkiye Profili Araştırması, Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayını.
• Dahl, R. A. (2021), Demokrasi Üzerine, B. Kadıoğlu, (Çev.), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Diamond, L. (2004), What Civil Society Can Do to Develop Democracy, 15.03.2022 tarihinde Stanford Üniversitesi: https://diamond-democracy.stanford.edu/speaking/speeches/what-civil-society-can-do-develop-democracy adresinden alındı.
• Gramsci, A. (2011), Hapishane Defterleri, A. Cemgil, (Çev.), İstanbul: Belge Yayınları.
• Gülalp, H. (2002), Sivil Toplum: Kavramsal Bir Değerlendirme, İstanbul: Cogito, Yapı Kredi Yayınları.
• Güler, B., A. (2005a), Devlette Reform Yazıları, Ankara: Paragraf Yayınevi.
• Güler, B., A. (2005b), Yeni Sağ ve Devletin Değişimi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Gümüş, A., T. (2014), Demokrasilerde Sivil Toplum ve Devlet-Sivil Toplum İlişkisinde Karşılaşılabilecek Sorunlar, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XVIII(3-4), 529-571.
• Halifeoğlu, M., Yetiş, M. (2013), Gramsci, Sivil Toplum-Devlet İkiliği ve Kuramsal Kökenler, Mülkiye Dergisi, 37(1), 163-188.
• Hegel, G. W. F. (1991), Hukuk Felsefesinin Prensipleri, C. Karakaya, (Çev.), İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Hocaoğlu, D. (1997), Sivillik ve Demokrasi, Yeni Türkiye Dergisi, 3(18), 106-112.
• Keyman, F. (2004), Türkiye’de ve Avrupa’da Sivil Toplum, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları, Yayına hazırlayan A. Karamani, 01.03.2022 tarihinde İstanbul Bilgi Üniversitesi: https://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/01/keyman_std_3.pdf adresinden alındı.
• Marx, K. (2020), Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, S. Belli, (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
• Neziroğlu, İ. (1997), Askeri Müdahaleler ve Birey Özürlü Sivil Toplum Örgütleri, Yeni Türkiye Dergisi, 3(18), 303-308.
• Seyrek, D., M. (2010), Türk Sivil Toplumunun Kökenleri: Osmanlı Dönemi, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(4), 1421-1447.
• Şaylan, G. (2008), Temsili Liberal Demokrasinin Önlenemez Krizi, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü, (2022), 21.02.2022 tarihinde Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü: https://www.siviltoplum.gov.tr/ adresinden alındı.
• Tamer, M., G. (2010), Tarihsel Süreçte Sivil Toplum, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), 89-105.
• TBMM, (1933), Cemiyetler Kanunu Esbabı Mucibesi, 13.02.2022 tarihinde TBMM: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d05/c026/tbmm05026082ss0303.pdf adresinden alındı.
• TBMM, (1972). Dernekler Kanunu Tasarısı Genel Gerekçe, 16.02.2022 tarihinde TBMM: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c025/mm__03025097ss0561.pdf adresinden alındı.
• TBMM, (1971). Anayasa Değişikliği Madde Gerekçeleri, 16.02.2022 tarihinde TBMM: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c017/mm__03017156ss0419.pdf adresinden alındı.
• TBMM, (1983). Dernekler Kanunu Gerekçesi, 16.02.2022 tarihinde TBMM: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MGK_/d01/c010/mgk_01010167ss0679.pdf adresinden alındı.
• TBMM, (2004). Dernekler Kanunu Tasarısı Genel Gerekçesi, 16.02.2022 tarihinde TBMM: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d22/c057/tbmm22057117ss0651.pdf adresinden alındı.
• Tıraş, H., H. (2019), Türkiye İçin İnsani Gelişmişlik Göstergeleri, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 14(1),15-31.
• Tocqueville, A. (1962), Amerikan Demokrasisi, T. Timur, (Çev.), İstanbul: Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
• Touraine, A. (2019), Demokrasi Nedir?. O. Kunal, (Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TÜİK, (2016), “İllerde Yaşam Endeksi”, 01.01.2022 tarihinde TÜİK: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=gelir-yasam-tuketim-ve-yoksulluk-107&dil=1 adresinden alındı.
• Yılmaz, A. (1997), Sivil Toplum, Demokrasi ve Türkiye, Yeni Türkiye Dergisi, 3(18), 86-97.
• Yılmaz, M. (1997), Sivil Toplumun Kısa Tarihi ve Aktüel Bazı Meseleleri, Yeni Türkiye Dergisi, 3(18), 368-372.
• YSK, (2014), “26. Dönem Milletvekili Seçimi Sonuçları”, 01.03.2022 tarihinde YSK: “https://www.ysk.gov.tr/tr/1-kasim-2015--26-donem-milletvekili-genel-secimi/3413 adresinden alındı.